Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De weddenschap

Parijs, 12 Mei [1937]

Misschien zal de vertelling eenmaal opgenomen worden onder de fabels, naast den Ring van Polycrates, het souper van Don Juan met den Steenen Commandeur, Faust die zijn ziel verpandde, Ezau met de linzensoep, en andere wonderbaarlijke geschiedenissen. ‘Blum die zijn Kabinet verwedde’ klinkt niet slecht als titel. Het verhaal heeft 't voordeel van gegarandeerd te zijn als echt door de Staatscourant.

Het drama voltrok zich tijdens een zitting der Kamer. Het woord was aan Fernand-Laurent, député van Parijs, en lid der oppositie. ‘Mijnheer de Voorzitter van den Ministerraad’, zei Fernand-Laurent, ‘in October 1933 heeft de heer Daladier die tegen u en mij zijn ministerie verdedigde een vers aangehaald van Juvenalis dat waarlijk als een der schoonste gedachten kan gelden ontsproten aan het menschelijk brein: “Het is beter het leven te verliezen dan te verliezen wat het leven zin geeft.” Et propter vitam vivendi perdere causas!’

Dat sloeg op het ministerieele leven van Blum, die om te bestaan zijn redenen van bestaan een voor een kwijtraakt. ‘Het vers is niet van Juvenalis’, interrumpeerde Mijnheer de Voorzitter van den Ministerraad, die de reputatie heeft van een geletterde.

‘Het spijt mij ten zeerste, Mijnheer de Voorzitter van den Ministerraad, u te moeten tegenspreken. Het vers is wel degelijk van Juvenalis.’

‘Het vers is van Lucretius’, houdt Léon Blum vol.

‘Wilt u een weddenschap met mij aangaan?’ riposteerde Fernand-Laurent. ‘Mijn mandaat van député tegen de demissie van uw kabinet voor ultimo dezer’.

‘Top!’ antwoordt Blum in een bui van overmoed. ‘Mijn ministerie mag vallen als het vers van Juvenalis is. U hebt verloren, niet waar?’

Naar Herriot

De zaak is ernstige ernst. Zij wenden zich tot Herriot, President der Kamer, als scheidsrechter, omdat Herriot klassieke studies maakte. In een gebaar van troosteloozen rouw bedekt hij met beide handen zijn aangezicht als een toonbeeld der verslagenheid. Hij zei niets. Wanneer hij 't over zich had kunnen krijgen om te spreken zou hij zijn vriend Blum hebben toegevoegd: waarom heb je niet eerst een dictionnaire nageslagen? Het vers is van Juvenalis, Satiren, VIII, regel 84, zooals je had kunnen zien in den tweedeeligen Larousse, pagina 809. Niet eens noodig om Juvenalis gelezen te hebben. Hoe kun je 't in je hoofd halen om dat vers, wereldberoemd alsjeblieft, en te hooi en te gras geciteerd, toe te schrijven aan Lucretius en daar op den koop toe nog om te wedden!

Zoo zag Léon Blum een reden van bestaan te meer ontvlieden en als hij een tikje bijgeloovig is zal de weddenschap in zijn subconscientie knabbelen en voortknagen als een soort van godsoordeel. Wat doet een man die 't niet al te breed neemt met zijn geweten? Als de inzet een knikker was geweest of tien duizend gulden zou hij betaald hebben. Maar kan een ministerie struikelen over een Latijnschen hexameter? Dit ministerie valt niet eens voor de beginselen waaraan het zijn leven dankt. Toen er gestemd moest worden over ‘de pauze’, dit wil zeggen over een tijdelijke opschorting der beloofde en gezworen hervormingen, werd deze programma-verzaking van Blum bekrachtigd met een meerderheid van 380 tegen 199.

Twee redevoeringen

Twee député's nochtans boden hem in meesterlijke redevoeringen de gelegenheid om met hernieuwde energie een sprong voorwaarts te doen. De een was Bergery, een vrijbuiter van uiterst links en atheïst, de ander Jean Le Cour Grandmaison, een franc-tireur van uiterst rechts, royalist en katholiek van zeer ouden stempel. Ik zou niet willen uitmaken wie de intelligentste is der twee, en wie op den duur de meeste zwaartekracht zal ontwikkelen, maar beiden domineerden op mijlshoogte boven het gewone peil de ministers, de Kamer en hun debatten. Men woonde het verbazende, onthutsende schouwspel bij dat ook in de orde der politieke ideeën de uitersten elkaar kunnen raken. Een der redenaars, de katholiek, had den moed en de oprechtheid om deze vereeniging der tegendeelen, hun accoord en hun harmonie, te verklaren als een teeken des tijds. En waarlijk, wanneer twee antipoden als Bergery en Le Cour Grandmaison 't in den grond eens blijken over essentieele kwesties, dan naderen de tijden hun vervulling, ondanks alle comfortabele of formidabele meerderheden waarmee een ministerie en een volksvergadering zich kunnen paaien.

Die twee interpelleerende tegenvoeters, beiden revolutionnairen, werden beiden herhaalde malen toegejuicht (welk een mirakel en welk een paradox!) door een unanieme Kamer. Toch richtten zij niets dan critieken tot dit gouvernement en zijn aanhangers van radicalen, socialisten en communisten, tot de minderheid van afgevaardigden die niet meer nerf en durf toont dan de meerderheid. Wat verweten zij deze regeering? Niet de kloekheid, de stoutmoedigheid welke zij had, maar integendeel, haar schuchterheid, haar angstvalligheid, haar blooheid. Wat stelden die antagonisten voor? Geen opkalefatering der onderdeelen, geen reparatie hier en daar, geen bepleistering van verweerde muren en vermolmd hout, geen ‘pauze’. Doch een complete, totale herbouw der structuur zelf van Staat en Maatschappij, vanaf de fundamenten tot aan den nok, alles nieuw opgetrokken, en natuurlijk op zuiver nationalen grondslag, zonder voorbeelden te copieeren uit het buitenland, als men Frankrijk vervaarlijke rampen wil besparen.

De sociale orde

Ziehier een typeerend uittreksel uit de redevoering van Le Cour Grandmaison: ‘De vooruitgang der wetenschappen heeft een werktuig van ongekende macht ten dienste gesteld eener foutieve politiek. Deze vooruitgang is uitgeloopen op een steeds nauwere concentratie der kapitalen, en de oorlog heeft die beweging slechts geaccentueerd welke hij geenszins veroorzaakte. Consequentie: de beslaglegging der Banken op de algeheele economische activiteit. Een financieele oligarchie heeft zich gevormd die zonder contrôle beschikt over kapitalen welke haar niet toebehooren (applaus op alle banken) en in zulke mate dat men ten laatste in de economische activiteit van het land niets meer gezien heeft dan een middel tot speculatie. Hetgeen ons huidig maatschappelijk bestel kenmerkt is dat het den mensch dienstbaar maakt aan de productie, en de productie dienstbaar aan het geld. (Applaus op alle banken.) Dat dit een schandaal is, daarover gaan wij allen accoord. Onlangs heeft de Minister van Financiën, en daarna de president der Radicale Partij, verwezen naar de veroordeeling welke door den Opperpriester is uitgesproken tegen een onmenschelijke sociale toestand. Als wij dus allen accoord gaan om te veroordeelen dan zouden wij schuldig zijn om langer te bestendigen. Wij hebben den plicht om den huidigen socialen toestand te vervangen door een menschelijker orde welke het geld in dienst stelt der productie, de productie in dienst van den mensch, en den mensch in dienst van een ideaal dat hem opheft en dat een zin geeft aan het leven.’

Hier kon Blum zich nog even het vers van Juvenalis herinneren. Maar noch hij, noch de chefs der diverse partijen, groepen, fracties, welke allen applaudisseerden, hebben de reddingsplank gegrepen welke eerst Bergery, vervolgens Le Cour Grandmaison hun toestaken, en waarmee zij zich uit de modder hadden kunnen optillen waarin zij als aanstaande drenkelingen rondspartelden. Voor dezen status quo ten slotte, geheeten ‘de pauze’, hebben zij gestemd met dezelfde geestdrift als waarmee zij de critieken toejuichten.

De oppositie

Wat de oppositie betreft, haar eenige drijfveer en eigenlijke bijbedoeling schijnt op een der voorgaande zittingen vrij getrouw vertolkt te zijn door een redenaar die luistert naar den naam Colomb (wat klinkt als Columbus op Christoffel na) en die uitblinkt door drastische beelden, een komischen ernst in het narrige, en de raakheid van een enfant terrible: ‘U meent’, riep hij uit met een stem die kraste als een schorre raaf, ‘U meent, Mijnheer de Voorzitter van den Ministerraad, dat wij popelen van verlangen om u omver te werpen. Welk 'n vergissing! 't Eenige wat wij voor 't oogenblik noodig vinden is dat u lang genoeg op deze gouvernementeele bank zetelt om ten einde toe de catastrofen bij te wonen welke uw werk zijn. Als uw onvindbare meerderheid 't bijgeval in den kop kreeg om u in den steek te laten, dan hoop ik dat de minderheid als één man u hare stembriefjes zou aandragen, om u het plezier te ontnemen waarop u geen recht heeft, het plezier van te ontsnappen aan de autodafé's die u te wachten staan.’

Men ziet dat Léon Blum niets waagde door zijn ministerieele leven te verwedden om een vers. Als hij lust mocht hebben te tuimelen en te verdwijnen met een pirouette, zou de gansche Kamer (twee uitgezonderd) het hem beletten, zoowel de voor- als de tegenstanders.

[verschenen: 24 mei 1937]