Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Drie Walsen

Parijs, 30 April [1937]

Men maakt de prachtigste plannen. De laatste der lumineuze ideeën, waardig om opgenomen te worden in een beschrijving van het rijk der Atlanten, bestaat in de Hemelsche Balletten. Vanuit vliegmachines zal men vuurwerk afsteken en met valschermen laten neerdalen tusschen de tintelende sterren. Het zal als regenbogen in cadans naar beneden zijgen uit de diamanten fonkelingen van den nacht, begeleid door muziek van Florent Schmitt, Arthur Honegger, Darius Milhaud, Jacques Ibert, et cetera. De teekeningen zijn reeds klaar en hangen aan de wanden van een schildersatelier: Groote, zwarte bladen papier, met hiëroglyphen van rood, groen, geel, blauw, die de beoogde effecten voorstellen. Het is magnifiek, hoewel menigeen zal zeggen ‘dat kan ik ook’. Hollandsche vertaling van anch'io son' pittore. Maar ik herinner me dat dezelfde componisten reeds in 1925 een soort van lucht-symphonie wilden uitvoeren welke gespeeld zou worden met de motoren van vliegtuigen, die zeer machtige orgel-bassen en mooie chromatische gamma's kunnen maken. Ook dat was gemakkelijker op papier en naast een glas Pernod dan in de werkelijkheid. Elken dag zingen de motoren hun toonladders doch zonder componist en zonder dirigent. En elken avond schrijven de boordlichten der vliegtuigen hun constellaties in het firmament, naast den Beer en de Zwaan. Doch zonder balletmeester.

Geen tentoonstelling

Wij hebben kolossale, fantastische plannen zooals dat reusachtige bloemen-banket, waaraan, in geweldige gouden kooien, alle vogels der schepping zullen deelnemen tusschen rozen en tulpen. Inmiddels is er geen Expositie en de opening op 1 Mei werd verschoven tot den 25sten. Zooals Blum zei, beduidde de inauguratie op den feestdag van den Arbeid een veldslag tusschen Front Populaire en het Fascisme. Gewis wonnen de fascisten dien veldslag niet, want dat lag volstrekt niet in hun bedoeling, maar stellig hebben de populairen hem verloren. Gaan zij een nieuwe nederlaag tegemoet? Qui vivra verra. Volgens de gunstigste raming kunnen van de drie honderd paviljoens in aanbouw er honderd gereed zijn om op den afgesproken dag een bezoek te ontvangen van het publiek. Dat is een derde. Doch beter een half ei, en desnoods één derde, dan een leege dop, op voorwaarde natuurlijk dat het onzekere ei niet vuil blijkt.

Een operette

Als de Parijzenaars echter zich nog moeten paaien met een datum die denken doet aan sint-juttemis, de tentoonstelling heeft reeds haar operette. Zij heet ‘Trois Valses’, werd verwelkomd met fanfares, en in de stemming van zwartgalligheid waarmee alleman naar de Expositie uitkijkt, borduurt zij het zilveren randje aan de sombere volk.

Haar handeling is ontleend aan de actualiteit. Drie walsen, drie tentoonstellingen. De eerste, die van 1867, vond plaats onder de regeering van Napoleon III en Hortense Schneider, bijgenaamd ‘Passage des Princes’. Alle soevereinen van Europa kwamen haar bezichtigen, niet alleen de Expositie maar ook Hortense, die zich baadde in champagne, welke daar, volgens de legende, gebotteld werd in flesschen. Men zag er den koning van Pruisen, den kanselier Bismarck, den tsaar aller Russen. Zij bespraken een loge in het Théâtre des Variétés en applaudisseerden Hortense in La Grande Duchesse de Gérolstein. Een couplet van Offenbach, in burlesken toon, somde de naties op welke zich kwamen bedwelmen aan de bekers der Parijsche vreugden.

Een jong officier, Octave de Chalencey, markies van geboorte, en huzaar dat spreekt vanzelf, is tot over de ooren verkikkerd op deze Hortense, aan wie men in Trois Valses het pseudoniem gaf van Fanny Grandpré. Hij wil haar trouwen wat hem zijn rang zou kosten in het leger en in de mondaine wereld. Maar de danseres offert liefde en geluk op aan haar plicht. Om hem zijn galons te laten behouden en zijn tressen geeft zij haar luitenant den bons. Een zwerm danseuses, een aartsvaderlijke familie-raad, de impresario's van Offenbach en de trompetten eener militaire parade in de Tuilerieën maken dit bedrijf uit den goeden ouden tijd levendig en bekoorlijk. Men walst op muziek van Johann Strauss, senior.

De tweede tentoonstelling is die van 1900, onder President Loubet, en staat in het teeken van het Restaurant Maxim's met zijn beroemden chasseur. De markies verwekte een zoon, Philippe, dandy en losbol, die zijn fortuin verbrast in een décor dat trouw den lint-wurm-stijl copieert van dat verre tijdperk, en in gezelschap van fuivers en courtisanes. De prima donna Fanny kreeg een dochter, Yvette, die den naam draagt harer moeder en de familietradities voortzet. Als Philippe ontdekt dat zij het kind is der vrouw die zich opofferde om de militaire carrière te redden van zijn vader zou hij niets liever doen dan zich in haar armen werpen. Maar ook bij Yvette zwicht de passie voor den plicht, wat Philippe niet belet zich te ruïneeren aan het Parijsche bacchanaal. In dit bedrijf wordt gewalst op muziek van Johann Strauss, Junior.

1937

De derde expositie slaat haar tenten op in 1937, onder het ministerie Léon Blum. De markies van 1867 (men trouwt laat in deze operette) heeft een kleinzoon, Jacques, die zijn brood moet verdienen als bescheiden employé eener assurantie-maatschappij. Het geslacht van Fanny bewaarde beter zijn standing, want Yvette schonk het levenslicht aan de bioscoop-ster Irène Grandpré. Doch noblesse oblige. Jacques laat zijn bureau en zijn magere verdiensten met enthousiasme schieten voor een rol in een film. Hij verslingert zich op Irène die hem om den hals valt, want de toover is gebroken en de kleinkinderen mogen den droom verwezenlijken hunner voorzaten. Dit bedrijf parodieert den bioscoop met niet bepaald nieuwe, en tamelijk gemakkelijke, maar doorgaans amusante karikaturen. Er wordt gewalst op muziek van Oscar Strauss. Jammer dat hij niet tot de familie behoort. Hij hanteert de driekwarts maat met een zwierigheid die naast Johann I en II niet afvalt.

Zooals men ziet zou er naar aanleiding van Trois Valses een boom kunnen worden opgezet in het genre van den treurwilg, melancholisch, pessimistisch. Met haar fleurige, melodieuze lichtvoetigheid betoogt de operette eigenlijk hetzelfde als Daniel Halévy, zoon van een der gevierdste librettisten van 1867, aantoonde in ‘Het einde der Notabelen’, een boek welks titel alles inhoudt en uitdrukt. In drie bedrijven en drie generaties verbastert een geslacht, terwijl de wals blijft. Hij vergezelt grootvader, vader en kleinzoon op den korten weg der decadentie.

Sociale revolutie

Wanneer een maatschappelijke kwaal vroolijk bezongen en bedanst wordt heeft zij gewoonlijk haar kritieke stadium reeds lang overschreden. Inderdaad, het feit waarover een operette-schrijver gekscheert is sinds meer dan dertig jaar waargenomen door filosofen en sociologen. Zij hebben zwaarwichtig gemediteerd over de sociale revolutie welke Frankrijk doormaakt, ingrijpender, verstrekkender dan alle politieke revoluties. In 1937, tien maanden na de onttroning der Twee Honderd Families, wordt er op deze omwenteling gedanst. Zouden ze werkelijk hun laatste woord gesproken hebben, de Notabelen? Wie hen wil betreuren heeft geen andere troost dan een vraagteeken.

Er is nog meer in de Drie Walsen wat men niet constateeren kan zonder spijt. In 1867 was er Offenbach, Frankforter van afkomst, maar geburgerd Franschman. In 1900 was er Charles Lecocq met Giroflé Girofla, La Fille de Madame Angot, een beetje oud, maar nog springlevend. Dat er in 1937 geen Fransch componist bestaat, geschikt om de muziek te schrijven van Trois Valses, is eveneens een verschijnsel dat stof zou kunnen leveren tot de somberste overpeinzingen. Juist vandaag wordt de première aangekondigd van ‘Liberté’ waaraan 13 dramatische auteurs, 12 componisten en 6 décorschilders hebben medegewerkt. Ik wil niet bij voorbaat twijfelen aan het artistieke resultaat. Doch zelfs al zou 't meevallen, al zou dit arbeiden in ploegen en brigaden om een of andere reden geprezen kunnen worden, het is moeilijk om het niet op te vatten als een bewijs van verslapping der persoonlijkheid, en het is moeilijk om niet de voorkeur te geven aan de eeuwen waarin één man volstond voor het maken van een meesterwerk. Maar 12 componisten voor ‘Liberté’ is altijd nog beter dan géén voor Trois Valses.

Dergelijke opmerkingen formuleert men na de opvoering, voor de schrijftafel. In het theater hangt vanaf den eersten avond de ozon-rijke atmosfeer van het succes. Zij is zeldzaam en men snuift haar op met welbehagen. Om den roes te onderhouden tot het einde behoeven Yvonne Printemps en Pierre Fresnay slechts op de planken te verschijnen. De een, incarnatie der drie Grandprés, zingt met de natuurlijkheid van een vogel, alsof zij 't nooit geleerd heeft. De ander, driemaal haar cavalier, is een der bewonderenswaardigsten onder de hedendaagsche Fransche acteurs. Als 't doek zakt bespeurt men pas dat deze operette meer verborgen zin behelst dan alle stukken van het symbolisch tooneel.

[verschenen: 15 mei 1937]