Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Een tooverstaf gevraagd

Parijs, 19 April [1937]

‘Wat kan een land in korten tijd ontzaglijk veranderen’, heeft ongetwijfeld menigeen gedacht onder de karavaan van cosmopolitische journalisten die de vorige week uitgenoodigd waren tot een wandeling op de terreinen der Expositie.

In 1931, ter gelegenheid van de Koloniale Tentoonstelling, werden zij ontvangen door Lyautey, die ondanks al zijn titels van Maarschalk, ex-minister, veroveraar van Marokko, er niet tegen op zag zijn gasten persoonlijk te verwelkomen, rond te geleiden, uitleg te verschaffen, en hen na het bezoek te vereenigen aan een lunch, waar zij kennis maakten met markante figuren van het overzeesche Frankrijk. In 1937, ter eere van ‘Kunst en Techniek’ zou de buitenlandsche pers ontvangen worden door den hoofd-architect, die rendez-vous gegeven had op het plein van het Trocadéro, bij den ingang der timmerwerven. Op het afgesproken uur echter was deze gewichtige persoonlijkheid, welke ik gaarne van dichtbij aanschouwd had, verhinderd en had een ondergeschikte gezonden om de corvée over te nemen. Achter het gezelschap werden de deuren gegrendeld als de poorten van een concentratie-kamp. Een paar collega's die enkele minuten te laat kwamen (maar altijd nog vroeger dan de afwezige hoofdarchitect) werden opgewacht door een jongen arbeider in werkkiel, en, waarschijnlijk omdat zij in hun knoopsgat geen drie pijltjes, een sikkel-en-hamer of een vijfpuntige ster droegen, toegesnauwd en danig uitgeveterd.

Het ‘bezoek’

Het bezoek zelf was zoo kort als eenigszins kon. Op de plek, welke tusschen de twee vleugels van het Trocadéro een bloemig terras moet worden met een marmeren watervlak en sproeiende fonteinen, doch dat voor 't oogenblik nog verkeerde in een toestand van loopgraven na een zesdaagsch bombardement, op dien aantrekkelijken uitkijk werd den journalisten het plan der expositie ontvouwd zooals zij 't reeds een aantal malen gezien hadden in de kranten. Daarna defileerde men door het ondergrondsch theater, langs het paviljoen van Duitschland, door het museum van moderne kunst, om te belanden, zonder de Seine overgestoken te hebben, bij de monumentale poort, welke, volgens de advertenties, de triomf zal zijn der hout-industrie. Daar zette de remplaçant van den hoofd-architect de genoodigden op straat, en zei hun au revoir, met de betuigingen van al zijn leedwezen dat hij wegens de moeilijkheden der circulatie en de versperring der wegen de rest der expositie niet kon laten bezichtigen. Men had inderdaad niet het tiende part doorkruist van het terrein en zijn chaos. Het bleek geen tentoonstelling waarop men de journalisten geïnviteerd had - een kleine drie weken voor de opening - doch een teleurstelling, en zij was compleet. Bij 't afscheid kreeg iemand 't in zijn hoofd naar de Koloniën te vragen. ‘De Koloniën?’ antwoordde de gids, ‘kom Maandag op mijn bureau en ik zal u de maquette toonen.’ Een maquette, veertien dagen voor de inauguratie, dat is een toppunt. Maar de man had gelijk. Zooals ieder kan zien op de brug van Passy, die het Zwanen-eiland waar de win-gewesten gelegen zijn overwelft, staat het buitenwerk van Koloniën nog onvoltooid tusschen de steigers. En als het waar is dat bijwijlen de dooden zich omdraaien in hun graf dan ontbrak 't Maarschalk Lyautey niet aan geldige redenen om zich te roeren.

Reynst controleert zelf

Deze visite over stapels planken, door greppels en kuilen, langs slijkerige hellingen die op papier trappen zijn van graniet, over smalspoor, langs afgronden welke nog den eersten steen wachten van fundamenten, deze visite waarlijk, zal den journalisten heugen om wat zij constateerden, en meer nog om wat zij konden gissen van hetgeen men hun verbloemt. Daar de oppositiebladen verschijnen met opschriften als ‘Zal de Expositie van 1937 gereed zijn in 1938?’ of ‘Het syndicaat der sloopers is ongerust of de expositie klaar zal zijn op den dag der sluiting’, daar zelfs gouvernementeele bladen als L'Oeuvre sinds eenige dagen bij wijze van schreeuwend contrast de foto's der maquettes publiceeren naast een foto van het paviljoen in aanbouw, en daar de slechtste geruchten een even groote portie overdrijving als onderschatting kunnen bevatten, heb ik er 't mijne van willen weten, en ben ik, met een plan der Expositie in de hand, geklommen tot het tweede platform van den Eiffel-toren. Deze kijkpost ligt in 't centrum der tentoonstelling en van daaruit kan men op zijn gemak den stand der werkzaamheden gadeslaan.

In de richting van het Trocadéro zocht ik eerst Holland, waarvan het sierlijke silhouet zich duidelijk afteekent temidden eener rij vormlooze karkassen. De Noorder-kant is zoo goed als beëindigd, de Zuiderzijde heeft nog gapingen die wind happen en regen. In de nabijheid zal het Vaticaan een Sint-Pieter in miniatuur optrekken. Voor 't moment is de basiliek slechts een geraamte van latten en balken. De muren, het dak, de vloer, zijn nog niet begonnen. Van Griekenland rijst een metalen gebinte op uit een rommelig, modderig vlak. Noorwegen en Polen lijken er even ongelukkig aan toe. Japan, Oostenrijk en Lithauen, aan de andere zijde van het Trocadéro (dat zelf onmogelijk vóór eind-Juni kant-en-klaar kan zijn) logeeren nog onder den blooten hemel. Hier bespeurt men een provisorisch dak van gegolfd plaatijzer, ginds ontbreekt de bedekking ten eenenmale en bijgevolg ook binnenwerk. Roemenië schijnt de verstgevorderde van deze sectie.

Duitschland onder dak

Aan den oever der Seine liggen naast elkaar, bijna symmetrisch van uiterlijk, de antipoden Duitschland en de Soviets. De Duitschers kampeeren op het terrein, werken dag en nacht, en zijn zoo goed als gereed, behalve de trans van den kolossalen vierkanten toren die bekroond zal worden met een reusachtigen arend. De Russen daarentegen slabakten en hebben aanzienlijke vertraging.

Zij slaan evenwel een goed figuur naast Engeland dat nog niet onder dak is en vooral naast de Vereenigde Staten, die nauwelijks verder zijn dan de fundeeringen. Deze echter kunnen zich troosten met 't paviljoen van het Toerisme dat een toren moet hebben van 56 meter die nog niet begonnen is, met Landbouw, dat zich vergenoegt met een paal op een kaal stuk veld, met Hygiëne, een verzameling planken, met Zeilsport, met Kuuroorden, met Mode, die nog niets om het lijf hebben.

Portugal, in denzelfden hoek, nadert de voltooiing met een half dak. België echter heesch 't eerst van allen de vlag in den nok. Italië is bijna af.

Zwitserland, Zweden en Tsjechoslowakije zitten nog onder de steigers. Van de sectie der Fransche Provincies hebben enkele paviljoenen reeds allure, sommige zijn kalm in wording, maar de meeste bestaan uit een drabbige bouwgrond, met twee of drie bakenstokken die de toekomstige gebouwen verbeelden. Het Paleis der Vrouw is nog een skelet. Een tiental andere ‘paleizen’ (het Luxe-Restaurant, de Wetenschappen, het Planetarium, de Radio, de Botanische Tuin, de Ambachten, het Gas, het Licht, het Onderwijs, de Arbeid, en ik vergeet er) schuilen nog in min of meer embryonnairen toestand onder hun stellages. Enkelen verbergen zich zelfs achter hun schuttingen. Een half dozijn (Scheepsvervoer, Koopvaart, Spoorwegen Luchtvaart o.a.) zijn niets dan balken en stangen. Ze bestaan hoofdzakelijk in teekening. Australië dat tot dertig meter moet stijgen is tot zes meter boven den grond. Peru bleef een leegte omgeven door palissaden. Brazilië bepaalt zich tot enkele betonnen pilaren. Irak kwam even ver. Zuid-Afrika is een omrasterde ruimte met een naam op een bordje.

De reclame-stands zijn een onontwarbare mengelmoes van gebinten, gaten en kabels; men ving daar zelfs niet aan met het metselwerk. Venezuela vorderde tot het dak. Haïti raakte tot halverhoogte. Van het Paleis der Moderne Artisten bespeurt men slechts de greppels der fundeering. En zoo voort. En zoo voort.

Geen water geen licht

Er is nog geen waterleiding, geen electriciteit. Aan een begin van schoonmaak, aan de opruiming van afval puin, hoopen zand kan niet eens gedacht worden. Men moet nog ettelijke kilometers straten, trottoirs en wegen aanleggen.

Ettelijke kilometers artistieke omheining en meer dan veertig poorten. Er is nog geen spoor van eenig sieraad, van iets wat op bevalligheid, aantrekkelijkheid lijkt. Wanneer vannacht een fee de onvoltooide paviljoens geschilderd, geboend, gemeubeld, gestoffeerd uit den grond stampte, dan zou alleen het ornament waarmee men een expositie presentabel maakt, en de toerusting waardoor zij begaanbaar, bezoekbaar wordt, nog minstens zes weken werk vergen.

Twaalf weken wanneer de arbeider zou volharden in het totdusverre gevolgde systeem van bewuste lijntrekkerij.

Welk een bedroevend schouwspel! Welk een verschil met zoo kort geleden! Nimmer gaf een land een dergelijken schep geld uit om zich te ridiculiseeren tegenover den ganschen aardbol. Deze aan-de-kaakstelling kost reeds ruim een milliard, ongerekend de millioenen die verloren gaan omdat men ze niet winnen kan. Dat alles is te wijten aan de slapheid van een regeering welke zich laat ringelooren door proletariërs die een drommelschen lust voelen om baas te spelen na zoolang gediend te hebben als vogelverschrikker en boeman. Hoe meer men ze flikflooide hoe ongezeglijker en onuitstaanbaarder zij werden. Het zal een heele karwei zijn om deze losgelaten duivels in hun doosje terug te krijgen. Zij luisteren niet naar rede, hebben geen besef van eer. Zij zijn eraan gewoon dat het gouvernement danst naar hun pijpen en dat de bourgeois het gelag betaalt.

[verschenen: 4 mei 1937]