Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Auprès de l'empereur

Parijs, 23 Maart 1937

Acht jaar na zijn verscheiden is het stoffelijk overblijfsel van Foch bijgezet in een der kapellen die, tusschen de vier ontzaglijke pilaren welke den dubbelen koepel dragen van de Kerk der Invaliden, de crypte omringen waar Napoleon in zijn rood-porfieren tombe zijn laatsten slaap slaapt ‘aan de oevers van de Seine, te midden van het Fransche volk dat ik zoo bemind heb.’ De drie andere kapellen bevatten het overschot van Vauban, vestingbouwer, Turenne, veldheer, twee broers van den keizer, Joseph, koning van Spanje, Jérôme, koning van Westfalen, en een bronzen schrijn met het hart van diens gemalin, Catherina van Wurtemberg.

Daar ligt Foch voortaan zoolang de menschelijke eeuwigheid duurt, onder het onwezenlijke en onveranderlijke blauwe licht dat de crypte omfloerst, op tien meter afstand van den Opperbevelhebber aller krijgshoofden. Wanneer het visioen van Heine's ‘die Grenadiere’ eenige werkelijkheid bevat, behoeft de Keizer niet over zijn graf te rijden om herinneringen te wekken aan het zalige leven, maar kan hij zich altijddurend met hem onderhouden, in het geritsel van den dag, in het zwijgen van den nacht.

Uiterste eenvoud

De plechtigheid der overbrenging van Foch's gebeente vond haar grootheid in den uitersten eenvoud van het ceremonieel. Het kon niet simpeler en daardoor aangrijpender. Rondom den cirkel van Napoleon's graf was juist ruimte genoeg voor de afgevaardigden der ontbonden regimenten, welker vaandels het gouden Altaar hulden in boeketten van driekleur, en het publiek wachtte bij de hekken die den Dom scheiden van de straat. Links van Napoleon, tegenover Turenne, hebben plaats genomen op paars overtrokken zetels de leden der opperste Raden van leger, vloot en luchtvaart en het corps diplomatique. Rechts, tegenover Vauban, zitten de vrouw van Foch, zijn kinderen, zijn kleinkinderen, de Generale Staf, en de Kardinaal-Aartsbisschop van Parijs, in purperen toog. Een dalende zon gloeit door gulden glasramen en mengt haar vuur met het blauw dat zweeft boven de crypte. Aangekondigd door een Marseillaise, die uit de verte door de roerlooze stilte boort, treedt de President der Republiek binnen, gevolgd door de drie ministers der landsverdediging, den minister van Onderwijs, de voorzitters van Kamer en Senaat, en Maarschalk Pétain, in oorlogsuniform. Zij zetten zich neer aan den linkervoet van het Altaar.

Aux morts

Eensklaps schettert uit een klaroen het signaal Aux Champs en de lijkkist van Foch, overhuifd met de vlag, wordt aangedragen op de schouders van acht gehelmde en gelaarsde soldaten in veld-tenue. Hun groep is de trouwe reproductie van het mausoleum waarin de overwinnaar rusten gaat: acht krijgers die een baar torsen van lauweren waarop de maarschalk ligt uitgestrekt. Zij plaatsen Foch voor het Altaar, in het bosch der vlaggen die zegevierden, op een grijzen katafalk. Het orgel bruist. Een koor heft een gewijd gezang aan. De Kardinaal reciteert de liturgische gebeden en zegent het lijk. Een poignante jongensstem zingt Kyrie eleison en sterft weg onder het hooge gewelf.

Dan treden wederom de acht soldaten aan, zooals Landowski ze beeldhouwde, nemen Foch op hun schouders, en maken een ronde om het graf van Napoleon. Voorop schrijdt de Kardinaal in zijn purperen gewaad. Vlak achter de baar de fanion van den Maarschalk, gedragen door een sergeant. Daarna drie helden uit den oorlog: luitenantkolonel Fonck, de luchtvaarder, fregat-kapitein Feuillade, de legendaire marine-fuselier, en kapitein Poirot, de infanterist, dertien maal geciteerd op leger-order. Dat is alles. In een stilte die onbeweeglijk is als de muren trekt de kleine stoet een kring rondom de witmarmeren balustrade vanwaar men in de crypte van den keizer neerziet, en richt zich naar de kapel van Sint-Ambrosius. De vaandels buigen voor een laatsten groet. De oudstrijders in civiel en de aanwezigen blootshoofds maken het militair saluut. Terwijl de lijkkist in het graf geschoven wordt klinken zacht en verscheurend de tonen van het signaal ‘Aux Morts’, uit de verte bijna onhoorbaar herhaald als een weghuiverende echo. Men is sprakeloos en behalve door den priester is er geen woord gewisseld. De ceremonie eindigt met de stem van den klaroen als met de bazuin van een engel. Het licht weifelt aan den horizon. De hekken worden ontsloten en het volk van Parijs begint in het half-donker te defileeren langs de twee mannen uit wier tombe en uit wier assche het geheimzinnige ruischen ontstijgt dat den geest der levenden opzweept tot branding, gelijk de wind de golven der zee.

Er is geen menschelijk graf waarheen uit alle hoeken der aarde zooveel pelgrims samenstroomen als de porfieren zerk in de diepe crypte waaronder Napoleon rust, omringd door de flarden der veroverde vlaggen en door de twaalf cyclopische beelden die als twaalf paladijnen zijn onsterfelijke overwinningen symboliseeren. Foch zal voortaan deelen in de fascineering, in de hypnose uitgeoefend door den Keizer, de eenige keizer die na Karel de Groote fabuleus werd en bleef voor het gezamenlijke menschdom.

Napoleon en Foch

Totnutoe was 't Napoleon alleen, die hier radieerde door het lood heen der doodkist, door den steen heen van den massieven sarcophaag. Want het fluïdum van een Vauban, van een Turenne, merkwaardige figuren overigens, is verzwakt, verflauwd, en slechts waarneembaar voor kenners die historisch zijn afgestemd. De emanaties van Napoleon echter trillen onbluschbaar, ondoofbaar voort. Die van Foch zullen voorloopig even sterk vibreeren, omdat zij jong zijn en een klankbodem vinden in tallooze tijdgenooten.

Foch, maarschalk van Frankrijk, Groot-Brittannië en Polen, was een localer, een beperkter verschijnsel dan het universeele fenomeen Napoleon, doch beiden hebben dit gemeen dat wij hen nooit zullen kennen, nooit zullen omvademen, doorgronden, overzien. Beiden immers verrichtten een taak, welke ver buiten de menschelijke proporties uitreikt, bij Napoleon weliswaar onvergelijkelijk weidscher dan bij Foch. Haar niettemin volvoerd te hebben verleent hun iets bovennatuurlijks, iets demonisch, iets onkenbaars.

Nergens evenwel ontmoeten wij, alledaagsche menschen, onszelf zoo volledig, zoo bruisend, zoo actief, zoo zoemend en gonzend, als tegenover het onkenbare, tegenover het half-goddelijke en het goddelijke, het onpeilbare, waar het zich dermate duidelijk, dermate ontegenzeglijk incarneerde als bij Napoleon, en genoegzaam om er mystisch in open te bloeien als bij Foch. Wie nauwelijks voldoende van hen weet om hen op een afstand te naderen, en meer nog wie kan onderdompelen, verzinken, oplossen in hun onbegrijpelijke maar onweerlegbare natuur, zal er met een schok, met een siddering, onmiddellijk aansluiting krijgen met die raadselachtige bron van energie waar de brooze, vergankelijke mensch geloof put in het onmogelijke en in het eeuwige.

Electriseeren

Ieder die in deze onaardsche belichting een stonde mediteert tegenover een der honderd aspecten van Napoleon, - de Napoleon der strategen, der diplomaten, der wetgevers, der politici, der administrateurs, der financiers, de Napoleon die Kaper was voor Byron, Bevrijder voor Heine, Messias voor Mickiewicz, Parvenu voor Balzac, Keizer voor Hugo en Musset, individu voor Taine, de Napoleon van Emerson en Carlyle, de Napoleon der Eroïca van Beethoven, allen verschillend maar allen dezelfde, en ieder die even mediteert voor de twee of drie aspecten van Foch, de Foch van veertig jaren garnizoensleven, de Foch, die de Bataille de France leverde, welke acht maanden duurde, de grootste veldslag der geschiedenis, behoeft noch den een noch den ander te bewonderen, te vereeren, te verheerlijken: men kan hen weerstreven, verguizen, haten, kleineeren. Maar ieder, die in de nabijheid komt van het hoopje stof en beenderen, dat zij achterlieten, zal ondervinden hoeveel waarheid nu nog besloten ligt in de woorden, welke Napoleon zei van zichzelf, en die even toepasselijk zijn op Foch: ‘ik heb de gave om de menschen te electriseeren.’

Dat was de wonderlijke deugd van Napoleon's graf en zij is nog vermeerderd sinds ook hij er rust, aan wien op 26 Maart 1918 het lot in handen gelegd werd van het aardrijk.

[verschenen: 5 april 1937]