Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Nieuw geluid

Parijs, 10 Maart [1937]

Wanneer iemand op 't moment de lichtstad kon samenvatten en overzien in een langen oogopslag, gelijk de insectoloog doet met bijenkorf en mierennest, zou hij observeeren dat door de samenscholing van vitale substantie een magnetische stroom schijnt te varen die de voelsprieten aan 't trillen brengt alsof zij langzaam ontdooien onder 't contact van zacht, prettig, streelend, behaaglijk fluïdum eener onbekende soort.

Het zonderlinge fenomeen is geen gezichtsbedrog. In de Harmonie der Sferen moet men het reeds kunnen ontwaren zonder telescoop. Aan een duidelijke wijziging der kleurengamma die als een tweede atmosfeer boven de stad zweeft. Het bruin en grijs minderde. Het geel werd milder. Het rosse verdween.

Het geheel versmelt tot de rozige tonaliteiten van een dageraad. Wie er midden-in zit merkt het misschien niet omdat men meeglijdt in de geleidelijkheid van den golf; of hij moet zich nog even inspannen om de wisseling te bespeuren welke zich pas aankondigt in voorboden, gelijk een knop die gloeit in warmere tinten voordat hij gaat uitbotten.

Parijs wacht

Maar waarlijk, het is alsof Parijs de nadering voelt eener ontwaking en zich opmaakt voor een nieuwen dag. Alsof het wacht op een teeken, een signaal van den onzichtbaren waker die op de tinnen van een verborgen paleis in een eindeloozen nacht getuurd heeft naar het eerste glanzen van een vreugdevuur. Dat is allemaal geheimzinniger, wat er omgaat in een complex als Parijs, dan men in woorden kan weergeven. Het speelt op de randen der intuïtie. Het waart rond als een poëtisch gerucht dat nog zoekt naar rhythme en klank, het deint af en aan als een melodie welke nog niet is vastgelegd. Waar komt 't vandaan, uit welken hoek? Men zou 't niet kunnen zeggen. Het is meer vermoeden dan zekerheid. Er bestaat geen barometer voor deze verschijnselen.

Zelfs als er uit hooge regionen een parool gegeven werd, het bevel om 't humeur te veranderen, zou men zich kunnen vergissen als iemand die uit de nuances van het avond-rood raadt dat het morgen mooi weer zal zijn. Hoeveel tooverspreuken heeft men de laatste vijf, zes jaren niet geprobeerd van hoogerhand, hoeveel wachtwoorden? Ze gingen 't eene oor in het andere uit. Men had nauwelijks het verlangen om te reageeren, geenszins den wil, in 't geheel niet den drang, in de verste verte niet den moed.

Opkikkeringen

Men beproeft 't nog eens om de beklemming te verdrijven, om de benauwenis, de kommer, de zorg, de muizenissen, het gemier, de balsturigheid, de isegrimmigheid, het nurksche, het verzuurde, het hangerige, het muffe, het slappe, het suffe, het mieserige te expulseeren van een territorium dat eenmaal onder de vroolijkste, de luchthartigste, de zonnigste, de beminnelijkste, de lichtzinnigste, de geestdriftigste, de vurigste geteld heeft van den aardbol. En er zijn meer blijken van genezing, van opkikkering dan bij vorige pogingen. Zijn ze definitief? Ik hoop 't omdat ieder geleden heeft, geremd is onder de universeele oppressie, doch ik weet er niets van.

Moet men ze op rekening schuiven van Blum en zijn team? Ik heb daar geen bezwaar tegen. Maar evenmin als voor het fiasco van vroegere goede bedoelingen de figuren van Doumergue, Laval of Flandin aansprakelijk zijn, evenmin zouden wij den persoon van Blum verantwoordelijk willen stellen voor een ontluikend succes. De vreugde, de helderheid van gedachte, de ononderbroken klaarheid van het gemoed, wat Goethe verstond onder Heiterkeit (woord dat het Leitmotiv geweest is van zijn gevoelsleven), de natuurlijke, spontane lust die opwelt uit een allegro van Beethoven, Mozart, Rossini en zelfs uit hun adagio's, die sprankelende, tintelende sensatie van ongedwongen, ongekunsteld welbehagen, is iets mysterieuzers dan dat een mensch voorloopig zou kunnen beweren haar te reglementeeren. Blum bijvoorbeeld kan aan de radio verordenen om bij voorkeur gezellige, opwekkende muziek uit te zenden. Dat is een factor welke hij niet verwaarloosd heeft. Doch daar houdt zijn macht ook op. Blum kan geen werk uit den grond stampen als het kwartet van Jean Françaix, een meesterstuk van Mozartiaansche, Rossiniaansche bekoorlijkheid waarvan ik deze week de eerste uitvoering hoorde en dat stellig zijn ontstaan niet dankt aan de knusse jovialiteit der radio. Het stond trouwens naast 't tweede kwartet van Honegger, die componeert onder hetzelfde bewind, maar die gekweld wordt door een menigte klopgeesten en sombere demonen. Neen, het probleem is niet simpel genoeg om het op te lossen met een regeeringsdecreet.

In de theaters

De opklaring is het onmiskenbaarst in de theaters, waar de invloed van het gouvernement zich beperkt tot de ordebewaking en een occulte censuur. Nog lang niet in alle. Slechts in vier of vijf op de veertig. Maar die vier, vijf of zes maken geld en men kan er van verzekerd zijn dat de overigen hen gaarne zouden navolgen. Wanneer 't uitsluitend aan den auteur lag (we zullen de overheid er verder buiten laten) waarom produceerde Jean de Letraz dan na Bichon geen enkel stuk dat lachen deed en publiek trok? Jammer dat ik geen samenvatting kan geven van La Fessée, zijn eerste bof na verschillende jaren van sof. Het is de geschiedenis eener ongetemde feeks die door haar echtgenoot gekastijd wordt aan den achterkant, van welke scène een overbuur een foto neemt, welk kiekje in omloop raakt, wat aanleiding geeft tot allerlei burleske verwikkelingen, zelfs tot een candidaatschap voor de Tweede Kamer. Het corpus delicti zou te dikwijls moeten terugkeeren in een resumé om me daaraan te wagen. Laten we ons bepalen tot de vermelding dat deze amusante klucht sinds Januari het record slaat van alle Parijsche recettes. Maar ze had even goed twee of drie seizoenen geleden geschreven kunnen worden. Waarom niet? Dat is juist het raadsel.

‘Madame est avec moi’

En Pierre Veber met zijn ‘Madame est avec moi’? Sinds jaren verveelde men zich in het Palais-Royal dat bij uitstek de schouwburg is van dartele grappen. Men kan veilig veronderstellen dat Gustave Quinson, de directeur, gansch Frankrijk heeft afgezocht om een succes te bemachtigen. Even gerust kan men gelooven dat Pierre Veber niet met opzet triomfen verzuimd heeft en alle genoegens aan lauweren verbonden. Welnu, het zal niemand verbazen wanneer ‘Madame est avec moi’ een gelijke rondreis maakt over de wereld als ‘Niets te declareeren?’ van denzelfden auteur, die niet jong meer is. Doch voor de vinding van het onderwerp behoefde hij zich niet af te sloven.

Een attaché der Fransche Ambassade te Brussel, pas getrouwd, en alleen terugreizend naar zijn post, ontmoet in den trein een jonge dame, eveneens pas getrouwd, die aan de grens wegens enkele snuisterijen strubbelingen heeft met de Belgische douane. Hij geeft haar uit voor zijn vrouw en de bagatellen reizen per valise diplomatique. Op het perron echter wordt hij reeds verwelkomd door zijn gezant, wat hem noodzaakt de charmante passagierster met haar heele familie (waaronder waardige pendanten van Fientje Beulemans) regelrecht naar de Brusselsche ambassade te loodsen, waar Madame l'Ambassadrice natuurlijk, om de complicaties te vermeerderen, verliefd is op den attaché. Een geheel bedrijf lang hotst Veber deze personages door elkaar als een goochelaar, sluit ze op, laat ze los, moffelt ze weg, combineert ze in alle posities, wettige en onwettige, maar altijd in een dol tempo, tot de heele bende terecht komt op een politie-commissariaat, waar de commissaris klaar staat om in een soirée de rol van Faust te gaan zingen. Want de ambassadeur heeft verschillende leden van het gezelschap die hij voor oplichters houdt laten inrekenen.

Dat is onvertelbaar koddig. Men lacht zich krom, een bult, een aap en stuipen. Accoord. Maar noch thema noch bewerking van het stuk is gebonden aan tijd. Veber had 't even goed kunnen schrijven in 1907, in '17, in '27 als in '37. Alles was aanwezig: de auteur, de acteurs, het theater, het publiek. Alles? Derhalve het gunstige klimaat. Wie of wat ondertusschen regelt dat klimaat?

Een aankomend schrijver

En dan Jean Anouilh met zijn ‘Voyageur sans bagage’. Ziehier een aankomend schrijver op zoek naar 't publiek dat hem totnutoe ontglipte. Hij is de eerste die eraan denkt om het avontuur van Anthelme Mangin, soldaat die zonder geheugen, onherkenbaar, uit den oorlog en een krijgsgevangenkamp terugkeerde, op de planken te brengen. Bijna twintig jaar intrigeert en passionneert de tragedie van dezen waarlijk ‘onbekenden soldaat’ de Franschen. Anouilh laat hem onder behandeling van een psychiater herstellen, zijn verleden hervinden, zijn familie, zijn bagage, zijn maatschappelijk zelf, doch met weerzin en wrevel terugdeinzen voor alles wat achter hem ligt, wat zijn ik modelleerde, en als hij kiezen moet tusschen diverse sollicitanten die hem opeischen, opteert hij ten slotte voor een Engelschman. Zonder iets aan te dikken had dit stuk een vlijmende satyre kunnen worden tegen de familie, tegen de maatschappij, tegen de natie, tegen een aantal andere begrippen die veel modernen onder invloed van Gide leerden verwarren met vooroordeelen. Vijf jaar her zou Anouilh zijn gegeven in dien trant bewerkt hebben. Nu transponeerde hij het in een lossen toon. Men schatert niet, maar men glimlacht.

Er is dus buiten kijf iets veranderd in de Parijsche psychologie, en iets aan 't veranderen. Zal 't duren, groeien, gedijen? Noodelooze vraag. Waarom zou 't niet duren? Aan alles komt een eind, ook aan den sluimer der schoone slaapster in het bosch.

[verschenen: 24 maart 1937]