Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De goede stemming

Parijs, 3 Maart [1937]

Vanaf haar vroegste en vaagste levensteeken is de Expositie 37 een aanleiding geweest tot onmin. Eerst heeft men lange maanden gekibbeld of men haar houden zou. Ja of niet. De revolutionnairen waren contra, de anti-revolutionnairen pro. Daarna is er in 't oneindige getwist over de plek waar zij haar tenten zou opslaan. De eenen wilden midden in de stad, zooals gewoonlijk, de anderen buiten de poorten, in 't vrije veld, gelijk de jaarbeurs en de Koloniale Tentoonstelling van Lyautey.

Vervolgens is er in den treure gediscuteerd en gedisputeerd over wat men zou exposeeren, over den naam en de titels waarmee zich zou aankondigen en tooien. Een aantal verstandige lieden, onder wie de organiseerders zelf, merkten opeens dat er eigenlijk niets ten toon te stellen viel. Niets nieuws tenminste, niets dat frappeeren kon, niets dat rijp was, en àf, en voorloopig definitief in een evolueerende, zoekende, tastende wereld.

Krakeel

Nadat men over dit bezwaar met moeite was heengestapt, en nadat men zich met een dooddoener van de stijlkwestie had afgemaakt, begon men opnieuw te harrewarren of zij zou doorgaan, of het niet beter was haar te verschuiven naar gunstiger tijden. Zoolang zij niet officieel geopend is, zal het geschil hangende blijven. Maar men zond de uitnoodigingen, men bestelde de affiches, men begon met de reclame.

Toen de eerste spade in den grond gezet zou worden om de palen der schuttingen te planten brak het krakeel los over wat men zou sloopen, wat men zou laten staan en wat men in de plaats zou bouwen. Het Trocadéro, dat zijn buikigen romp en zijn mollige speeldoostorens uitdagend etaleerde in het perspectief van Eiffel's rijzigen wolken-krabber, wilden de eenen tot de fundamenten slechten, de anderen wilden het afbreken voor de helft, en een derde partij wilde het voor den duur der expositie vermommen in een toonbaar monument. Voor de camoufleerders werd zelfs een prijsvraag uitgeschreven, en na den winnaar bekroond te hebben, besloot men tot afbraak.

Geen ‘clou’

Nauwelijks was deze ruzie geluwd, of men raakte aan 't herriën over de leiding, over 't ontbreken van een sensationeele attractie, over den omvang, over de kosten. Van drie en dertig hectaren dijde de onderneming geleidelijk uit tot meer dan tachtig. Doch steeds is er niets dat lijkt op wat men een ‘clou’ noemt. De tentoonstelling is echter duurder dan een expositie ooit gekost heeft. Zij slaat alle records. De Koloniale van 1931 welke 110 hectaren bestreek had 561 millioen francs verzwolgen. Op den internationalen tentoonstellings-kalender stond de Koloniale genoteerd als een expositie der eerste categorie. Die van 1937, ‘Kunst en Techniek in het Moderne Leven’, behoort slechts tot de tweede categorie, bestrijkt geen honderd hectaren en haar uitgaven overschrijden reeds het milliard. Zelfs als men rekening houdt met de devaluatie, met de verhooging der loonen en de stijging der prijzen, is duizend millioen een som die verwondering baart en bijgevolg stof geeft voor nieuwe polemieken.

Oponthoud

Al dat gedisputeer veroorzaakte geweldige vertragingen, eerst in 't maken der plannen, daarna in de uitvoering. Men toog weliswaar aan 't werk doch 't was ondoenlijk om de handen uit de mouw te steken en de zaken stevig aan te pakken. De veertig-urige arbeidsweek en ontelbare stakingen, zoowel op 't terrein als in de fabrieken welke het materiaal leverden, verzwaarden nog de taak van aannemers en exposanten die werken met Fransch personeel, dat om de haverklap en voor elk wissewasje den arbeid neerlegt en in optochten meetings trekt.

Bij den aanvang reeds had men getwijfeld of de tentoonstelling op den bepaalden datum zou kunnen openen. Toen het van lieverlede duidelijk, glashelder, zonneklaar geworden was, dat een groot deel der expositie op geen stukken na gereed zou zijn als men in 't zelfde gangetje bleef doorgaan, werd Léon Blum ter hulp geroepen als hoofd der regeering en als aanvoerder van het strijdend proletariaat.

Blum dus verscheen op het emplacement, baggerde met een talrijk gevolg door de slijkplassen, strompelde over balken, smalspoor en afval naar een estrade om het woord te richten tot de werklui. Hij werd ontvangen met het geroep ‘Kanonnen en vliegtuigen voor Spanje’, ‘Blum-à-l'action’, want alle jongens der bouwvakken die hij kwam flikflooien en pluimstrijken zijn vuur-rood en als ze niet van ijver blaken voor de expositie, zij branden van geestdrift voor het Frente Popular.

Verstoppertje

Dat was niet het ergste. Aan hun gekrijsch raakte men gewend. Maar de tribune waar Blum oreerde was bespannen met een reusachtig doek waarop in monumentale drukletters te lezen stond: ‘De opening der expositie op den 1sten Mei is een veldslag van de arbeiders en van het Front Populaire tegen het Fascisme. Wij zullen hem winnen.’

Slechts één blad publiceerde de foto van dit document in haar geheel. Alle andere, zelfs 't orgaan van Blum, arrangeerden het cliché zoodanig dat de gevaarlijkste woorden ‘veldslag tegen het fascisme’ wegvielen. Dat verstoppertje spelen met de waarheid diende evenwel tot niets. Het kwaad was gesticht. In tegenwoordigheid van Blum, en op z'n minst met Blum's oogluikende instemming, was de expositie geproclameerd tot een anti-fascistische opzet. Of met ‘fascisten’ bedoeld werden de Fransche werkgevers, de Fransche exposanten of de dictatoriale gouvernementen die aan de expositie deelnemen, bleef in 't midden. Wien de schoen paste trok hem aan.

Tevergeefs echter had Blum de arbeiders gebeden, gesmeekt, gesoebat om zeven dagen van de week te werken, bezworen om op Zaterdag en Zondag niet te spijbelen, om geen Maandag te houden. Vergeefs spiegelde hij hun voor dat de opening der expositie gevierd zou worden als het meest grandioze Feest van den Arbeid dat men ooit had bijgewoond. Hij praatte in den wind. Tot nu toe vertikte 't de bewuste proletariër om op rustdagen gereedschap te hanteeren, zelfs niet om een veldslag te winnen. Doch het tartende behangsel van Blum's tribune miste zijn effect niet op de zoogenaamde fascisten onder de Fransche bevolking. Men organiseert geen tentoonstelling tegen de helft eener natie. Het laatste sprankje enthousiasme voor de expositie dat den bourgeois restte, vervloog in de lucht, maar de Franschen hadden een twistappel te meer. Hier stond geschilderd met kapitale letters wat zoo dikwijls geïnsinueerd was: dat de bezittende klasse van fabrikanten, handelaars, patroons de expositie voorbedachtelijk saboteerden om Blum een poets te bakken. Alsof iemand voor 't simpele pleizier om Blum te dwarsboomen zijn bedrijf stopzet, geld verliest, zich ruïneert, failliet gaat en den winkel sluit!

De fascistische Seine!

Om deze fanatieke dwarsdrijvers een genoegen te doen kwam toen de Seine, langs welker boorden de tentoonstelling zich uitstrekt. Het had weken achtereen geregend. De sneeuw was vroegtijdig gesmolten en overal tegelijk. De rivieren zwollen. Een deel van Europa stond onder water. Alom werd dit beschouwd als het normale gevolg van een abnormaal natten winter. Maar in Frankrijk waar de Seine een deel der expositie overstroomde, was het een streek der fascisten. Ik verzin niets. Ik overdrijf evenmin. De Seine is fascistisch. Zij contrarieert Blum en het Front Populaire die de expositie tot ‘de hunne’ maakten. Wat zou de Seine dus anders kunnen zijn? Het dagblad L'Oeuvre dat indertijd affiches aanplakte in den trant van ‘De stommerikken lezen niet L'Oeuvre’, dit intelligente blad der intellectueelen verscheen vandaag met een vetten kop om te annonceeren ‘De Seine is met ons!!! roepen in koor de tegenstanders van de expositie.’ Het blad had reeds gemeld dat de fascistische geloovigen bedevaarten verrichtten naar Saint-Pierre-du-Gros-Caillou en novenen hielden voor Sainte-Jeanne-Chantal om van de hemelsche machten een stijging der Seine te verwerven. Dit was natuurlijk bedoeld als grap, als fijne ironie. Maar de eeltige kameraad die het leest, slikt dat als heilige ernst. Hij verorbert zulken zotteklap met evenveel smaak als de ezel zich vergast aan distels en brandnetels. Want hij leest nog extravagantere snakerijen in L'Humanité en Le Populaire. Er blijft altijd iets van hangen, zei Basile, wiens laster-aria tegenwoordig zeer wordt toegejuicht door de aanhangers van het Front Populaire.

Lamentabel

Onder dergelijke auspiciën prepareert men de expositie 1937, waar de doorsnee-arbeider liefst zoo lang mogelijk zou lanterfanten, tot in Juni, tot in Juli als 't kan, omdat hij er vorstelijk (timmerlieden vijftien gulden per dag!) betaald wordt. Doch wie dat zegt, wordt uitgescholden voor fascist. Het is belachelijk. Het is pietluttig, triest en lamentabel. Het is kinderachtig. Kinderachtigheden evenwel bepaalden reeds meermalen den loop der geschiedenis. En bij de mentaliteit welke de grapjes van het Front Populaire verraden, voelt men waarlijk geen lust tot lachen. De expositie waarvan Blum en Auriol hun heil verwachten in den financieelen nood, kan slechts slagen of mislukken. Als ze lukt, zal 't te danken zijn aan het anti-fascisme. Als ze in 't water valt zullen zij 't wijten aan de fascisten. Dat is nu reeds afgesproken.

[verschenen: 16 maart 1937]