Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Zijn eerste reis

Parijs, 13 Februari [1937]

Dat treft goed. Men vertelde dat Jean Cocteau een lintje wenschte en bij de laatste uitdeeling van onderscheidingsteekenen is hij niet gedecoreerd. Het was de eerste promotie van het Front Populaire en men kon haar meten met de el. Een ware voorjaars-opruiming van rood band. Een echte uitverkoop. Zij was zóó lang dat de kranten wegens plaatsgebrek de voornamen en de titels der geridderden moesten weglaten, tot wederkeerig leedwezen, want een krant doet zijn lezer gaarne een genoegen.

Het effect dier eindelooze lijst van onbekende grootheden was dat niemand wist wie erop stond doch dat iedereen merkte wie ontbrak. Dat een excentriek type als Jean Cocteau, die de Fransche letteren sinds twintig jaar in opspraak brengt van New-York tot Tokio en van Reykjavik tot Kaapstad, niet met het Legioen van Eer behangen wordt door een ministerie van reactionnairen, vrienden van academici en andere droogstoppels, dat is tot zekere hoogte nog aannemelijk. Maar dat fraaie geesten als Blum en Zay hem tegen zijn zin ignoreeren, hem straal negeeren op een lijst welke honderden mediocriteiten bevat die niemand leest, wier eenige verdienste ligt in het politiek sausje waarmee de middelmatigheid wordt opgedischt, dat is volslagen onverklaarbaar. Als iemand recht heeft op een lintje van een vooruitstrevend, modernistisch, kunstzinnig gouvernement, dan is het vast Cocteau. De onhebbelijkheid moet niet te ver gaan. Dan ergert men zich niet meer over de massa der gedecoreerden, maar over den enkeling die gemist wordt. Ieder spreekt over Jean Cocteau. In plaats van de meneer die gedecoreerd is, een twijfelachtig genot, werd hij de meneer die geen lintje kreeg, een, schitterend succes. Hij maakt van het opstootje gebruik om zijn nieuwste boek te lanceeren en natuurlijk spreekt ieder over dat nieuwe boek. Hij bracht het mee van een reis rond de wereld en om Blum en Zay aangenaam te zijn (de eene dienst is de andere) droeg hij het op aan André Gide, die zooals gij weet eveneens terugkwam van een memorabelen tocht (naar Rusland) waarvan het relaas hem de banvloeken uit hooge en lage sferen op den hals haalde. Het scheelt niet veel of Gide werd evenals Radek ‘het geile serpent’ na enkele maanden geleden nog ‘het licht der letteren’ geweest te zijn. Over vrijheid van gedachte had de groot-inquisiteur Torquemada ongeveer dezelfde opvattingen als de fraaie geesten van het huldig cabinet.

Lumineuze inval

Het was een origineele inval om de ‘Reis om de wereld in tachtig dagen’ van Jules Verne over te doen langs hetzelfde traject en in denzelfden duur, zestig jaren na het verschijnen van den roman en ruim dertig jaren na den dood van zijn auteur. Het idee kon slechts opkomen in het brein van een dichter, die zooveel door de wolken zwalkte als Cocteau. Het lijkt gewoon, en geen sterveling had eraan gedacht, zelfs niet de journalisten van Amerika en Frankrijk die werkten voor Gordon Bennett. Waarom niet? Misschien omdat het onverwezenlijkbaar was in den tijd dat Stanley met veel bombarie Livingstone ging zoeken in de binnenlanden van Afrika. Zoudt gij ooit geloofd hebben, als Cocteau de proef niet genomen had, dat de reis van Phileas Fogg en Passepartout, waarvan de avontuurlijkheid en het sprookjesachtige een halve eeuw lang millioenen jongensharten (en meisjesharten!) ontvlamde, in onzen tijd, met zijn paketvaarders, sneltreinen, auto's welke overal zee en land doorklieven, juist op 't kantje af uitvoerbaar is door een zonderling die 't in zijn kop krijgt om de verzinsels te controleeren van een schrijver die zijn jeugd verrukt heeft?

Het is de werkelijke waarheid. Phileas Cocteau sloeg het record niet van zijn voorganger en wie lust voelt om het te verbeteren, kan 't altijd probeeren. Hij vertrok op 28 Maart van het vorig jaar uit Parijs met het plan om op 7 Juni vóór middernacht terug te zijn, reizend met dezelfde vervoermiddelen als de extravagante helden van de roman, dus zonder gebruikmaking van de vliegmachine. De voornaamste etappes voor Phileas waren Londen (voor Phileas Cocteau Parijs, wat op 't zelfde neerkomt), Rome, Brindisi, Suez, Bombay, Calcutta, Hongkong, Yokohama, San Francisco, New-York, Londen (Parijs). Welnu, met drie uren oponthoud hier, vijf uren vertraging daar, drie dagen die hij moet verliezen in Singapore, met een aansluiting die men niet mist, of met aansluitingen welke door de transportmaatschappijen niet berekend zijn om een record te slaan, kan 't op 't nippertje. Op voorwaarde dat de toerist geen minuut verspeelt, geen bijzondere pech ondervindt, en erin toestemt om zich als levende bagage en ijlgoed per taxi, tram, rickshaw of pousse-pousse van sleeping-car naar scheepskajuit, van station naar havensteiger, te laten transporteeren zonder veel meer van de aarde te zien dan wat men waarneemt door een spoorwegruit of een patrijspoort. Gelukkig nog voor onze eigenliefde van geciviliseerden dat de tocht hem gelukt is binnen den vastgestelden termijn.

Profetische blik

Dus ook in dit opzicht ontpopt zich Jules Verne, amusements-schrijver voor de jeugd, als een profeet, een voorlooper, een wegwijzer en pionier. Zeker, wij danken Jules Verne rechtstreeks geen enkele uitvinding, maar er is ook geen enkele ontdekking der laatste vijftig jaren waarvan de stille ziener de eerste gedachte, het grond-idee, het zaad niet in zijn boeken heeft uitgestrooid. Het merkwaardige van dezen Westerschen droomer was dat al het wonderbaarlijke dat hij fantaseerde tot de mogelijkheden behoorde. Reeds herhaalde malen zijn de ontdekkingen opgesomd welke hij in de meest preciese termen heeft voorvoeld en als 't ware aangewezen. Wij zijn wellicht nog lang niet aan 't einde der reeks. Maar na de reis van Cocteau zal men zich stellig met meer aandacht gaan afvragen of Jules Verne de uitvinders zelf niet gesuggereerd heeft, geïnspireerd, of hij, die zijn huisje te Amiens nimmer verliet, niet beschouwd zou moeten worden als de eigenlijke schepper die de geesten der wetenschap ontboeide welke sinds vijftig jaren den inhoud en het aanschijn van het leven hervormden. Een klein vonkje in 't onderbewustzijn is altijd genoeg geweest voor het bewerken van een mirakel. Nog dezer dagen, in een artikel van Le Journal des Débats, bekende Georges Claude, de toovenaar van vloeibare lucht, ammoniak en neon, dat hij er geenszins zeker van was of het idee om energie te winnen uit het temperatuursverschil tusschen zeewater van den bodem en zeewater van de oppervlakte, hem niet ongeweten ingegeven zou zijn door kapitein Nemo van Twintig duizend mijlen onder de zee.

Al leerde de reis van Cocteau, realiseering eener lange rij van voormalige onmogelijkheden, niets anders dan dat, men mag ermee tevreden zijn. De cinematografische weerspiegeling eener wereld, haastig gezien door het kijkgaatje van een voorbijsnellend voertuig, maakt den lezer niet wijzer dan het doorbladeren van een prentbriefkaarten-album. Soms is hij niet eens accuraat, wat weinig vertrouwen inboezemt voor de rest zijner inlichtingen. Hij beweert o.a. terloops dat het Parthenon van den Atheenschen Acropolis verwoest werd door het bombardement eener Engelsche vloot. Pardon! Wat lord Elgin deed, die neerhaalde wat nog overeind stond, om de mooiste fragmenten te vervoeren naar Londen, is erg genoeg. Het waren echter niet de Britten maar de Venetianen die in 1687 het Parthenon kanonneerden nadat de Turken van Minerva's tempel, die beurtelings kerk en moskee was geweest, ten slotte een kruitmagazijn gemaakt hadden. De menschen van toen hadden geen betere begrippen over vandalisme dan de menschen van gisteren te Reims, van heden in Spanje, van straks op een ander punt der planeet.

Men raadpleegt Cocteau echter niet als een Baedeker, doch eer als een dier pittoreske gidsen, die met tal van apocriefe of authentieke anecdoten voor den toerist een ommegang veraangenamen door de paleizen van Versailles of door Paris at night. Après tout schijnt Cocteau me verrukter over de herinneringen aan Jules Verne's Tour du Monde dan over zijn eigen wederwaardigheden. Tachtig dagen is te kort om niet daas te worden, meer dan oververzadigd, en thuis te komen met een kater en een indigestie. Maar hij noemde zijn Journaal ‘Mon premier Voyage’ en gelijk het spreekwoord zegt: ce n'est que le premier pas qui coûte, waaraan de humorist toevoegde: de eerste stap... en ook een beetje de laatste stap. Wat dunkt hem ondertusschen (in afwachting dat hij dit ondermaansche ‘verzat van leegheid’ voorgoed vaarwel zal zeggen) van Een reis naar de Maan. Naar het Middelpunt der Aarde, of Twintig duizend mijlen onder de Zee?

[verschenen: 1 maart 1937]