Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

In het rijk van Eenoog

Parijs, 23 Januari [1937]

Het schijnt dat wij gedurende den tijd eener week (wat lang is) de randen van kloven en afgronden gescheerd hebben om van te duizelen, dat wij meer dan zes volle dagen tusschen vrede en oorlog, leven en dood gezweefd hebben als de slaapwandelaar die wakker geschrokken wordt op den nok van het dak.

Men beweert dat in ieder geval. Wat mij persoonlijk aangaat, ik heb er niet méér van bespeurd dan wat eerst als een onduidelijke zefier, en van lieverlede met het lawaai van een vliegenden storm zintuigelijk tot me doordrong.

Dit wil zeggen dat er noch in het briesje, noch in den orkaan de diepere en onontkoombare stem klonk welke men slechts waarneemt met het soort van orgaan dat postduiven de richting wijst.

Bij menschelijke wezens veroorzaakt die zonderlinge vibratie een ziekte welke den naam kreeg van psychose. Dat wij geen seconde eraan geleden hebben, ook niet in een lichten graad, verhindert ondertusschen geenszins dat men alle moeite gedaan heeft om ze ons in te enten, of om ze te simuleeren. Het is niet van belang ontbloot om na te pluizen hoe het geval zich heeft toegedragen en bedisseld werd. Er blijkt minstens uit dat de kostbaarste goederen der menschheid aan een menigte hoog-geplaatste of zeer invloedrijke personen even veilig zijn toevertrouwd als een helsche machine aan de grijpers van klein grut. Een professor heeft dezer dagen op grond van statistieken verklaard dat over honderd jaar, wanneer 't zoo doorgaat, de gansche wereld gek zal zijn. Zou 't kunnen dat deze geleerde een optimist is, gezien de vaart welke sommigen in 't gangetje probeeren te zetten?

Ad interim...

Welaan dan. Blum, de Premier, was op kerstvacantie te St. Raphaël en plukte mimosa in licht-grijs costuum en schoenen van box-calf, gelijk de oppositiebladen berichtten. Yvon Delbos, Minister van Buitenlandsche Zaken, vertoefde aan de sponde van zijn ouden, zieken vader, wien aanvallen van asthma de keel toesnoerden. Daladier, Minister van Oorlog, en Gasnier-Duparc, Minister van Marine, bevonden zich op inspectie, ver van Parijs. Dus de vier voornaamste regeeringsposten waren bezet met interim's die meestal onbesuisder zijn dan de titularissen, ten eerste omdat zij de verantwoordelijkheid kunnen afschuiven, ten tweede omdat zij dikwijls categorischer en imperatiever optreden, zoodra zij de kans hebben, dan de patroon. Op den Quai d'Orsay werden Frankrijk's gewichtigste affaires beheerd door den secretaris-generaal Pierre Vienot, door de eenen uitgemaakt voor een jong broekje (hij is over de veertig) zonder ondervinding, driest, voortvarend en roekeloos, door de anderen met kiemende bewondering gewaardeerd als een groot minister in den dop.

Een uitgezochte gelegenheid, deze regeerings-vacature, voor degenen die een slag willen slaan, en voor hen die er niet tegenop zien om aan het uithalen eener streek mee te werken. Een gelegenheid, welke zij niet mooier konden droomen. Geen toezicht. Geen directe contrôle. Geen teugel, geen rem. Ruim tijd genoeg om de gebeurlijkheden in beweging te brengen. Knap is wie ze staande houdt als de dingen eenmaal aan 't rollen zijn.

Gerucht...

Hebben de vuurtje-stokers zoo geredeneerd? Misschien niet. Maar ze hadden aldus kunnen redeneeren en metterdaad begon en verliep de geschiedenis alsof er in dien trant geredeneerd was.

Eensklaps sloop het gerucht rond dat de Duitschers troepen ontscheept hadden in Spaansch-Marokko. Volgens Piet honderden manschappen. Volgens Klaas heele regimenten, een gansche divisie. De journalisten weten aanvankelijk van niets. Want als zij in de Kamer toegang hebben tot de Salle des Pas-Perdus en der Quatre Colonnes, de z.g. Couloirs intérieurs daarentegen zijn verboden terrein voor hen, en in dat heiligste der heiligen werd het onrustbarende gerucht voor 't eerst opgevangen door een twintigtal parlementariërs, die zich speciaal interesseeren voor Buitenlandsche Zaken.

Waar kwam het rumoer vandaan dat in zijn krassen vorm gelijkstond aan een casus belli of op z'n zachtst aan de invitatie tot een casus belli?

Vandaag nog kan men slechts ernaar gissen. Doch de oorsprong hier is niet het belangrijkst. Het essentieele, het fundamenteele is de manier waarop degenen, in wier handen het lot berust der volkeren, reageerden op een fatale en bijna ongeloofelijke tijding.

Het eerste agentschap dat het onheilzwangere nieuws verbreidt is Reuter, Engelsche firma. Wat doet de momentane plaatsvervanger van Yvon Delbos op den Quai d'Orsay? Verwittigt hij zijn superieur? Vraagteeken. Laat hij het bericht onderzoeken? Neen. Pierre Viénot noodigt de vier voornaamste Fransche agentschappen uit om het klakkeloos over te nemen. Op eigen gezag roept hij daarna de Generale Staven samen van Leger, Vloot en Luchtvaart. De escaders van Brest en Toulon, onder voorwendsel van voorjaars-manoeuvres, stoomen naar Casablanca, aan de Atlantische kust van Afrika. Viénot geeft tevens instructies aan een deel der pers dat tot zijn bevel staat en uiteraard voor elke anti-Duitsche suggestie op de loer ligt. De diplomatieke dagblad-schrijvers, de deskundigen, zij die precies weten wat de inzet is van het spelletje (millioenen levens o.a.), zij die valsche berichten behooren te schuwen als een kat de heete soep, zij, de onvolprezen competenties, marcheeren als één man met slaande trom.

En niet de eersten de besten. Maar Madame Geneviève Tabouis, dochter van een generaal, nicht van Cambon, en op den Quai d'Orsay als kind aan huis. Naast deze autoriteit, gereputeerd voor de degelijkheid harer informaties, de duistere Pertinax van de Echo de Paris, journalist met het ijzeren masker. Le Populaire van Léon Blum, Le Peuple van Léon Jouhaux, de dictator der arbeiders en de winsttrekker van twaalf of dertien directoriale fauteuils. Vanzelfsprekend ook L'Humanité der Communisten. Geen van allen neemt een blad voor den mond. De oorspronkelijke geruchten zwellen schielijk aan tot onduldbare, monsterachtige feiten. ‘De Duitschers leggen in koortsachtige haast versterkingen aan te Melilla en te Ceuta. Kanonnen van 420 (toe maar!) bedreigen Gibraltar.’ ‘Wij hadden gelijk!’ schreeuwt L'Humanité in titels van zeven kolommen. Le Petit Journal, Le Petit Parisien, Paris-Soir gaan op hol. ‘De maskers vallen’ schrijft Raymond Patenôtre, milliardair, député en ex-minister. ‘Wij hadden te doen met een hysterischen Bismarck.’ De deftige Madame Tabouis in L'Oeuvre: ‘Wij zouden bijna aarzelen om voort te gaan met het geven van berichten die ons uit onbetwistbare bron bereiken over de Duitsche actie in Noord-Afrika, zóó onwaarschijnlijk dreigen zij te luiden wegens hun veelvuldigheid.’ Pertinax onderstreept dat dubbel en dik met: ‘Elke aarzeling zou noodlottig zijn. Noord-Afrika is aangevallen!’

Een onderhoud

Daarop gelast Pierre Viénot vertoogen te richten tot de gouvernementen van Burgos en Berlijn, terwijl Blum en Delbos hun vacantie bekorten en zich ijlings naar de hoofdstad spoeden. Omdat Frankrijk nog niet gezind is de regeering van Franco op eenigerlei wijze te erkennen, bleef de rekenschap die gevraagd werd aan de Witten, beperkt tot de gedachtenwisseling van een Franschen consul en een Spaanschen bevelhebber te Tetoean. Te Berlijn echter had de Fransche gezant André François-Poncet een onderhoud met Hitler. De Spaansche colonel en de Duitsche Führer-Kanselier antwoordden beiden: ‘Alles waarover men zich bij u opwindt is verzinsel en leugen; wij respecteeren de bestaande verdragen.’ De Spanjaard voegde hieraan toe: ‘Wanneer men ons niet wenscht te gelooven op ons woord, kom zelf dan kijken’ en hij gaf een militair vrijgeleide om te inspecteeren naar believen.

Bij tooverslag verzwonden de Duitsche regimenten, de fortificaties en de kanonnen van 420. De pers verstomde temidden van haar heksensabbath. Maar L'Humanité meldde niet in titels van zeven kolommen ‘Wij hadden ongelijk’. De parmantige journalisten die een week lang de ernstigste beschouwingen baseerden op verdichtsels, de gevaarlijkste conclusies trokken uit onwaarheden, de onbekookte Viénot, die halsoverkop en hoe langer hoe harder een alarm blaast dat onafzienbare onheilen kon ontketenen... allen zijn nog in functie. Zij voelen zich geenszins beschaamd. Niet eens verbouwereerd.

Toch stuurden zij regelrecht aan op een oorlog en krachtens de nieuwe wetten op de valsche berichten moeten zij in de gevangenis zitten. Want wat zou het vervolg geweest zijn wanneer de Spaansche colonel geantwoord had ‘Bemoei u met uw eigen zaken’, en Hitler, in diplomatieke termen, ‘Wat verbeeldt u zich?’ Zij hadden eenig recht om zulk een bescheid te geven. Zij zouden daarmee een knoop gelegd hebben, een strop, waaruit Frankrijk zich niet meer kon losmaken zonder hem door te hakken of zonder zich volslagen te ridiculiseeren. Hitler was zoo vriendelijk om deze gelegenheid niet aan te grijpen. Waaruit wellicht mag worden afgeleid dat de verfoeilijke intrige niet gesmeed is te Berlijn.

Bedenkelijk

De Franschen praten gaarne over ‘de dépêche van Ems’. Het telegram dat Bismarck, om den oorlog van '70 uit te lokken, zoo arrangeerde dat het ‘als een roode lap moest werken op den Franschen stier’, gelijk Von Moltke en Von Roon zeiden bij het historische diner van 13 Juli 1870. Maar als de herinnering den Franschen bijbleef, zij vergaten blijkbaar de les. Met ‘de Franschen’ bedoelen wij natuurlijk hen die op 't oogenblik het bewind voeren, die een jaar geleden nog verwoede pacifisten waren en die zich onbegrijpelijk lichtzinnig, blindelings, spoorslags in den kuil zouden storten welke met een duivelsche perfidie, en Joost weet door wie, voor hen gegraven werd. Al is de afloop goed, de handeling, de hoofd personen, het spel en zelfs de figuranten, zijn meer dan bedenkelijk.

[verschenen: 30 januari 1937]