Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Bagatellen

Parijs, 12 Januari [1937]

Hoe iets te presenteeren dat op 't eerste gezicht, en zelfs op 't tweede, eigenlijk met geen tang is aan te pakken? Ik stel me de vraag naar aanleiding van het programma der Parijsche theaters die hun repertoire omstreeks Kerstmis vernieuwd hebben met de artistieke voortbrengsels van den zomer en den herfst.

Niet dat ze beurscher zijn of wormstekiger, of zuurder, of wranger, of meliger zijn dan de oogst van vorige seizoenen. Welneen. Het litteraire peil daalde niet. Het moreele, of liever het immoreele, amoreele niveau bleef stationnair, waarschijnlijk omdat het moeilijk lager kon zakken. Maar al die geschminkte menschen van de benedenste plank, dames en heeren gewoonlijk uit den gezeten middenstand, met hun ontelbare en eentonige schavuitigheidjes, schunnigheidjes, ploertigheidjes, lafheidjes, voosheidjes en bedriegerijtjes, komen vandaag voor het voetlicht en dienen zich aan met allures van verzekerdheid, van evenwichtigheid, van gewetensrust, van 't hoort zoo, van zelfvoldoening, kortom met air van de natuurlijkste onschuld, waarvoor zij vroeger nooit het verlof gekregen zouden hebben van hun auteur.

Eertijds, en dat is geen vier maanden geleden, gaf die auteur hun nog een tintje schroom, een aasje gegeneerdheid, een vleugje nadenken, een greintje terughouding, alsof er iets bestond, of alsof er misschien iets bestaan kon, noem 't noodlot, God, duivel, zedelijk besef, eer-gevoel of iets anders, dat hen controleerde, bij gelegenheid op de vingers tikte en somwijlen aanmaande tot matigheid en bezinning. Dat alles is van de baan. Het verdween alsof het nooit bestaan had. Het werd niet eens een overwonnen standpunt, want het liet niet de flauwste sporen achter. Een Chinees of een neger die voor de eerste maal een Parijschen schouwburg binnentreedt zou zich in gemoede kunnen verbeelden dat de oevers van de Seine bewoond worden door menschen welke nooit en nimmer aardsche of hemelsche wetboeken gekend hebben in hun particuliere leven, en waar ten overvloede de groote en kleine schunnigheden schering en inslag zijn.

Een voorbeeld

Wat moeten wij beginnen met deze vrijgevochten maar platvloersche wezens, die geen wijder uitzicht bezitten op de omringende wereld dan de infusoriën, en die geen nauwer contact hebben of zoeken buiten hun vicieuze cirkeltjes dan de oester en de mossel? Als wij ze aantroffen onder onze verwanten, vrienden of kennissen zouden wij ermee verlegen zitten en hen den rug toedraaien Hun wederwaardigheden zijn banaal, triviaal en afgezaagd. Men kan ze bijna niet vertellen zonder den schijn op zich te laden van den lezer in 't ootje te nemen. In Ma Liberté b.v. van Denys Amiel zijn een weduwnaar en zijn dochter aan elkaar verknocht tot op 't randje der welvoeglijkheid. De vader trouwt en de dochter trouwt. Maar de een verwaarloost zijn vrouw en de ander haar man. Terwijl vader en dochter naar een concert zijn, halen stiefmoeder en schoonzoon hun schade in op een divan en in een scène waarvan het realisme een ouderwetschen dragonder zou doen blozen. Zij worden daarbij betrapt door den weduwnaar en zijn troetelkind. Dubbele echtscheiding. Vader en dochter vertrekken naar een winter-sportoord. De weduwnaar flirt in het dal, het lievelingetje in het hotel. Voor den vorm meldt zij haar vader in telegramstijl dat zij den meneer van kamer 126, aan wien ze zelfs niet is voorgesteld, op haar kamer ontboden heeft. Meneer Honderdzesentwintig verschijnt. Na wat gebabbeld te hebben over 't weer, de temperatuur, de sneeuw zijn ze genoeg op dreef om elkaars intiemste herinneringen te kennen. ‘O, ik, zegt het glasheldere meisje in al haar frischheid, ‘ik heb een man gehad en twee of drie minnaars, doch die tellen zoo weinig mee dat ik nooit aan hen denk.’ Vijf minuten later zijn ze verloofd en onderweg naar een nieuwe huwelijksche catastrofe.

Nog zoo één

De hoofd-personages in ‘Un Homme comme les autres’ van Armand Salacrou zijn Raoul, ‘een man als de anderen’, die kwansuis van zijn vrouw houdt, wat hem niet verhindert om haar bij elke gelegenheid op de snoodaardigste wijze te bedriegen, en zijn eega Yveline die een aanbidder vond in Roger, een vriend des huizes. Deze voorbeeldige familie heeft 'n schurftig schaap onder haar leden, Denis, de broer van Yveline. Denis heeft geprobeerd 'n oude coquette, die hem diensten en gunsten bewees, te mollen in haar badkuip. Hij ontslipte op 't nippertje aan de klauwen van het gerecht, doch zijn maîtresse die hem tot de misdaad aanspoorde ging voor twee jaren in de doos. De verwelkende dame heeft geen rancune tegen haar moordenaar, omdat zij verkikkerd op hem is, en geflankeerd door zijn maîtresse komt zij Denis die woont bij Raoul vergiffenis schenken en terugroepen. De maîtresse profiteert van dit buitenkansje om Raoul aan den haak te slaan, Raoul, die onweerstaanbaar is voor zijn hitje, dat op gezag van een kaartlegster beweert in blijde verwachting te verkeeren en haar meester deswegen achternazit. Men zou de kluts kwijtraken van minder en al deze verwikkelingen brengen Raoul compleet van streek. Hij biecht de heele lijst zijner uitspattingen en laagheden aan zijn vrouw die niets gemerkt heeft. Yveline, ontnuchterd, ontredderd en wanhopig ontloopt den huiselijken haard met zijn krekeltjes en vergooit zich op straat aan den eersten den besten onbekende. Denis, die in Yveline een beschermster had, wordt hierdoor opgewekt tot een bevlieging van berouw. Hij zet zijn maîtresse en de verlepte coquette aan de deur. Waarop Raoul en Yveline zich verzoenen in de overtuiging dat hun niets beters te doen staat dan de scherven zoo goed en zoo kwaad mogelijk te lijmen tot een toonbaar geheel.

Brrr...

In ‘Jeu dangereux’ van Henri Decoin schiet een zekere Pierre zich een kogel in de borst wegens jaloezie op de minnaars van Suzanna, zijn vrouw. Hij herrijst van den dood en geneest tevens van zijn jaloerschheid, wat de echtgenoote razend maakt. Om hem te tergen organiseert zij een rendez-vous in de garçonnière van Guido, een Zuid-Amerikaanschen ladykiller, en noodigt Pierre per anoniemen brief op de afspraak. Als de twee hun verliefde duo willen inzetten treedt de man binnen. Hij schopt geen herrie doch tapt een serie moppen, geeft het koppel zijn zegen en gaat heen. Van spijt smijt Suzanna alles wat haar in handen valt tot gruizelementen. Guido, die even voor haar aankomst aan een mondaine aanbidster de bewijzen zijner onvermogens geleverd heeft in het alcoof, slaat verschrikt op de vlucht. Suzanna, door het dolle heen, belt haar man op en schiet zich op haar beurt een kogel in de borst naast het telefoontoestel. Ook zij herrijst van den dood in haar wettig domicilie, man en vrouw koeren en kirren alsof er niets gebeurd is en kunnen trekkebekkend van voren af aan beginnen.

Bedenkelijk

Dat zijn de successen van drie bekende theaters. Ik zou de opsomming met zes andere kunnen vervolgen doch ik ben bang dat gij genoeg hebt van een lectuur die neerkomt op gemengde berichten. Ook de nieuwe Bernstein (‘Le Voyage’) is niets dan een chassé croisé van enkele losse paartjes, gekruid met goedkoope overspeligheden. Elk auteur debiteert die versleten clichés in een tintelenden dialoog, doorspekt met kwinkslagen, even schitterend van vorm als leeg, hopeloos leeg van inhoud.

Alle thema's en onderwerpen die vroeger overhelden tot drama of zelfs melodrama, tot een min of meer pathetische of lyrische intonatie, die behandeld werden als zeden-schets of karakterstudie, blijken dezen winter uitgewerkt in de lijn van scherts en klucht. Het merkwaardigste echter is niet dat het gros der auteurs zich geleend heeft tot deze misvorming, vervalsching, depreciatie van allen ernst in kortswijl, van ieder menschwaardig gevoel in zijn karikaturale copie. Het meest curieuze is dat het publiek zijn schrijvers drijft in deze richting en schaterlacht, giert, grinnikt, gnuift, applaudisseert bij elke boutade en geestigheid die een der sentimenten krenkt, kleineert, degradeert welke de grondslagen zijn, en trouwens de eerste manifestaties, eener ware beschaving. Dat publiek denkt niet meer: het leven een droom; zijn filosofie werd: het leven is een paskwil. Zou dit niet een der welsprekendste teekenen des tijds zijn welke men bij 't begin van het jaar kan waarnemen in de Fransche hoofdstad? Zij trad in de fase waar men vierkant spot met alles en nog wat.

[verschenen: 27 januari 1937]