Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Een laagheid in den hemel

Parijs 7 Januari [1937]

Ziehier alle bijzonderheden welke tot dusverre bekend werden over een geval dat zonder twijfel in de latere kronieken gebrandmerkt zal worden als ‘de eerste misdaad in de lucht’. In afgrijselijkheid overtreft zij wat door menschen bedreven is op aarde en op zee. Zij bezoedelt het blazoen van een corps dat dikwijls en terecht vergeleken is met een moderne ridderschap, zonder vrees of blaam.

De luchtvaart-attaché der Fransche Ambassade te Madrid is commandant Cahuzac. Bij den pousse-café van een kameraadschappelijken maaltijd vertelt deze officier gaarne de volgende geschiedenis: ‘In de omstreken van Madrid wilde een man mij trakteeren op een glas xeres. Maar hij stond erop dat ik het zou drinken uit de ciborie van den bisschop eener stad die nog in de macht is van het Frente Popular.’ En de commandant voegt hieraan droogjes toe: ‘De man die mij een dronk aanbood uit de ciborie van een bisschop had dien bisschop eigenhandig vermoord.’ Niets typeert beter het milieu dan zulk een ‘anecdote’.

Om de verbinding te onderhouden met Parijs had Cahuzac tot zijn beschikking een Potez 54. Van nature is deze machine een bombardementsvliegtuig, tamelijk recent, waarvan Pierre Cot een tiental exemplaren voor oorlogsdoeleinden fourneerde aan de strijdkrachten van het Frente Popular, Frente Crapular, gelijk Generaal de Castelnau zegt. Stellig beging de Fransche regeering een onvoorzichtigheid en een onverschoonbare fout door de passagiers van haar gezantschap te laten reizen in een militair toestel, hoewel ontwapend, hoewel duidelijk voorzien van Fransche onderscheidingsteekenen, en ofschoon aan weerszijden in groote letters op de flanken der machine geschilderd stond ‘Ambassade de France’. De aard van het vliegtuig en het feit dat menige Potez 54 in dienst is van Madrid stelde bloot aan onaangename avonturen. Sommigen beweren dat enkele leden van het Fransche cabinet als 't ware opzettelijk een vergissing en een incident gezocht zouden hebben, om uit te buiten tegen Franco. Doch deze onderstelling is te bar. Daarvoor trouwens bestaat geen schijn van bewijs.

De start

Op 8 December, tegen den middag, staat de gedemilitariseerde bombardier te Madrid op het terrein van Barajas klaar om te vertrekken naar Toulouse, bestuurd door Boyer, een piloot der Ambassade. De twee motoren draaien reeds. Op 't laatste moment worden op last van den Spaanschen bevelhebber van het vliegveld, en zonder eenige verklaring aan den piloot (heer en meester aan boord) zeven Spanjaarden ontscheept met hun bagage. Als de Potez opstijgt vervoert hij den bestuurder met zijn radio, twee jonge meisjes, dokter Héry die voor het Roode Kruis van Genève een enquête gehouden heeft over den toestand in Spanje, André Cocteau, vertegenwoordiger van Havas, en Louis Delaprée, bijzondere correspondent van Paris-Soir, uitmuntend reporter, zonder politieke kleur, die eerst vertoefde in het kamp van Burgos, daarna in het kamp der gouvernementeelen, en even overwipte naar Parijs waar hij een vrouw heeft en vier kinderen. Als Boyer wegrolt wordt juist de schroef in beweging gezet van een jager die zich bevindt op enkele meters afstand van den Potez.

Ongeveer honderd kilometer verder in de buurt van Alcala, op 3500 meter hoogte en steeds boven gouvernementeel gebied, tikt de radio Boyer op den schouder en wijst hem op een vliegtuig dat dichtbij boven hen rondcirkelt. Hij wil ons groeten, denkt Boyer, en voert de gebruikelijke manoeuvre uit om te antwoorden op wat hij voor een saluut hield. Enkele minuten later vliegt de machine naast den Potez met een tusschenruimte van vierhonderd meter. Boyer en zijn radio kunnen duidelijk de roode strepen waarnemen die karakteristiek zijn voor de machines van Madrid.

Het begeleidend vliegtuig klimt nog een paar honderd meter zonder dat de Fransche stuurman het in zijn spiegel uit 't oog verliest. Plotseling stuift de jager aan op den Potez en geeft vuur. Boyer ziet de vlammen flitsen uit den loop der mitrailleuses.

Hij bewaart zijn kalmte en brengt onmiddellijk zijn Potez buiten het schootsveld van den vijand. Een seconde bedenkt hij zich. Zal hij doorzetten tot Alcala en aldus een tweeden aanval riskeeren? Of zal hij veinzen getroffen te zijn? Hij besluit te dalen in spiralen. Een zijner wielen echter, zooals hij later constateerde, was defect geraakt door een kogel en bij de noodlanding ging de machine over den kop. Dank zij de kunst, de tegenwoordigheid van geest van den stuurman werd het toestel wel verbrijzeld doch er brak geen brand uit. De passagiers werden opgeraapt temidden der overblijfselen. Allen, behalve Boyer en de radio, waren gewond door de kogels van den jager. Hoewel Héry, zelf gewond, deed wat hij vermocht, en hoewel Boyer op een holletje een geneesheer was gaan halen die acht kilometer afwoonde, bezweek Delaprée aan zijn kwetsuren.

Zonderling

Zonder eenigen grond werd te Parijs de wandaad, zoodra het bericht binnenkwam, ten laste gelegd aan Franco en geëxploiteerd tegen Burgos. De journalistenkring, tot stomme verbazing van de meesten zijner leden, verspreidde zelfs een communiqué om de rebellische Witten uitdrukkelijk te betichten. In de portefeuille van Delaprée hadden de Spanjaarden een briefje gevonden waarin de ietwat heetgebakerde reporter bij de redactie van Paris-Soir geprotesteerd had tegen het niet-opnemen van enkele zijner artikelen, en de niet erg fijngevoelige onderhoorigen van Madrid schrokken er niet voor terug, om dat geschrift in handen te spelen van Fransche anti-fascistische intellectueelen. De ‘Internationale vereeniging van Letterkundigen tot verdediging der Cultuur’ (zoo zoo!) liet van het papier, gestolen op het lijk van Delaprée, een affiche maken en aanplakken. De politie, fatsoenlijker dan de cultuur-verdedigers, liet de plakkaten afscheuren, waartegen de Bond der Rechten van den Mensch (kijk kijk!) weer bezwaar aanteekende. Dezelfde internationale vereeniging wilde ter eere van den gedooden journalist een litterairen prijs stichten, tegen welke plannen Delaprée's vrouw zich kantte met de uiterste heftigheid en zich solidair betuigde met de redactie van Paris-Soir. In de herrie had de krant zijn oplage merkbaar zien krimpen en dat terwijl de Soviets pogingen doen tot aankoop of oprichting van een concurreerend avondblad.

Achter de schermen

De dood van Delaprée was barbaarsch, huichelachtig maar behendig geëxploiteerd ten voordeele van Madrid. Doch overdaad schaadt. Achter de schermen werkten tegenstrijdige krachten. Zij ageerden zóó doeltreffend dat het Fransche gouvernement zich genoopt zag tot de publicatie van het communiqué dat op 1 Januari losbarstte als de spreekwoordelijke donderslag bij helderen hemel. De waarheid, waarvan ingewijden reeds enkele weken op de hoogte waren, kon niet langer worden weggemoffeld. Een vliegtuig van het Frente Popular had den Potez der Fransche Ambassade verraderlijk aangevallen en als een sluipmoordenaar gemitrailleerd. Begrijpelijkerwijze achtte de minister van Buitenlandsche Zaken Julio Alvarez del Vayo zich genoodzaakt tot een logenstraffing. Hij weet echter niets van luchtvaart, deze hidalgo, en evenmin de persoon die zijn grotesk dementi inspireerde. Hij verbeeldt zich o.a. dat vliegtuigen die ergens gaan bombardeeren een uur tevoren verkenners zenden. Een dezer verkenners, uit Burgos natuurlijk, zou den Potez der Ambassade ontmoet en neergeschoten hebben. Als hij zijn tegenstanders expres wilde alarmeeren kon die verkenner waarlijk niets beters verzinnen! Om alleen te loopen is zulk een redeneering een tikje te dwaas.

Doch waarom bedreef een vliegenier van Madrid-Valencia met voorbedachten rade een domheid, een laagheid, een weerzinwekkende schurkenstreek, welke zijn gouvernement enkel kan schaden? Het is evident dat de schuldige nimmer ontdekt zou zijn wanneer de machine verbrand was. Als hij daarop rekende, is zijn toeleg mislukt. Naar de motieven echter kan men slechts raden, want zijne excellentie Del Vayo zal ze niet vertellen. Wilde men de rapporten verdonkeremanen van dokter Héry? Wilde men Boyer straffen omdat hij Fransche vrijwilligers repatrieerde, die er genoeg van hadden te dienen onder een smerige en besmeurde vlag?

Wat doet er het motief eigenlijk toe? Een ignobele sluipmoord is koelbloedig beraamd om ijskoud uitgevoerd te worden in den hemel en men vond een vliegenier bereid voor deze afschuwelijke, verachtelijke onderneming. Hij schreef een nieuw en onuitdelgbaar Kainsteeken in de annalen van het menschdom.

[verschenen: 23 januari 1937]