Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Wat is er van den nacht?

Parijs, 16 Dec. [1936]

Uit alle richtingen ontvangen wij wenken die ons, als wij Noach waren, zouden aansporen om onze toeverlaat te zoeken in een arke. Maar wie zich bergen wil, waar zal hij kunnen schuilen? Bestaat er in het ronde van den aardbol een vluchtheuvel voor het verdelgende vuur dat de mensch sinds jaren in zijn magazijnen heeft opgestapeld? Dat is de laatste consequentie der inbraak van den titan Prometheus. Het uur nadert, dat men Zeus gelijk zal geven, die den dader strafte.

Wij zijn als in het sprookje van Edgar Poe over den put met den slinger. Wij leven naast een helsche machine die wij niet kunnen stilzetten, die wij dag en nacht hooren tikken als een wekker, waarvan wij de raderen langzaam zien wentelen naar het fatale punt waar zij het onheil inschakelen. En het is niet eens fantastisch niemand meer te kunnen ontmoeten die de ontploffing niet ziet aankomen. De ongeluksprofeet, in woord, in geschrift, in beeld, werd een even ordinair verschijnsel als de politieagent of de taxichauffeur. Alle oogen zijn gekeerd naar de ramp, alsof niet wij haar naar ons toetrekken maar alsof zij ons tot zich opzuigt als een machtige pomp.

Blum kent ze, doch in het openbaar poogt hij haar nog te loochenen. Hij gebaart echter als een roeier op den rand van een wielenden draaikolk. Hij aanvaardt de bedreiging nog niet, maar hij bespeurt haar, hij erkent haar. Dat hij in het fatum nog niet berust, dat hij zich weert, dat hij zich niet schikken wil is trouwens zijn regeeringsplicht, en het eenige verschil met honderd, met duizend anderen. Gisteren was het Georges Duhamel, vandaag Pierre Dominique, die het noodsein hijschen. Men kan ze niet meer opsommen, de waarschuwers die verwittigen dat Frankrijk in doodsgevaar verkeert, dat Frankrijk zal ondergaan, dat wij niet zullen ontsnappen, dat wij op een morgen zullen wakker worden als Duitschers, wanneer wij tenminste deze ontpopping overleven. Het zonderlinge is dat niemand schrik heeft.

Alles volgt zijn gewoon beloop. Een minister nagelde den eersten bout van een slagkruiser die over drie jaar pas klaar zal zijn. Ga kijken op het terrein der Expositie. Holland legde den eersten steen. Overal wordt gegraven, gemetseld, gehamerd. Niemand gelooft dat de Tentoonstelling zal doorgaan. Iedereen werkt alsof zij in Mei geopend zal worden.

Het onafwendbare

Men kent het onafwendbare. Zoo goed en zoo kwaad als dat hier in de tegenwoordige omstandigheden kan, bereidt men zich erop voor, zonder haast en zonder vrees. Men meent te weten dat het moment der uitbarsting niet ver meer afligt. De winter zelfs, die vroeger een bondgenoot was der pacifisten, wordt niet meer vertrouwd. Of de dagen kort zijn of lang, of 't sneeuwt of regent, of de akkers geploegd en bezaaid zijn, al die factoren werden voor de moderne oorlogvoering van ondergeschikt belang. Zij waren het overigens reeds voor de oude. Denk slechts aan de veldslagen van Napoleon: Austerlitz. Jena, Eylau, enz. De koude heeft Verdun niet belet. Het water verhinderde niet de offensieven aan de IJzer.

Men rekent ook niet op een oorlogsverklaring. ‘De eerste nacht kan ons één millioen zielen kosten’ zei een der Fransche militaire chefs, en hij bleef daarbij koelbloediger dan een tank die rolt over een mierenhoop. Groote goden, hoe zal men ze begraven? Waarlijk, alle hoop is ons niet ontzonken, maar de illusies welke nog niet geheel verzwonden werden broozer dan de gekleurde zeepbel die siddert op den zoom eener aarden pijp.

Er bleef nog maar eene vraag naar welke de politiek zich richten kan, omdat zij de eenige is welke men zich stelt met ongewisheid: Waar zal Duitschland toeslaan? In 't Oosten van Europa? Of in 't Westen?

Beeldt u niets in, antwoordt de een. Hitler raast en tiert tegen de bolsjewisten, doch zijn troepen concentreert hij langs de Fransche grens. Het contact tusschen de bevelhebbers der Reichswehr, die weinig lust hebben in een Oostelijke expeditie, en sommige kopstukken van het Roode Leger, is nimmer verbroken geweest, het is niet eens verbloemd geworden. Sinds Von Seeckt terugkeerde in Duitschland, werd dat contact zelfs vernauwd. De Reichswehr, toegerust en gedresseerd voor een foudroyante campagne, deugt niet voor de sneeuwvlakten van Rusland. Wat moet zij met haar gemotoriseerde divisies aanvangen in eindelooze streken zonder wegen? Wat kunnen haar vliegtuigen uitrichten boven onafzienbare steppen, bosschen, akkers waar de steden geïsoleerd liggen en voor 't meerendeel slechts groote dorpen zijn? Let ook op hun handelsrelaties. Gedurende 1936 exporteerde Duitschland veertien maal meer naar Rusland dan in 1935. Op 't oogenblik schelden zij elkaar uit en spelen boeman. Maar wat is gemakkelijker onder dictatoriaal bewind dan een front-verandering der publieke opinie? Hoe dikwijls reeds nam Mussolini een vierkanten draai? Hoe lang is het geleden dat Litvinoff en zijn kranten niets dan de venijnigste sarcasmen hadden voor Frankrijk en voor den Volkenbond? En nu?

Een andere meening

Aldus klinkt de eene klok. De andere geeft een diametraal tegenovergestelden grondtoon. Vergis u niet, zeggen zij die aan de touwen trekken. Schilder den duivel niet zwarter dan hij is. Wanneer de Duitschers hun haat, hun afschuw uiten voor het bolsjewisme zijn ze eerlijk en oprecht. Zij hebben het communisme van dichtbij meegemaakt, in hun eigen land en vlak in de buurt. Het is hun heilige ernst wanneer zij spreken over de noodwendigheid eener afrekening met Moskou. Wederzijdsche vriendelijkheden of geschimp zijn uiterlijkheden die daarbij minder tellen dan niets. De Duitschers hebben een aparte manier om de Russen aan te pakken. ‘Ich kenne meine Russen’, placht Hindenburg te herhalen. Hij was de opvolger van den Moltke die reeds in 1847, terwijl Nicolaas I de geliefde oom was van den koning van Pruisen, de grenslijn bestudeerde welke in 1917 bij verdrag van Brest-Litovsk werd vastgesteld. Ook Hindenburg heeft een opvolger. Als hij in Rusland druiven wenscht te plukken die hem in Frankrijk misschien te hoog hangen of te zuur lijken, dan hebben wij altijd ruimte en speling genoeg om hem min of meer te dwarsboomen zonder in de affaire te worden meegesleept.

Doch er is nog een derde partij, die der onbevooroordeelden, welke redeneert: Hitler zal oorlogen. Wellicht wil hij niet. Maar hij moet, als leider van een talrijke natie, die verteerd wordt door wrok en ontbering. Naar welken kant zijn ambitie ook gekeerd is, naar 't Westen, naar 't Zuiden, naar 't Oosten, binnen Europa of buiten Europa, hij kan niets beginnen, hij kan geen enkel doel bereiken alvorens Frankrijk vernietigd te hebben. Of wij de eerste of tweede zijn die aangevallen worden, wij hebben niet één kans op de tienduizend om buiten schot te blijven.

En met dergelijke vooruitzichten gaan de Franschen het nieuwe jaar tegemoet. Reeds versterken zij over acht à tien kilometer diepte, achter de gansche linie hun Oostelijken forten-gordel welke voor oninneembaar gold.

[verschenen: 31 december 1936]