Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

In het licht der sterren

Parijs, 12 December [1936]

Te tien uur 's avonds, aangekondigd door het klokgebeier van Westminster, nam Edward VIII in de Engelsche radio-posten afscheid van zijn volk en van zijn troon. De toespraak duurde even acht minuten. Precies zes minuten over half elf gaven de Fransche posten het vaarwel van Windsor Castle eerst in den Engelschen tekst, daarna in een Fransche vertaling. De redevoering des konings was gramofonisch geregistreerd en binnen het half uur kon de opname met een vlekkelooze zuiverheid gereproduceerd worden. Over zulk een technische prestatie, wonderbaarlijk wanneer men even bedenkt wat er voor noodig was om haar onberispelijk te doen lukken, is niemand meer verbaasd. Het hoort zoo... in een eeuw waar de menschen als verwende kinderen hun geluk niet kennen.

Zoo beluisterden wij tweemaal in een zeer geringe spanne tijds de meest dramatische boodschap der geschiedenis en een der verscheurendste uitingen van het menschelijk hart. Wie gevoelig was voor stembuigingen kon de gemoedsbewegingen van den spreker volgen alsof zij geteekend werden in een grafische lijn. Zij waren zoo helder verneembaar, hoewel Edward zijn aandoeningen beheerschte, dat men ze niet zou durven ontleden uit vrees voor indiscretie of uit vrees om te duizelen boven de afgronden eener desolate, gemartelde ziel. Maar de weeke, milde, vermoeide intonatie van God bless you all en de gedempte uitroep van God save the King, rauw, heesch, beklemd en bijna dreigend, zal mij bijblijven als de angstkreten die men soms in 't donker hoort van een groote stad, of van een bosch vol mysteriën.

Op de keuze van Edward waren de Franschen nog minder voorbereid dan de Engelschen. In hun binnenste hebben zij haar moeilijker aanvaard dan de onderdanen van den voormaligen soeverein, wiens regeering van 323 dagen de herleving gezien heeft der Entente Cordiale.

Wanneer een van de toppunten in de Britsche literatuur Antony and Cleopatra is van Shakespeare, waarin de Romein zijn scepter verliest terwille van een vrouw, een der hoofd-momenten in de Fransche literatuur is Bérénice van Racine, waarin een ander Romein, de Titus die de wallen sloopte van Jeruzalem, de vrouw prijsgeeft voor de kroon. Er moge veel wankelen in de traditioneele zeden van Frankrijk, menige gezichtshoek moge gewijzigd worden, menig woord van inhoud verwisselen en menig idee van kleur, maar aan de conceptie dat de plicht gaat boven de passie, de rede boven de zinnen, de last wanneer hij redelijk is boven de lust al ware ze onschatbaar - aan deze opvatting die hem werd ingeprent door zijn vorsten en door zijn schrijvers, is de Franschman ondanks alles instinctmatig gehecht gebleven. Het vermaarde gezegde van Pascal ‘le coeur a des raisons que la raison n'a pas’ heeft in 't Fransche bewustzijn nooit meer werkelijkheid en aantrekkingskracht verkregen dan een geestige boutade.

Een tragedie

Juist deze maand is in het Théâtre de la Porte-Saint-Martin een tragedie vertoond welk een conflict behandelt van dezelfde orde als waarin Edward VIII verwikkeld raakte. Het is ‘Napoléon-Unique’ van Paul Raynal, de trotsche, stroeve auteur van ‘Het Graf onder den Triomfboog’, die uit de biografie van Bonaparte de episode lichtte zijner scheiding van Joséphine. In 't eerste bedrijf verdedigt hij zijn liefde tegen Fouché, in 't tweede bedrijf tegen zijn moeder, in 't derde - één onmetelijke scène tusschen Napoléon en Joséphine - tegen zichzelf. Wanneer er niemand meer is om hem tegen te spreken en te weerstreven zwicht Bonaparte voor Napoléon en verstoot de eenige vrouw die hij ooit oprecht en spontaan bemind heeft. Het begrip der suprematie van het belang boven het sentiment is den Franschen dermate ingeworteld dat Raynal zelfs vermeed te suggereeren hoe weinig geluk zijn offer bracht aan Napoléon de Eenige. Zijn scheiding van Joséphine valt inderdaad samen met de eerste voorboden van zijn ondergang. Hier zou de eenzaamheid van een hart geduld kunnen worden als het preludium der eenzaamheid op de rots van Sint-Helena.

In 't kort, wanneer het de Franschen vrijstond hun gevoelens te ontboezemen zouden zij om allerlei redenen de abdicatie van Edward VIII betreuren als een ramp, als een bankroet van waarden en beginselen die niet onderhevig mogen zijn aan schommelingen.

Maar wie het meest geschokt worden in hun overtuigingen, bedrogen in hun verwachtingen, beschaamd in hun berekeningen door de troonsverzaking des konings, dat zijn niet de politici of diplomaten, doch de astrologen en die aan 't eind van elk jaar hun instrumenten opnemen om de toekomst te lezen uit sterren en planeten. Wij hebben er toevallig een die de wetenschappelijke astrologie beoefent, een die door de Daily Mail en de Sunday Dispatch geroemd is als de grootste astroloog der wereld, hoewel hij er niet uitziet als een magiër doch als de positiefste der marskramers die omstreeks Kerstmis hun tentjes opslaan langs de boulevards, volgens een gebruik dat stamt uit de middeleeuwen.

Maurice Privat

Het is Maurice Privat. Hij was secretaris van Clemenceau, hoofdredacteur van verscheidene dagbladen, vriend van Poincaré die hem de directie gaf van den Eiffel-toren, en uitvinder van den radio-krant, want iets wat heden vanzelfsprekend lijkt moest in 1924 nog door iemand worden uitgevonden. Een tijd lang redigeerde hij een serie van ‘Geheime Documenten’ die betrekking hadden op de ruchtbaarste personen der actualiteit, en waarin Tardieu, Laval, Ivar Kreuger en de Corsicaansche Bandieten verschenen naast Sainte-Thérèse-de-Lisieux. Een studie over ‘Lyon, ville secrète’ bracht hem in aanraking met de occultisten en mystagogen der hoofdstad van de Rhône, en hij kwam zoo onder den indruk hunner kunst dat hij alles liet varen voor de wichelarij.

Weldra had hij drie voorzeggingen van beteekenis op zijn actief: den moord van president Doumer, den dood van Albert I en den aanslag op Barthou. Het scheelde niet veel of hij werd de staats-astroloog der Derde Republiek. De vrucht dier celebriteit was een geheel boekdeel, gepubliceerd in November, betreffende de gebeurtenissen welke op de twee halfronden zullen plaats grijpen in 1937.

Hij nam daarin ook den uitvoerigen horoscoop op dien hij voor de Sunday Dispatch getrokken had ter gelegenheid der kroning van Edward VIII. Nimmer reikten de hemelsche machten een schitterender, een harmonischer, een onbewimpelder getuigschrift uit voor een sterveling, en nimmer deden de gesternten prachtiger beloften. Niet enkel alle aardsche voorspoed en de hulp van occulte machten waren Edward toegezegd. maar daarenboven een gemalin, zijner waardig, die hij zou liefhebben, die hij zou kronen, die zijn arbeid en zijn roem zou deelen, die hem mooie kinderen zou schenken. Zelfs de kroning welker datum gekozen was op aanwijzing van den astroloog van Buckingham-Palace, zou geschieden onder de gunstigste auspiciën. Aan het einde zijner loopbaan zou Edward VIII, strevend naar het universeele, tronen als arbiter bij uitnemendheid van den ganschen aardbol. Er is niets, voegde de profeet hieraan toe, dat zou kunnen opwegen tegen zoo verheven zekerheden.

Een ‘slag’

Welk een slag (en ik zou nog meer voorbeelden kunnen citeeren) voor de ‘wetenschappelijke astrologie’! Zij blijkt niet betrouwbaarder dan het koffiedik. Van den eenen kant is dat jammer. Van den anderen kant kunnen wij ons troosten met de kans dat ook de rest der voorspellingen omgekeerd zal uitkomen. Want hoewel Privat 1937 ‘het jaar van herstel’ titelde, bericht hij een mislukten aanslag op het Fransche staatshoofd, een nieuwen president der Republiek, een dictator, oproeren die zullen noodzaken tot sluiting der Wereld-Tentoonstelling, opstand in Fransch Noord-Afrika, een ellendige en harde winter, revolutionnaire woelingen in een menigte landen, zelfs in 't land van Stalin en van den Mikado, den val van Hitler, de terugkeer der Habsburgers, een zeer ernstige ziekte van den koning der Belgen en een reeks verdere veranderingen waaronder men weinig verbeteringen bespeurt. Onder de dingen waarvoor de hemel ons moge hoeden noteer ik de vervaardiging van petroleum uit zeewater en een procédé om goud te maken. De ontdekker van dezen steen der wijzen zal een jong man zijn, waarschijnlijk een Hollander, en die protestant schijnt te zijn, zoon van een dominee, klein, van smalle gestalte en lichtelijk gebogen, een beetje stijf van uiterlijk, bleek van tint, behaard van lichaam, met een stug en gewoonlijk nurksch karakter, die aan jicht lijdt aan de voeten. Zijn gedachte is vlug en hij werkt in afzondering. Mocht gij een chemicus kennen die aan dit signalement beantwoordt, waarschuwt hem dan niet dat zijn ontdekking dreigt ‘opgesloten’ te worden door energieke tusschenkomst van Groot Brittannië. Hij verdient het lot van 'n openbaar boosdoener, want hij berokkent de ruïne van alle munten, welker naderende dood gemeld wordt door de intrede van Plutus in het teeken van den Leeuw.

Bij een astroloog die zich zoo geducht in de vingers sneed zou men haast wenschen dat hij ronduit een oorlog voorzegt. Maar neen: hij zwijgt over wat allen duchten en allen zien aankomen...

[verschenen: 30 december 1936]