Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Een staalkaart

Parijs, 9 December [1936]

Het zijn merkwaardige bekentenissen, de brieven waarmee het nieuwe weekblad ‘Confessions’ zijn eerste nummer heeft geopend. Brieven van Fransche vliegeniers die strijden aan de zijde der Spaansche Rooden en van wie reeds veertig kameraden naar beneden zijn geschoten. Aan de echtheid kan niet getwijfeld worden. De afzenders hebben allen onderteekend op een na, en zijn bekend in de bars waar men piloten recruteert voor den wereldoorlog in duodecimo formaat welke wordt uitgevochten op het Iberisch schiereiland.

De eerste is een deserteur van 19 jaar, dokterszoon, die zich verveelde te Metz waar hij in garnizoen lag. ‘Aan den overkant, zegt hij, hebben zij gesnapt dat er met onze wacht aan den Rijn niets te doen valt. Daarom zijn ze liever van leer getrokken in Spanje. Onze ministers hebben misschien redenen om neutraal te blijven. Maar ik ben geen minister.’ Met een mécanicien stemt hij of zij samen zullen uitknijpen om te gaan vechten. Twee stemmen vóór, nul tegen; een mooie meerderheid. Een bloedverwant verschaft hun reisgeld waarmee zij zich zonder moeite over de grens smokkelen. Vier dagen later zijn zij lid van het escadrille ‘Espana’, opgericht door den schrijver André Malraux.

Als de jonge piloot enkele Fiat's en Junker's heeft neergelegd gaat hij bij de communistische partij trouwen met Rosario. De formaliteiten zijn beperkt tot een minimum en de kosten bedragen slechts zes francs vijftig centimes, in welken prijs de uitgaven voor de echtscheiding begrepen zijn.

De tweede poetste in hemdsmouwen de plaat op een Fransch vliegveld dicht bij de grens. ‘Doe je jas uit’, zei hem een kameraad, ‘ga naast de kist staan en doe alsof je een mécanicien bent. Als ze je achterna willen zitten, zet je de kraan open en ga je er van door.’ Met zijn baadje aan flarden gereten door den wind strijkt hij neer te Barcelona. Op zijn Dewoitine heeft hij negentien gevechten geleverd en allen tegen een overmacht. Maar zijn onprettigste herinnering is een bombardements-nachtvlucht op een Potez 54. De piloot was een Spanjaard en hij zat naast hem met een revolver in de hand om hem zijn bekomst te geven als hij 't in zijn hoofd mocht halen verraad te plegen. De verdere bemanning bestond uit een Rus, een Duitscher en twee Tsjechen, allen verknocht aan ‘de zaak’, doch die mekaar niet verstonden omdat ieder niets kende dan zijn eigen taal. Het bombardement natuurlijk mislukte daar de bestuurder bang was en zigzagde als een dronkelap.

De derde

De derde is een geboren jager, hoewel hij achtereenvolgens het beroep uitoefende van bankier en van technisch adviseur der Metro-Goldwyn. Hij was reeds vrijwilliger in 1915 en verwierf zijn eerste lauweren (militaire medaille en Legioen van Eer) in 1916. Hij arriveerde in Spanje met het escadrille Espana, welks aankomst waarlijk verdiende geboekstaafd te worden. Nauwelijks neergedaald werden de Fransche vliegeniers tot scheidsrechters uitgeroepen. Een delegatie van onderofficieren wilde de officieren fusilleeren. Een delegatie van soldaten wilde de onderofficieren fusilleeren. Een delegatie van arbeiders wilde iedereen fusilleeren, wat de kwestie vereenvoudigde.

In een pakkend résumé beschrijft hij een luchtgevecht: ‘Mijn derde overwinning behaalde ik aan 't eind van een lange corrida boven Toledo. Guidez, Doherty en ik tegen acht Fiat's. Ik had met een onzer tegenstanders een prachtig duel van twintig minuten. Het lukte den Italiaan om mij zijlings een laag te geven die klonk als een hagel kiezelsteenen op een blikken trommel. Achttien gaten achter mijn zitbank. Maar hij had zich tien centimeter vergist, dit wil zeggen één duizendste seconde. Die misrekening was hem noodlottig. Met dertig mitrailleurkogels schoot ik hem naar beneden.’

De vierde, een onderwijzer, is een idealist en ‘dient’. De eerste die hij neerlegt is een Heinkel. Van 23 Augustus tot 15 October, zegt hij, waren wij slechts vier jagers tegen honderd-zeventig vijandelijke toestellen, waaronder twee-en-twintig jagers, en nooit hebben wij den strijd ontweken. Hij vertelt van een muilezeldrijver die met zijn beest twee honderd kilometer afdraaft in geforceerde marschen om het commando te verwittigen dat de Duitschers een dépôt van benzine, bommen en vliegtuigen hebben ingericht te Olmedo. De boer eischt een bombardement en bestijgt de machine zooals hij zijn muilezel zou bestijgen. Wanneer de raid tot ieders genoegen geëindigd is met een reusachtigen brand keert hij per viervoeter terug naar zijn haardstede.

Huurling

De vijfde, die anoniem blijft, is een huurling. Min of meer zijn ze allen huurlingen, doch hij is de eenige die er geen doekjes om windt. Hij verdient vijftig duizend francs per maand, en een assurantie tegen ongelukken van drie honderd duizend dito, zwart op wit. Dat is niet te veel zoolang men, numeriek inferieur, groote kans loopt op een blauwe boon of erger, want de Rooden, beweert hij, behandelen de vliegeniers die in valscherm dalen als krijgsgevangenen, doch bij de Witten riskeeren zij barbaarschheden welke onder geciviliseerden niet moesten voorkomen. Van dat kannibalisme hangt hij een aardig tafereeltje op. ‘De vrouwen zijn altijd de razendsten. Toen de fascisten een school te Madrid gebombardeerd hadden was er geen houden aan. Den volgenden dag werd een Duitsch piloot genoodzaakt zich omlaag te werpen in een parachute. Hij kwam terecht op een dak van de stad. De vrouwen hebben hem in de straat gesleept en hem met haar tanden het gelaat en de oogen verscheurd. Zoo wreekten zij haar kinderen.’

Het doet dezen huurling klaarblijkelijk plezier zijn mond voorbij te praten en hij vertelt nog een smakelijke anecdote, die de mentaliteit der regeering van Madrid in het rozigste daglicht stelt. Zekeren nacht, tegen de ochtendschemering, arriveert op het terrein van Barajas een minister met zijn vrouw, zijn gouvernante, zijn hond en zijn papegaai. Hij wil direct met de heele troep geëvacueerd worden naar Barcelona. Men antwoordt hem dat er geen piloot disponibel is. De minister begint te schreeuwen: ‘Pilote francese fusilado.’ Dan besluit men toch maar om Bourgeois wakker te maken. ‘Kerel, daar is een minister die je wil fusilleeren.’ Bourgeois is een type, dat niet opziet tegen een harde kluif. Voor bombardementen is hij een baas. Meer dan vier duizend uren in de lucht. Men noemt hem God de Vader. Heel zijn equipage voert de bombardementen uit met een sigaar in den bek en een mand vol flesschen in het schuitje. En of hij vliegt of vecht, Bourgeois heeft altijd op z'n kop een strooien hoed, waarvan de rand begint af te rafelen sinds hij gebeukt wordt. Als Bourgeois op het terrein verschijnt probeert de minister tegen hem uit te varen. ‘Heb ik van me leven’, antwoordt de ander, ‘geen gesputter, hè, als je je met je vrouw, je dienstbode, je hond en je papegaai wilt inschepen! Verstaan?’

Prettige toestanden

De zesde is een uitbreker. Een die den vrede ontvluchtte omdat hij den oorlog in het bloed heeft. Iemand die zich herboren voelt in de gevaren van den krijg ondanks de hachelijkste wederwaardigheden. Op een dag moet hij met een Bloch 210 (bombardier welke volgens de lijsten van het Fransche luchtvaartministerie ingeschreven staat als geheime machine) een noodlanding doen bij het dorp Damiel, waar de republikeinsche militie en de anarchisten, hoewel beiden behoorend tot het Frente Popular, bezig zijn elkaar uit te moorden. Door beide partijen wordt de Bloch ontvangen als een vijand. De bemanning moet zich met drie mitrailleuses verschansen en verdedigen in het toestel. Ongeveer te twee uur in den nacht terwijl militie en anarchisten elkaar afslachten rolt een vrachtwagen over den weg welks motor door zijn klank doet denken aan den motor van een vliegtuig. Terstond barst van alle kanten een helsch vuur los. Allen bekogelen elkaar, de Bloch, de militie en de anarchisten.

Deze uittreksels, dunkt me, zijn instructief voor de werkelijke situatie in Spanje, en daarenboven verschaffen zij door de verscheidenheid der karakters vrij nauwkeurige en volledige inlichtingen over de hoedanigheden van het Fransche luchtleger en zijn huidige temperament.

Het ligt voor de hand dat de Generale Staven der vier betrokken mogendheden, Italianen, Duitschers, Franschen en Russen, zich niet alleen geïnteresseerd hebben voor de kwaliteit van het personeel, maar in 't bijzonder voor de eigenschappen van het gebruikte materiaal, bij deze proeven in miniatuur doch op levensware schaal.

Het is echter onmogelijk om over die confronteering van methoden on machines een onpartijdige, betrouwbare inlichting te verkrijgen. Wij weten niet eens met zekerheid of de jonge reserve-onderofficier die met een Dewoitine 500 den Duitschen acrobaat Fieseler heeft neergehaald, hem omlaag schoot in een gevecht of op 't moment eener landing. Om Franco en zijn aanhangers niet te verdrieten is een deel der Franschen grif bereid om een geheele portie hunner luchtbewapening (onder andere de Blériot-kanon 91, de Dewoitine 37, de Potez 54, de Bloch 210) klakkeloos af te kammen. Om het gouvernement van Madrid en zijn geestverwanten naar welgevallen te believen verzuimt een ander deel der Franschen niet dezelfde machines buitensporig op te schroeven. Alleen over de voortreffelijkheid van den Jager D-500 heerscht eenparigheid van meening.

Hoewel 't dus schijnt dat de Franschen zich knap hebben heengeslagen door de moeilijkheden van een land ten prooi aan anarchie en wanorde, zal men toch geen definitieve opinie kunnen formuleeren over de praktische waarde van het materiaal zoolang het niet den vuurdoop getrotseerd heeft in een oorlog die van beide zijden georganiseerd is in plaats van geïmproviseerd. Maar over het personeel, over de bemanning, over haar moreel, haar paraatheid, haar ondernemingsgeest, haar krasse verachting voor leven en dood, haar onversaagdheid en haar gewiekstheid, daarover kan men van nu af gerust zijn.

[verschenen: 29 december 1936]