Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

In het dwangbuis

Parijs, 28 November [1936]

Gij denkt misschien, omdat Blum een wet heeft ingediend tegen de drukpers, dat de Franschen tot dusverre leefden onder het bewind der volstrekte losbandigheid.

Dat zou kunnen, gezien de toon die wordt aangeslagen zoowel links als rechts, wanneer ze goed-en-wel op 't oorlogspad gaan. Maar het is niet zoo. Want de Franschen bezitten de wet van 1881, welke langer dan een halve eeuw de verhouding tusschen de natie die leest en de natie die schrijft tot wederzijdsche tevredenheid geregeld heeft.

Deze wet, bestaande uit slechts zeven artikelen, was even doelmatig als kort en bondig. Men behoefde haar tekst niet te forceeren om Zola voor de rechtbank te sleepen toen hij zijn fameus J'accuse geschreven had. Dank zij de wet van 1881 zijn de communisten veroordeeld en tot zwijgen gebracht die de vrouw van Salengro een ‘effroyable prostituée’ noemden toen zij nog geen bondgenooten waren van de socialisten. Zij beweerden zelfs dat zij zich tijdens den oorlog misdragen had met Duitsche officieren, welke afschuwelijke aantijgingen hun geenszins verhinderden om achter de lijkbaar van Salengro te lamenteeren tegen de ‘fascistische’ lasterpers!

Het was dezelfde wet waarmee een minister den journalist liet veroordeelen die het Panama-schandaal onthulde vóórdat het vier maanden later officieel ontdekt werd. Het recht dezer wet bijgevolg gaf den machthebbers reeds voldoende middelen tot onrecht: In 1917 kregen Maurras en Daudet boete wegens laster tegen schavuiten die enkele weken daarna gefusilleerd moesten worden als spionnen. In 1927 werd Daudet gezouten met vijf maanden opsluiting omdat hij een taxichauffeur (in wiens taxi Daudet's zoon Philippe zich ‘gezelfmoord’ zou hebben) had aangetast in zijn eer en goeden naam. Het is dus ongegrond wanneer Blum (een advocaat) klaagt over de mildheid der wet van 1881. Die mildheid hing af van de rechters. Simpele beleedigingen konden gestraft worden met zes dagen à drie maanden gevangenis. Het is eveneens ongegrond wanneer Blum jammert over de traagheid der rechtspleging. Dat slakkengangetje lag uitsluitend aan de rechtbanken. Wanneer de regeering wenschte spoed te maken stond geen enkele paragraaf of toevoegsel de Justitie in den weg. Getuige de Straatsburger journalist en de verantwoordelijke beheerder van het dagblad die Vincent Auriol deed arresteeren in Augustus omdat zij bericht hadden dat de franc binnenkort gedevalueerd zou worden. Van een tip gesproken, dat was een tip! Zij bleven in voorloopige hechtenis tot Auriol in September gedevalueerd had.

Storm oogsten

Wat is dan het nut of het genoegen, dat Blum verwacht met de meer dan veertig artikelen zijner wet van 1936? Eerlijk gezegd, begrijp ik er niets van. Ik zie alleen, dat hij zich een hoop rompslomp op den hals haalt, die hij zich had kunnen sparen, dat hij een massa lieden in 't harnas jaagt zonder eenig noemenswaardig voordeel, en dat hij zich gratis blootstelt aan verdenkingen, verwijten en reacties waarvan hij weinig pleizier zal hebben.

Alle pers-misdrijven, welke tot nu toe door het Assisen-Hof en dus door de Jury berecht werden, wil hij naar de correctioneele rechtbank verwijzen. Dat was het gebruik onder de koningen, de keizers, de tyrannen. Vanaf 1822 hebben alle liberalen, alle echte republikeinen geprotesteerd tegen een procedure die leidde tot verdonkeremaning der debatten, en die den beklaagde overleverde aan den willekeur van magistraten op wie het gouvernement vat heeft omdat zij afzetbaar zijn, in tegenstelling tot de magistraten van het Assisen-Hof op wie de regeering zulke pressie niet kan uitoefenen. In de gedwongen correctionaliseering van alle pers-misdrijven zal derhalve steeds iets infameerends liggen, èn voor het gouvernement, dat zich een middel verschaft om vonnissen te dicteeren, èn voor de rechters die voor het alternatief geplaatst worden van: heldenmoed of lafheid. Zij mogen dapper zijn of zwak, hun uitspraken zullen steeds ontvangen worden met argwaan. Met des te meer wantrouwen zal men hen heden bejegenen daar een ‘commissie van garantie’ welke in 1934 door Doumergue bij decreet werd ingesteld om de correctioneele rechters onafhankelijk te maken van gouvernementeele invloeden, in 1936 door Blum bij decreet werd afgeschaft. (Beide contradictoire decreten werden geteekend door denzelfden President der Republiek! Arme Lebrun......) In het licht der huidige agitatie tegen de vrijheid der drukpers krijgt de opheffing der ‘Commissie van garantie’ haar ware beteekenis. Zij was een eerste en noodzakelijke etappe. Zij geeft dwingelanden wederom de handen vrij. Dat kan te pas komen in de kraam van Blum en zijn onbesuisde raadslieden. Maar wat zal het hun baten? Ondanks alle regeeringspogingen om een zaak weg te moffelen en een beklaagde te wurgen, in 't donker zal de pers altijd middelen vinden om aan een proces de gewenschte ruchtbaarheid te verleenen. In 1869 opende een krant een inschrijving voor Baudin, volksafgevaardigde die in 1851 op een barricade sneuvelde tegen de troepen van Napoleon III. De regeering maakte van die inschrijving een rechtszaak welke correctioneel behandeld werd. Doch met zijn pleidooi in dit proces vestigde Gambetta (een der stichters van de Republiek) zijn reputatie van volkstribuun.

Men zou haast zeggen dat Blum en zijn kameraden de Fransche geschiedenis niet kennen, of dat zij haar vergaten of dat zij niets ervan leerden. Wanen zij zich machtiger dan Lodewijk XVIII, Karel X, Louis-Philippe en Napoleon III? Wanen zij de Fransche natie in die mate veranderd dat zij meenen met slinksche en geniepige kunstgrepen een beginsel te kunnen schenden dat door Victor Hugo een der drie fundamenteele waarheden genoemd is van elke democratie: volkssouvereiniteit (hier belichaamd door de Jury), algemeen stemrecht, en vrijheid van drukpers?

Merkwaardige differentiatie

Men zou ook zeggen dat Blum zijn tramontane kwijt raakte. Zijn wetsontwerp maakt onderscheid tusschen groote en kleine kranten. Hij wil de groote zwaarder beboeten dan de kleine. Wat beduidt dat? Een faciliteit voor den kapitaalkrachtigen overtreder. Bijna een aanmoediging hoewel zij duur kan kosten. Wie echter niet wenscht te dokken, loost zijn critiek (zijn hoon, zijn schimp, zijn laster) in een der kleine weekblaadjes, die krioelen, die slechts een kortstondig bestaan hebben, doch waar alle ‘schandalen’ aanvangen. Is die ‘kleine pers’ minder gevaarlijk, dus minder strafbaar dan de groote? Verre vandaar. Zij brengt alle zaken aan 't rollen en juist daar wordt alles op touw gezet.

Hij vergaloppeert zich nog erger in het artikel (No. 42!), dat naast den schrijver niet meer den gérant aansprakelijk stelt voor den inhoud van een blad doch den eigenlijken directeur. Op zichzelf is dit een uitstekende bepaling. Maar dikwijls zal het gebeuren dat de directeur een politicus is, zooals Léon Blum b.v., Paul Faure, Cachin en anderen, gedekt door de parlementaire immuniteit. Wat dan? Het billijkst schijnt u waarschijnlijk dat voor pers-delicten de parlementaire immuniteit automatisch worde opgeheven? Gij vergist u. Blum wenscht haar speciaal in dit geval te handhaven. Wanneer de schuldige tot het parlement behoort zal de verantwoordelijkheid gedragen worden door een rits van personen die zich uitstrekt van den schrijver tot den afficheplakker en waar de justitie de keuze heeft tusschen den auteur, den gérant, den uitgever, den drukker, den hoofdredacteur, den verkooper, den verspreider. Waarom ook niet de postbode, te drommel, nu men toch aan 't opsommen slaat?

Zonderling en draconisch is het artikel dat bedoelt de buitenlandsche pers te censureeren door haar eventueel den toegang te verbieden op Fransch territorium. De Franschman zou niet meer mogen weten wat men over de grenzen denkt van Blum's regeering! Zoo handelen ook Hitler, Mussolini en Stalin ten aanzien hunner onderhoorigen. Merkwaardiger echter nog luidt artikel 35 volgens welk de rechtbank gemachtigd wordt om een beklaagde die vrijgesproken is, niettemin schadevergoeding op te leggen, zelfs al bewijst hij de gegrondheid der beschuldiging welke hij een politicus aanwrijft! Extravagant is zonder twijfel artikel 27 dat ‘valsche berichten’ (zonder onderscheid van goede of kwade trouw) straft met een boete die kan stijgen tot honderd duizend francs. Daarmee kan elke krant die niet op een wit voetje verkeert met het gouvernement van Léon Blum in de kortste keeren genekt worden. Wat immers is een ‘valsch bericht’? Was het een valsch bericht toen het gouvernement bekend maakte onder géén voorwendsel te zullen devalueeren (en er ondertusschen hard aan werkte) of was het een valsch bericht toen de Straatsburger journalist meldde dat de devaluatie met rassche schreden naderde? Het ware bericht was valsch, het valsche bericht bleek waar.

Doch het monumentaalste is dat Léon Blum in eigen persoon en categorisch geprotesteerd heeft tegen het wetsontwerp dat hij deze week verdedigen moet. Want bij elk schandaal, waarvan de modder afspat op de regeering wordt een minister bekropen door de onweerstaanbare lust om de pers te muilkorven. Het laatst onder Chautemps, wiens minister van Justitie, gecompromitteerd in de Affaire-Stavisky, een in vele opzichten gelijkluidenden tekst op de proppen bracht tot ringelooring van de pers.

Blum schreef toen, in Le Populaire van 15 Januari 1934, over de uitschakeling der Jury en haar vervanging door professioneele rechters:

‘Geheel de Republikeinsche doctrine, sinds de Fransche Revolutie, vloekt met deze nieuwigheid, want ik wil mij niet bedienen van het woord hervorming. De negentiende eeuw is vervuld van deze debatten. Altijd hebben de Republikeinen de competentie der Jury in zake politiek als een der substantieele voorwaarden beschouwd der vrijheid van drukpers. Men zal mij antwoorden met het tafereel van een groot deel der actueele pers; men zal mij aantoonen dat de omkoopbaarheid, de onderwerping aan geldmachten sommige vormen van laster nog minder duldbaar maken. Ik weet dat allemaal...

Het doet er niet toe. Liever nog een ontaarde pers, dan een geknechte pers. Wat ik in ieder geval ontoelaatbaar acht is het optreden van een répressieven rechter, dit wil zeggen van een rechter wiens beroep bestaat om te veroordeelen in naam van het Staatsgezag in processen waar datzelfde Staatsgezag in 't gedrang is. Ik zou mijn plicht meenen te verzaken als ik dezen alarmkreet niet uitstiet.’

Wanneer dit citaat nog dateerde van twintig jaren her, in plaats van twee! Om zich in een avontuur te storten dat hem geen geluk zal bezorgen, en hoogstens schande, noemt hij vandaag zwart wit en wit zwart. Wat scheelt hem? Hij merkt niet eens dat hij ‘fascistische’ wapenen smeedt welke tegen hemzelf gehanteerd zullen worden op den eersten dag dat hij niet meer aan het bewind zal zijn en eenvoudig directeur van Le Populaire.

[verschenen: 15 december 1936]