Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De gevaarlijke waarheid

Parijs, 20 November [1936]

Niemand was verdacht op het onzalig uiteinde van Roger Salengro. Niemand kon de jammerlijke ontknooping voorzien van een drama, welks eerste twee bedrijven wij beschreven onder de titels ‘Ter dood veroordeeld’ en ‘De strop wordt nauwer’. Het gebeurt niet elke eeuw dat een Minister van Binnenlandsche Zaken in functie het leven verlaat door het opendraaien van een gaskraantje in de keuken. Bij vriend en vijand was de consternatie onmetelijk, en het eenige in deze afgrijselijke geschiedenis waarbij geen komedie gespeeld en niet geveinsd werd. Ieder herinnerde zich hoe Napoleon den zelfmoord gekenmerkt had in een legerorder: hij vergeleek hem met desertie op het slagveld. Er was letterlijk niemand die in zijn binnenste niet oordeelde dat Roger Salengro niet het recht had om de verdenking welke op hem rustte te verzwaren door op een somberen November-avond te vluchten in den dood.

Hoe had hij dat kunnen doen? Een commissie die den schijn en het prestige had van een militair tribunaal sprak hem vrij van blaam. Een interpellatie in de Kamer, slapjes toegelicht door een tegenstander, met een diabolieke vernuftigheid ontzenuwd door Blum en Daladier, eindigde met een triomf voor den beschuldigde, slechts 63 députés op de 600, één op de tien, weigerden de nietigheid te erkennen van betichtingen welke een massale meerderheid ongegrond en onhoudbaar verklaarde.

Een gewoon burger, sterk door zijn geweten, sterk door zijn onschuld, zou na zulk een uitspraak zijn taak kalm en vastberaden hebben voortgezet. Waarom dan niet een almachtig minister, die sinds twintig jaren gestaald is in een dagelijkschen strijd tegen onverzoenlijke vijanden? Op het moment der beslissing had Roger Salengro kunnen denken aan zijn oude, zieke moeder wier hart door de tijding verscheurd zou worden. Aan zijn broer Henri. Aan zijn zuster Jeannette. Aan zijn vriend Léon Blum. Aan zijn Partij. Aan de honderdduizenden arbeiders die hem hun vertrouwen schonken en die hij in den steek liet. Aan zijn stad Rijssel. Aan zijn ontelbare kameraden. Waarom leek dat alles eensklaps zoo waardeloos in de oogen van een wanhopige die geprezen werd als onvermoeibaar? Welke verschrikkelijke, ondragelijke last, welke vrees woog daar tegen op?

Nagelaten brieven

Maar wist Roger Salengro zelf, tot even voor de klok zijn laatste uur sloeg, dat geen andere uitkomst hem overbleef dan het gebaar, dat hem van alle aardsche kwelling bevrijdde? Hij liet 3 brieven na als testament. Twee zijn gedateerd van 16 November. Op den derden is de 16 doorgeschrapt en vervangen door een 17, datum van zijn overlijden. Het is dus waarschijnlijk, dat alle drie geschreven werden op denzelfden dag, en dat Salengro vergat zijn vergissing op de twee eersten te corrigeeren. Doch hoe die aarzeling ook uitgelegd moete worden, op denzelfden 17den Nov. schreef Salengro een vierden brief aan Emile Roche, directeur van het dagblad La République en hoofdman der anticommunistische radicalen. Het was de invitatie tot een feest, en ik vertaal den tekst woordelijk omdat hij psychologisch van 't hoogste gewicht is:

‘Dus Zondag wachten wij u op het perron van den trein uit Parijs. Een optocht zal ons van het station naar het stadhuis geleiden, waar achtereenvolgens het woord zullen voeren Roger Salengro, Emile Roche, Arthur Ramette, Georges Dumoulins, Léon Blum.
Wegens den beschikbaren tijd, en omdat het bovendien slechts een saluut aan het gouvernement betreft, zal elke redenaar slechts vijf minuten spreken.
Wij hebben afgezien van het plan om te lunchen.
Ik wacht met ongeduld uw instemming.
Mijn toegenegen gevoelens. Mijn levendige sympathie.
Roger Salengro.’

Hoe is het mogelijk, zegt Emile Roche, die dit schrijven publiceerde, dat de man die Dinsdagavond zulk een brief dicteerde en teekende, zich enkele uren later kon zelfmoorden? Is dit de taal van een bedrukte, van een hopelooze, van iemand die geen raad meer weet? Welke walging heeft hem plotseling aangegrepen en overstelpt? Wat dreef hem om zich te verlossen van zijn zorgen?

Of hij wil of niet, Emile Roche geeft aan iemand die den tragischen knoop poogt te ontwarren, deze redeneering in den mond: Wat gebeurde er gedurende de paar uren die Roger Salengro eenzaam doorbracht in zijn woning op den Boulevard Carnot te Rijssel, waar de dienstbode afwezig was, waar niets hem wachtte dan twee borden koud eten? Werd hij getelefoneerd? Kreeg hij een bezoek? Ontving hij een brief van een particulier boodschapper? Want het kan bijna niet anders: in de stilte en de eenzaamheid van den nacht welke Salengro omringde greep een incident plaats. Hij zag zich plotseling wankelen op den rand van een afgrond. Hij voelde zich eensklaps verloren. En radeloos begaf hij zich naar den stoel in de keuken waar zijn vrouw achttien maanden geleden bezweek in een schielijke bloedspuwing.

Wij kennen dus niet alle elementen van het drama. Wij missen het gewichtigste: de stonde waarin misschien een Deus ex machina optrad met een aankondiging, waarover wij niet de minste hypothese mogen vormen, maar die een raadsel stelt dat niemand vermag te ontwijken. Gedachtig aan den spreuk ‘van de dooden niets dan goeds’ zouden wij dezen overledene willen laten rusten in den vrede welken hij gezocht heeft. Eigenlijk was Salengro een beklagenswaardige stakker. Hij leed aan tering en aan een hartkwaal. Hij heeft zijn opklimming naar het Kapitaal verschrikkelijk duur betaald aan de Nemesis, die alles en allen meet met haar onbedrieglijken maatstok. Maar zullen de omstandigheden veroorloven dat de schim een rust deelachtig wordt welke den levende ontzegd bleef?

Martelaar!

In twee der openbaar gemaakte testamentaire brieven, aan Blum en aan zijn broer Henri, werpt Roger Salengro zich op als een slachtoffer van laster en smaad. Hij betuigt tot zijn laatste levensteeken, dat hij geen deserteur was en geen verrader. Het ware misschien onbillijk en onrechtvaardig geweest, maar verstandig, wijs, voorzichtig en wellicht noodzakelijk, om aan deze stem uit het hiernamaals het zwijgen op te leggen, in ieder geval om haar met een sourdine te dempen. Zij komt immers van iemand die met een onverklaarbare hardnekkigheid zoowel een jury d'honneur van de hand gewezen heeft als herhaalde uitnoodigingen tot rechtsvervolging tegen zijn bekladders. De inconveniënten daarvan zijn meer dan drievoudig en wij moeten ze onderstrepen omdat zij een funesten invloed kunnen uitoefenen op het vervolg der geschiedenis, als straks het doek opgaat over het derde bedrijf der jammerlijke tragedie.

Léon Blum en de geheele pers van het Front Populaire heeft Roger Salengro verheven tot martelaar der Socialistische Zaak. In termen die onaannemelijk zijn voor de tegenpartij. Die de tegenpartij moet afschudden of waaraan zij zal te gronde gaan. Voortdurend hebben Blum, zijn radio en zijn kranten gesproken van infame, ignobele, laffe bandieten, eerlooze roovers, fascistische moordenaars, verachtelijke huurlingen, omkoopbare scribenten, misselijke en misdadige trawanten, spionnen en beulen van machten die de vrijheid belagen van het volk, den naam bevlekken van Frankrijk. Wat beduiden deze woorden en het heftig accent waarmee zij roepen naar wraak? Zij snijden den weg af der verzoening. Zij zijn een uitdaging. Zij beantwoorden smaad met smaad, schimp met schimp, laster met laster. Daarbij kan Blum het niet laten. Hij moet straffen en beteugelen. Maar ook de mannen die campagne tegen Salengro gevoerd hebben, onder wie zich veertien hooge en lage officieren bevinden, allen gedecoreerd, allen gewond, sommigen verminkt, authentieke oorlogshelden, ook hun is het niet vergund onder deze afrekening de eindstreep te trekken. Na de stem van een doode leggen de kreten van Blum hun den onafwijsbaren plicht op om zich te zuiveren van aantijgingen die hen onteeren.

Entweder oder

Wat echter zou kunnen leiden tot treuriger consequenties: dat de beschuldigers onomstootelijke bewijsstukken bezitten van Salengro's schande, of dat de onbetwistbare documenten hun ontbreken? De eene veronderstelling sluit het débâcle in van Blum en alles wat hij belichaamt. De andere zijn zegepraal over alles wat hij bevecht en alles wat hem weerstaat. Van beide zijden evenwel zijn de passies nog opgeschroefd dat de een noch de ander zich zonder uiterst verzet zal schikken in een nederlaag vol oneer.

De hemel beware ons daarom voor het onweerlegbare document. Wij uiten dezen wensch met des te meer nadruk daar de laster een gebruikelijk wapen is in de Fransche politiek, een wapen dat menigeen bedreigd en menigeen gewond heeft (Poincaré, Malvy, Caillaux, Chautemps, Tardieu, Laval, Doriot, wat moesten en moeten zij niet hooren?!), doch waaraan tot dusverre niemand stierf. Terwijl alle ‘zelfmoorden’ uit de geschiedenis der Fransche Republiek, vanaf Colonel Henry der Dreyfus-Affaire tot aan den raadsheer Prince der Stavisky-Affaire, altijd zijn opgevat door linksch als bekentenissen van schuld.

[verschenen: 10 december 1936]