Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De halve luchtvaart

Parijs, 17 November [1936]

Zonder het expres te doen werd de vijftiende internationale luchtvaart-tentoonstelling een trouwe afspiegeling van den Volkenbond in zijn tegenwoordige gedaante. Op de vorige expositie, die tweejaarlijksch is, verkeerde het Hakenkruis nog hartelijk genoeg met de Phrygische Muts om modellen welke den Franschman jaloersch schenen te maken, openlijk te offreeren voor elk aannemelijk bod. Dezen keer schittert Duitschland door afwezigheid. Italië, welks stand zoo lang men zich herinnert altijd een der hoofd-attracties was, ontbreekt op de presentie-lijst. Amerika, ondanks de toenaderingspogingen der laatste maanden, zond slechts één zijner motoren. België is absent. Daarentegen kwamen de Russen, de Polen, de Tsjechen, de Engelschen en de Hollanders, dezen met twee machines die allebei in 't oog vallen: de geel-roode ‘Maaier’ van Fokker en een jager van Koolhoven. Men kan dus opmerken dat de helft der wereld-activiteit ontbreekt en juist de helft die om begrijpelijke redenen zoowel de kenners als de profanen het meest interesseert. Het geval wordt des te drukker gecommentarieerd daar aan den automobiel-show van dezen herfst Duitschers en Italianen nog deelnamen. Hebben zij op gebied van vliegtechniek niets nieuws te vertoonen? Of hebben zij iets dat zij liever niet te kijk stellen in een ruimte waar iedereen ongehinderd fotografeeren mag? De indruk welke de thuisblijvers wekken is niet gunstig en onprettig. Men bekommert zich betrekkelijk weinig om de Amerikanen, maar 't zou de moeite waard zijn om bij benadering te kunnen gissen wat Duitschers en Italianen bereikten in de twee verloopen jaren, op welke prestaties zij vlassen en met welke cijfers zij zich paaien op den huidigen dag. Doch zij houden zich schuil en het feit van dit verstoppertje spelen (opgevat als onheusch, bijna als unfair) werpt over den vijftienden Luchtvaart-Salon de sombere schaduwen der politiek. Gelukkig is Fokker als leverancier van 22 gouvernementen uiteraard internationaal en Koolhoven in wezen neutraal. Men zou anders kunnen denken dat zij verzeilden in een gezelschap dat reeds de allures heeft van een groep, een bloc, een formatie, een kamp.

Militair cachet

Gelijk haar voorgangers is deze expositie voornamelijk militair en het publiek dat haar bezoekt met een prachtige onbewustheid komt om zoo te zeggen bij voorbaat een kijkje nemen onder de monsters van den Apocalyps, die voortdurend moorddadiger worden en sluikscher, steeds geschikter om dood en verderf te zaaien uit de hemelen. Men kan zich moeilijk een tentoonstelling verbeelden van kanonnen, mitrailleuses, pantserwagens waartegen geen protest zou oprijzen en eigenlijk ligt er in de exhibitie dier vliegende verdelgingswerktuigen iets gedrochtelijks, dat de goede smaak, als de gewetens zwijgen, met verontwaardiging van de hand zou moeten wijzen.

Het dient echter tot niets zich daarover te verwonderen of daartegen te sputteren. Zoolang de militairen de beste en haast de eenige klanten blijven van de vliegtuigfabrieken valt daaraan niets te veranderen. En zeker niet de volgende week noch het volgend jaar zullen wij de lucht even overstelpt zien met eendekkers als de wegen en straten met auto's. Het element der vogels is voor den mensch een luxe welke alleen bekostigd kan worden met speciale, exorbitante budgetten, en hoe meer de luchtvaart evolueert naar een relatieve volmaaktheid, des te duurder wordt zij, des te weelderiger en aristocratischer. De merkwaardigste toelichting hiervan is de gedaante-verwisseling van den Pou-du-Ciel. Meen niet dat het onooglijk insect verkommerde wijl het werd afgekeurd door de technische bureaux. Integendeel. Zonder zijn afkomst te verloochenen veredelde het zich in diverse metamorphosen. Voor de Franschen stichtte men een Société des Aéronefs Mignet, voor de Engelschen een Mignet Aircraft Company, voor de Amerikanen een Aircraft Corporation. Dat is nog mooier dan ik indertijd verwachtte. Maar de individueele fabricatie voor welke de amateur ongeveer vijf honderd gulden betaalde is stopgezet en de modellen welke Mignet's vennootschappen in den handel brengen, keurig afgewerkt, blinkend van nikkel en lak, kosten vijf à acht maal duurder in aankoop, gebruik en onderhoud dan het prototype waarvoor de groote trom geslagen is.

Hetzelfde contrast onderscheidt Lioré's eerste autogiro's van de laatste zeer verbeterde, zeer verfraaide editie welke op dezen Salon prijkt. Het primitieve geraamte, bijna karikaturaal van schematischen eenvoud, ontwikkelde zich tot een soort van gevleugeld boudoir, meesterstuk van nijverheidskunst en waarschijnlijk zonder weerga. De bewonderaars mankeeren niet bij dit verleidelijk tweepersoons optrekje, dat bijna vertikaal kan stijgen en dalen, het veiligste misschien van alle bestaande luchtverkeersmiddelen, en waarvan de militaire versie bij de manoeuvres in Champagne bewezen heeft dat het de eenige machine is die bij elke weersgesteldheid kan uitvliegen. Doch om haar aan te schaffen moet men een fortuintje neertellen. Juist wegens de kwaliteiten welke dit voertuig zouden kunnen vulgariseeren (kwaliteiten per slot die niet geraffineerder zijn dan het comfort eener gewone automobiel), wordt het onbereikbaar voor gemiddelde beurzen. De laagste prijs op dezen Salon voor een sportvliegtuig van het courante type bedraagt 23.000 francs. Menigeen heeft reeds gezocht naar een civiele formule welke vijftien honderd gulden niet te boven zou gaan, maar zonder haar te ontdekken. De populaire luchtvaart is dus nog lang niet in zicht, en zal ook niet in zicht komen, tenzij de regeering haar met reusachtige subsidies aanwakkert. Want daargelaten de aankoopprijs der machines is één middag vliegen op de meeste toestellen dikwijls bijna even duur als een week vacantie op den platten grond.

Alvorens op een luchtvaart-expositie het overwicht der militairen te veroordeelen behoort men ook te bedenken dat alle experimenten en alle vooruitgang waarvan sport- en handelsvliegtuigen partij trekken door de budgetten der landsverdediging bekostigd worden. Dit geldt zelfs voor de ongeëvenaarde Caudron's die zonder regeeringsprotectie niet bestaan zouden. Waar de civielen zich moeten vergenoegen met de kruimels, hebben zij tenminste de zekerheid van secuur voorwaarts te gaan in de achterhoede en in het voetspoor der soldaten.

Onbekende waarde

De Diesel-motor van Louis Coatalen, een juweel van vorm en afmetingen (12 cylinders in V) is een mirakel, als hij geeft wat hij belooft: 550 p.k. en de soepelheid van een dynamo. Doch hij zou nimmer gebouwd zijn, als er geen luchtleger was om hem te benuttigen. Wat is een Potez 63, een Hanriot 220, een Amiot 341, een Bristol Blenheim, waard in den oorlog? Wij weten er niets van. Zelfs de militaire chefs zullen het niet precies weten, vóórdat de machines beproefd zijn op de schaal van een werkelijken strijd. Maar wij kunnen eenigszins benaderen wat ze waard zullen worden in den vrede. Het meerendeel dier gloednieuwe toestellen, vliegende, vuurspuwende torpedo's, beweren de 500 k.m. per uur te halen of te overschrijden. Op een lijn waar men het aflossingssysteem wilde toepassen zouden zij dus in dertig uren naar Indië vliegen. Dit tempo, vergeleken met de gemiddelde snelheden in sport en handel, wijst op een voorsprong die zoo spoedig mogelijk moet worden teruggewonnen.

Wanneer het inmiddels geen jagerslatijn is wat de constructeurs ons toespreken op hun reclameborden. De bezoekers immers kunnen slechts bezichtigen op een respectabelen afstand en moeten de fabrikanten vertrouwen op hun woord. Ieder bewaart zoo zorgvuldig mogelijk zijn geheim. De machine van Koolhoven (met dubbelen propeller, motor achter den piloot, en nog andere eigenaardigheden waarnaar men slechts kan raden) blijft voor den opmerkzaamsten toeschouwer niets dan een zeer rank silhouet, als 't ware gewikkeld in een grauw foedraal, dat hem intrigeert, fascineert, doch waarbij hij niet wijzer wordt dan hij is. Men vertelt dat de nieuwe motor van Rolls Royce (de Merlin van 1200 p.k.) 's nachts bewaakt wordt door een schildwacht. Hetgeen hij bijgevolg overdag te zien geeft wordt van niet 't minste belang geacht en zoo is het gesteld met alle curiositeiten welke op deze expositie een nader onderzoek waard schijnen.

Dat men onder zulke omstandigheden den Salon lichtelijk ontgoocheld en ontstemd verlaat, kan ik niet verbloemen. Waartoe dient een vertooning waar het bezienswaardige wordt weggemoffeld? Voor het prestige. Voor de propaganda. Doch als het daarvan afhangt kunnen alle exposanten zich geklopt en geslagen erkennen door de Russen. Onder de wijde vleugels van den Ant. 55 (geïnspireerd door een Franschen Dewoitine) exposeeren zij een meer dan levensgroote foto van een verjongden, beminnelijken Stalin, die omringd door de aantrekkelijkste bloemen eener lachende jeugd, mijmerend speurt naar een verren horizon. Het beeld is nog verrukkelijker dan wat de radio van het Komintern den luisteraars elken dag op den mouw speldt. Voor zoover luchtvaart geen techniek is maar stemmingmakerij spannen de Sovjets waarlijk den kroon.

[verschenen: 2 december 1936]