Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Een groot man

Parijs, 12 November [1936]

Er zijn reeds dozijnen boeken verschenen over den subliemen beeldhouwer Auguste Rodin, gestorven in 1917, te midden van het krijgsgeraas, doch geen is er dat op verre na de indrukken nabijkomt, van bewondering en vereering, van spijt en van meewaren, welke de biografie achterlaat die Judith Cladel wijdt aan den held van haar jeugd en van haar leven.

Al vroeg raakte zij intiem gemengd en verstrengeld in het lange drama van Rodin's bestaan. Zij was de dochter van Léon Cladel, een verdienstelijk, vandaag een beetje verwaarloosd romanschrijver, wiens sympathieën gingen naar de nederige lieden, naar de boeren, de zwoegers, de armoedzaaiers, en bij wien Rodin aan huis kwam toen zij nog korte rokken droeg en een vlecht. Want Rodin, van zeer bescheiden komaf, was bij zijn debuut, dat duurde tot hij de vijftig ruim overschreden had, een gewoon handswerkman gelijk de steenhouwers der middeleeuwen die het kantwerk beitelden der kathedralen. Alles is geordend op dit ondermaansche en geen atoom gaat ooit verloren. In het onmetelijke Parijs bevond zich een litterator, even modest als gecultiveerd, om den jongen, armen arbeider als een gelijke in zijn huiselijken kring te ontvangen en hem van stond af aan, toen hij nog bijna niets gemaakt had, met een profetische zekerheid te erkennen als één der grootste beeldhouwers van Frankrijk en van de wereld. Behalve zijn genie was dit het eenige werkelijke geluk dat de goede fee in 1840 neerlegde bij de wieg van Rodin. Maar het was onwaardeerbaar.

Zoo grifte hij zich onuitwischbaar in de jeugdige herinnering van Judith Cladel, met zijn hooge struische statuur, zijn rossen, golvenden baard, oplettend gezeten aan de sobere huistafel, weinig spraakzaam, gaarne luisterend, rustig, en niettemin altijd vervuld van een innerlijken gloed. Haar jonge jaren werden onvergetelijk overstraald door zijn lichtende aanwezigheid. Zij wist hoe fier deze werkman was, hoe edel van inborst, hoe ongeloofelijk consciëntieus en intransigent in alles wat zijn kunst betrof, hoe onmenschelijk hij zich moest afsloven om in ondergeschikte betrekkingen zijn brood te verdienen, zich proper te kleeden, een onderdak te hebben, en daarenboven de kosten te betalen om in zijn vrije uren onvermoeibaar voort te arbeiden, te midden der uiterste ontbering, aan de verwezenlijking der gestalten welke in zijn geest opdoemden.

Een moeilijke weg

Zij volgt hem van etappe tot etappe, meest van dichtbij, soms uit de verte, op een moeilijken weg die voerde van strijd naar strijd. Zonderlinge, raadselachtige bestemming, het lot van Rodin, tragisch zoolang hij onbekend bleef, tragischer nog toen hij eenmaal beroemd was. Toen hij voor vijf francs per dag op de ateliers van fortuinlijker beeldhouwers ploeterde in gebrek, scheen alles te hebben samengezworen om zijn genius te smoren, om hem te beletten te ontluiken, en zich te openbaren. Zoodra hij, naar de zestig gaande, een celebriteit werd, eerst een Fransche, daarna een universeele glorie, scheen alles samen te zweren om den drager van dien onbluschbaren fakkel te wonden in zijn persoon, te verzwakken in zijn vermogens, te sloopen, te vernietigen.

Men laat hem driemaal zakken voor een toelatingsexamen der Academie van Beeldende Kunsten. Egoïstische patroons signeeren kloekmoedig de meesterwerken welke hij vervaardigt voor een hongerloon. Zijn eerste belangrijke beeld dat hij exposeert onder eigen naam (‘Het bronzen tijdperk’ of ‘Het Ontwaken der menschheid’) verraste dermate de critici en kunstenaars dat men hem beschuldigde het beeld overgoten te hebben op levend model. Zij die hem betichtten van een onkwalificeerbaar procédé ontnamen hem de middelen om zich te rechtvaardigen. Over een debutant zulken laster uit te strooien (maar hoe kon een handwerksman, simpel vormer en gieter, zulk een meesterstuk scheppen?) was het toppunt van wanbof. Met al zijn latere hoofd-werken, zijn Burgers van Calais, zijn Porte de l'Enfer, zijn Balzac, eerst besteld door de Société des Gens de Lettres, daarna met misbaar geweigerd, ondervond hij soortgelijke deprimeerende tegenspoeden, misères die zijn moed geknakt, zijn energie verbrijzeld, zijn scheppingskracht gedoofd zouden hebben ware hij niet Rodin geweest. Doch Rodin was een incarnatie, een acte van naïef, onwankelbaar geloof.

Grootheid van karakter

Hij was in zulken graad eerlijk, fatsoenlijk, rechtschapen, puur en sereen, zoo weinig macchiavellistisch, dat hij alle beroerdigheden en beproevingen, gelaster, gekuip, gekonkel, intriges, kwade trouw, verdachtmakingen en de ergerlijkste machinaties ondergaan kon zonder dat hij eenigermate ervan leed, zonder zich ooit te beklagen of zich verongelijkt te achten, met een constante ruimte van blik en grootheid van karakter die niet de geringste inspanning van hem vergde omdat zij geheel spontaan en natuurlijk was. En zijn nederige gezellin Rose-Marie Beuret was van 't zelfde allooi als de meester aan wien ze met ziel en lichaam toebehoorde. Wanneer in de dagen van roem de Japansche gezant te Meudon Rodin's atelier bezoekt en den onverwachten wensch uit om de gastvrouw te begroeten verschijnt zij in het toilet waarmee zij bezig is de wasch te doen.

De openlijke en geniepige bestrijders vermogen niets per slot tegen een geest die zich manifesteeren wilde in beeld. De verafgoders echter, de bewierookers, de aanbidders bleken veel gevaarlijker dan de versmaders, de bedillers, de verachters. Als de Faam den beeldhouwer en teekenaar, die ook schrijver wordt, na 1900 omhangt met haar mantel van purper, als Rodin verkoopt, als hij rijk is, als eindelijk zonneklaar blijkt dat zijn handen en hoofd een onberekenbaar kapitaal vertegenwoordigen, strijkt een bende van internationaal en aristocratisch racaille op hem neer als een zwerm gieren. Edelvrouwen van Amerikaanschen bloede, kunstkoopers, avonturiers, vrouwelijke intriganten, notarissen en mannen der wet, ministers, ambtenaars van Schoone Kunsten en museumdirecteurs der Fransche Republiek vallen op hem aan om den schatgraver te exploiteeren. Hij gaf zich niet aan hen over, zij maakten zich van hem meester. Dat viel hen des te gemakkelijker daar Rose Beuret, met wie Rodin pas trouwde in het jaar van zijn dood, niet het gezag kon uitoefenen eener wettige echtgenoote, weinig smaak had voor orde en regelmaat (van die fout kon Rodin haar nimmer genezen) en naast haar eigenschappen tot op haar ouden dag ook de eigenaardigheden behield van een natuurkind die haar ongeschikt maakten voor de rol van officieele huisvrouw. Rodin, te zuiver van harte om zich gekuip en geknoei te kunnen voorstellen, en die au-fond alleen verstand had van zijn kunst, was totaal ongewapend om zich tegen kuipers en knoeiers te verzetten. Het lag niet in zijn lijn om menschen als zoodanig te taxeeren en zelfs zijn trouwste vrienden lukte het niet hem op zijn hoede te brengen. Weerloos viel hij in de klauwen van het meest selecte gespuis, de upper ten thousand van den aardbol. Zij plunderden zijn ateliers. Zonder tusschenkomst van Judith Cladel zouden zij hem compleet onteigend hebben. Zij lieten hem zes, zeven testamenten teekenen en op zijn sterfdag nog, even voor zijn laatsten ademtocht, gaven zij hem een pen in handen om onder codicillen zijn roemrijken naam te schrijven. Doch wat het misdadigst is, en het treurigst: van een organisme dat gebouwd scheen om minstens een eeuw te duren maakten zij binnen tien jaren een volledig wrak, dat allengs verviel tot kindschheid en zich slechts bij vleugen bewust werd van den grandiozen geest dien het geherbergd had. Op Kerstdag van 1916 brachten zijn aanbidsters hem speelgoed en aaide hij aandachtig een mechanisch konijntje.

De ‘Cordelia’

Van dezen King Lear is Judith Cladel de Cordelia geweest. Toen haar bescherming het onmisbaarst werd verstiet de meester haar onder beschuldiging van ingebeeld verraad, om den tuin geleid door diefachtige, vernielzuchtige, perverse creaturen. Arme Rodin! Was dat einde onafwendbaar? Harmonieert het in geheime resonnanties met de onvoltooide vormen welke hij schonk aan sommige zijner statuen? Of ligt het onvoltooibare van dit leven aan de kleur van onzen tijd waarin meer dan ooit te voren de menigte der lilliputters macht verleend werd om hun woede, haat en wrok te koelen tegen de grootheid, welke zij niet konden beletten? Uit de laatste hoofdstukken van Judith Cladel's biografie stijgt zulk een trieste beklemming op dat men bij momenten wenscht haar niet gelezen te hebben. Men zou schrik krijgen van den roem en voor beroemde personages. Zij betalen te duur waarvan zij slechts middelmatig genieten en de hemel beware hen die onder onze oogen blootstaan aan dezelfde langzame, men zou zeggen opzettelijke uitmergeling en aftakeling als Rodin. Groote mannen waren altijd lastige fenomenen. Waren zij echter ooit hinderlijker dan nu?

[verschenen: 25 november 1936]