Wat blijft
Maar als men in dubio kan verkeeren over de methode waarmee het reëele, het concrete, het materieele wil aangepakt worden om de beste vruchten af te werpen, er zijn daarentegen ideëele, spiritueele, abstracte concepties welke de speling van den twijfel nimmer zullen veroorloven aan een mensch wiens hart op de juiste plaats klopt. Onder deze onaantastbare geestverschijningen behooren de vrijheid van gedachte, de vrijheid van opinie. Om een geheimzinnige reden, welke Kant de categorische imperatief zou noemen, is daarover niet de minste weifeling toelaatbaar. Wij zijn hier als het ware in het domein der volstrekte, algemeene Waarheid. Geen aarzeling is mogelijk. Wat de intelligente Franschen (de meerderheid der natie) of zij links of rechts waren, blauw, wit of rood, nimmer konden goedkeuren, wat de linkschen zelfs het scherpst laakten in den Salazar der Portugeezen, den Hitler der Duitschers, den Mussolini der Italianen, den Dollfuss der Oostenrijkers, den Mustapha Kemal der Turken, was de gewelddadige verkrachting der gewetens. Waarvoor zij koningen van den troon joegen, wat zij Napoleon I minder vergaven dan Waterloo, Napoleon III minder dan Sedan, is de onderdrukking der vrije gedachte. Wat zij schreven op de tafelen der wet die de Rechten van den Mensch heeten, wat zij nimmer zullen ruilen (op den duur) tegen alle schatten der aarde, waarvoor zij lange eeuwen gevochten hebben in 't donker en in 't licht, was de onafhankelijkheid van den geest. Tegen deze machtige hersenschim trad Léon Blum in het strijdperk. Dezelfde Blum die op dit chapiter zijn verwijten slingerde naar de hoofden van Salazar, Hitler, Mussolini. enz. Van deze vervaarlijke, onwrikbare Chimère overtrad hij totnutoe driemaal het eenig gebod.
Wat zijn vrienden die hem toejuichen nimmer lukken zal, is het rechtpraten, het uitwisschen dezer even onbegrijpelijke als onverschoonbare en onvergeeflijke overtreding. Juist van hem die de vrijheid genoot om gedurende jaren in heftige, onbewimpelde termen tot revolutie op te hitsen tegen een klasse, tegen een maatschappij en tegen het wettig gezag.