Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

L'étendard sanglant

Parijs, 9 November [1936]

Men kan tot in 't oneindige discuteeren over diverse punten van Léon Blum's regeeringsprogramma zonder dat de balans merkbaar en definitief ten voordeele van een der debaters overslaat. Alle standpunten in sociologie, economie, financiën, etc., de meest kettersche, de meest dwaze niet uitgezonderd, kunnen theoretisch verdedigd worden, en met succes, door een gevatten, schranderen kop. Tot de feiten, de onafwendbare en mechanisch onvermurwbare feiten uitspraak doen met een vonnis, waar geen lieve moederen meer helpt, waartegen geen hooger beroep bestaat. Ieder die polemiseert voor of tegen Blum wéét dat in zijn binnenste. Niemand in beide kampen is overtuigd van den uitslag, hoewel allen het air aannemen van overwinnaars. De Blumisten zelf spreken slechts over ‘het experiment-Blum’, daarmee impliciet en expliciet erkennend dat men het resultaat van het experiment, van de proef, moet afwachten. Wat er ten slotte uit de spiralende retorten te voorschijn zal komen, iets goeds of iets kwaads, iets nuttigs of iets schadelijks, kan geen sterveling zeggen met absolute zekerheid. Misschien loopt het goed af en heeft Blum gelijk. Misschien krijgt Blum ongelijk omdat alles faliekant en averechts verkeerd gaat. Al zijn handelingen, maatregelen, hervormingen genoten tot dusverre het benefice van den twijfel. Voor zijn aanhangers was dit een onwaardeerbaar voordeel. Voor zijn bestrijders een serieuze handicap.

Wat blijft

Maar als men in dubio kan verkeeren over de methode waarmee het reëele, het concrete, het materieele wil aangepakt worden om de beste vruchten af te werpen, er zijn daarentegen ideëele, spiritueele, abstracte concepties welke de speling van den twijfel nimmer zullen veroorloven aan een mensch wiens hart op de juiste plaats klopt. Onder deze onaantastbare geestverschijningen behooren de vrijheid van gedachte, de vrijheid van opinie. Om een geheimzinnige reden, welke Kant de categorische imperatief zou noemen, is daarover niet de minste weifeling toelaatbaar. Wij zijn hier als het ware in het domein der volstrekte, algemeene Waarheid. Geen aarzeling is mogelijk. Wat de intelligente Franschen (de meerderheid der natie) of zij links of rechts waren, blauw, wit of rood, nimmer konden goedkeuren, wat de linkschen zelfs het scherpst laakten in den Salazar der Portugeezen, den Hitler der Duitschers, den Mussolini der Italianen, den Dollfuss der Oostenrijkers, den Mustapha Kemal der Turken, was de gewelddadige verkrachting der gewetens. Waarvoor zij koningen van den troon joegen, wat zij Napoleon I minder vergaven dan Waterloo, Napoleon III minder dan Sedan, is de onderdrukking der vrije gedachte. Wat zij schreven op de tafelen der wet die de Rechten van den Mensch heeten, wat zij nimmer zullen ruilen (op den duur) tegen alle schatten der aarde, waarvoor zij lange eeuwen gevochten hebben in 't donker en in 't licht, was de onafhankelijkheid van den geest. Tegen deze machtige hersenschim trad Léon Blum in het strijdperk. Dezelfde Blum die op dit chapiter zijn verwijten slingerde naar de hoofden van Salazar, Hitler, Mussolini. enz. Van deze vervaarlijke, onwrikbare Chimère overtrad hij totnutoe driemaal het eenig gebod.

Wat zijn vrienden die hem toejuichen nimmer lukken zal, is het rechtpraten, het uitwisschen dezer even onbegrijpelijke als onverschoonbare en onvergeeflijke overtreding. Juist van hem die de vrijheid genoot om gedurende jaren in heftige, onbewimpelde termen tot revolutie op te hitsen tegen een klasse, tegen een maatschappij en tegen het wettig gezag.

Een fout

Hoe kon hij vallen in zulk een onbetwijfelbare fout? Zij is verbazend. Stellig, het ergste op 't gebied van willekeur kan verwacht worden van een Cabinet waarin een socialistisch Minister van Staat zetelt - Paul Faure - die een partijgenoot, Emile Sabatier, wiens vrouw hij begeerde, liet opsluiten in een krankzinnigengesticht na hem een hoogen post te hebben aangeboden in de koloniën. De landen zijn schaarsch, waar socialistische potentaten aanleiding gaven om illusies te koesteren over hun karakter, fatsoen, rechtschapenheid, logica en moraal. Maar lijkt het in dit speciale geval-Blum niet alsof te gedienstige vleiers, zijn passies, antipathieën en hoogmoedswaanzin handig benuttigend, hem een leelijke poets hebben willen bakken met de bedoeling om hem even odieus af te maken als ridicuul?

Eerst laat hij Charles Maurras gevangen nemen, twee uren nadat de oude dichter-filosoof-polemist in laatste instantie veroordeeld is tot elf maanden hechtenis. Aan het laagste janhagel van boeven en dieven verleenen de Fransche usanties drie dagen respijt om eenige schikkingen te treffen. Aan den directeur der Action Française werden zelfs geen twee uren gegund, want op 't moment zijner arrestatie trad hij uit het restaurant waar hij gedineerd had. Met uw verlof: dat zijn geen manieren. Het is ook niet slim. Gesteld dat Maurras het hazenpad gekozen hadde dat zou zijn eer en zijn roem niet vermeerderd hebben. Terwijl nu... Waarom werd hij met een dusdanige strengheid bejegend, en waarvoor zit hij eigenlijk? Omdat hij in zijn krant 140 parlementsleden gedreigd heeft te keelen met het keukenmes van Charlotte Corday als er ten gevolge van hun plannen (verzwaring der sancties tegen Italië) een oorlog mocht uitbreken. Natuurlijk, dat kon bittere, bloedige ernst worden. Doch ondertusschen was de bedreiging dubbel voorwaardelijk. Kon iemand zich in gemoede voorstellen dat Maurras eigenhandig of met behulp van Janitsaren zoo maar 140 députés zou mollen? De hypothese is burlesk. En let wel dat patente moordenaars in Frankrijk bij de vleet worden vrijgesproken. Het individu b.v. dat in 1919 Clemenceau een kogel in den rug schoot, sneuvelde verleden maand onder de gelederen van het Frente Popular. Neen, werkelijk, de veroordeeling wegens pers-misdrijf van Maurras, juridisch betwistbaar, was psychologisch een flater, welke door zijn bruuske arrestatie werd uitgedijd tot een fout die elken dag der elf maanden zal toenemen in gewicht. De gevangenschap van een der meesters der Fransche literatuur is des te barokker en hatelijker daar Blum geen ander profijt ervan trekt dan het besef van een machtsgebaar. Want Maurras, gekerkerd in de politieke afdeeling waar de gedetineerden enkele faciliteiten van beweging genieten, publiceert dagelijks een hoofd-artikel onder den schuilnaam Pellisson. Om de ironie van dit pseudoniem te waardeeren, moet men zich herinneren dat de litterator Pellisson onder Lodewijk XIV vijf jaren doorbracht in de Bastille wijl hij enkele welsprekende memoires redigeerde ten gunste van den in ongenade gevallen financier Fouquet, doch later door den Roi-Soleil benoemd werd tot zijn geschiedschrijver.

Léon met de narrekap

Dergelijke paradoxen zweemen naar zotheid en coiffeeren hem die er het slachtoffer van wordt met de narrekap. Het schijnt dat Léon Blum dit niet meer begrijpt. In de week der arrestatie van Maurras richtte de minister-president zijn ultimatum tot Havas. Hij gaf het agentschap te kiezen tusschen de regeeringssubsidie en de medewerking van Pierre Guimier, een der actiefste administrateurs en de eigenlijke leider van het bekende nieuwsbureau.

Waarom? Uitsluitend omdat Guimier tevens directeur is van een krant (Le Journal) die zich critieken permitteert op de regeering van het Front Populaire. Guimier scheidde van het agentschap en zijn ontslag zal de fiducie in de betrouwbaarheid der Havas-berichten niet verhoogen. Geen vier-en-twintig uur echter na dit flagrante machtsmisbruik, zonder precedent in de Fransche Republiek, dwong Blum den ex-burgemeester van Parijs François Latour tot aftreden als commissaris der tentoonstelling van 1937. Waarom? Uitsluitend omdat Latour met 42 andere gemeenteraadsleden (die Blum niet ontslaan kan!) een adres van sympathie-betuiging onderteekend had voor Charles Maurras! En wederom in dezelfde week verbood hij in een cabaret van Montmartre een onnoozel satirisch liedje dat een denkbeeldige ambassade van Kamchatka bezong, ambassade die expres gedecreteerd werd om den neef van een minister een baantje te bezorgen.

Men kan verschillend oordeelen over Maurras. De eenen noemen hem een stokouden, dooven, ouderwetschen, onleesbaren leuteraar. De anderen huldigen hem als een genie dat onwankelbaar de maatschappelijke restauratie construeert van het Frankrijk en het Europa der naaste toekomst. Men kan verschillende meeningen hebben over Guimier, Latour en een chansonnier. Doch over de wijze waarop Blum in deze vier gevallen de vrijheid van gedachte met voeten trad is slechts één meening mogelijk. Zij wordt broederlijk gedeeld zoowel door hen die Maurras houden voor een zeurkous als hen die in Maurras eerbiedigen den tolk der onveranderlijke wijsheid. Hierover gaan allen accoord: dat Blum verviel in een dwingelandij waartegen op verscheidene tijdstippen der Fransche historie de Marseillaise werd aangeheven met haar twee karakteristieke regels:

Contre nous de la tyrannie

L'étendard sanglant est levé...

En een extravaganter vergissing kon Blum niet begaan dan de Franschen het bewustzijn te geven dat l'Etendard sanglant de la tyrannie als twee druppels water lijkt op zijn Roode vlag.

[verschenen: 21 november 1936]