Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De strop wordt nauwer

Parijs, 2 Nov. [1936]

Het zijn de Fransche socialisten die den slogan uitvonden ‘Geen man, geen cent’ voor militaire oogmerken. Als zij een beetje consequent waren met hun beginselen zouden zij gezegd hebben toen Roger Salengro beschuldigd werd van desertie naar den vijand: ‘Kameraad-Minister, wij verwijten u niets. Ontvang daarentegen onze oprechte en warme gelukwenschen. Gij handeldet volgens principes, welke wij in 1915 en gedurende den ganschen oorlog hebben aangehangen. Het Vaderland? Bah! Een smoesje van kapitalisten. De Duitscher is niet minder de broeder van den Franschman dan een inboorling van Parijs, Brest of Bordeaux. Wapens neder! Gij hebt ransel en geweer afgeworpen. Weerloos zijt gij overgeloopen naar een tegenstander die niets liever gedaan zou hebben dan hetzelfde wanneer hij de kans gezien had. Bravo! Gij gaaft een voorbeeld aan het menschdom der vijf werelddeelen, aan alle volkeren der aarde, een voorbeeld dat verdient geprezen en vereeuwigd te worden in brons. Uw naam beduide voortaan een grenspaal en datum tusschen twee tijdvakken: het oude waarin woorden niets waren dan woorden, het nieuwe waarin het Woord een zin behield die verlossing bracht.’

Aldus hadde Léon Blum gesproken, ware hij geweest van het ras van Pierre l'Ermite. Bernard de Clairvaux, Jeanne d'Arc en andere profeten. Ik had dat experiment wel willen bijwonen. Het heelal hadde misschien gedaverd zooals het niet meer daveren zal alvorens de signalen weerklinken der trompetten van het Oordeel. In elk hart zou een sprankje hoop zijn als een lichtje in een duister woud.

De minister-ex-ketelmaker

Maar hij kon niet, de ongelukkige, want hij is van het slag der salon-socialisten, zooals de heele bende trouwens der roode kameraden. Hebben zij metterdaad ooit iets geriskeerd? Waar is de lijst hunner martelaren? Het Livre d'Or waarin zij hunne handteekeningen schreven is een register van hooge, rijk-bezoldigde ambten, posten en sinecures. Zelfs Roger Salengro, die op 3 Augustus 1914 nog te Rijssel gearresteerd werd wegens antimilitairistische agitatie, durft niet bekennen.

Veranderde hij tenminste van opinie? Verzeilde hij in het militairisme? In het imperialisme? Volstrekt niet. Hij bleef antimilitairist. Hij heeft niets afgezworen. Zijn collega Blancho, ex-ketelmaker, en onder-minister van Marine, leidt den Generalen Staf der Vloot in drie arsenalen rond tusschen een horde bezetenen die met opgestoken vuisten de officieren toebrullen, dat de kogels voor de admiralen zullen zijn, als de kannibalen 't in hun hoofd halen (couplet van de Internationale) om helden van hen te maken. Wanneer Salengro te doen had met het Leger zou hij popelen van verlangen om de generaals een soortgelijke poets te bakken. Maar als dat zijn overtuiging is, waarom bekent hij dan niet ronduit een deserteur te zijn, waarom beroemt hij er zich niet op, waarom laat hij zich niet citeeren op dagorder? Omdat hij bang is zijn baantjes te verliezen, zijn baantje van minister, van député, van burgemeester. Omdat hij nimmer iets gewaagd heeft waar een schijntje van gevaar dreigde. Ingerekend te worden op 3 Augustus 1914 was nog een manier om zijn hachje in veiligheid te brengen. De nor is secuurder dan de loopgraaf.

En twintig jaar daarna jammeren hij en zijn socialistische trawanten over de ‘lasterlijke aantijgingen’ waaraan hij bloot staat in ‘een vuige, haatverblinde pers’. Léon Blum, apostel van ‘geen man, geen cent’, laat geen gelegenheid voorbijgaan om in redevoeringen de ‘afschuwelijke beschuldigingen’ te brandmerken, waarmee lafaards pogen de eer van zijn vriend Salengro te schandvlekken. Komaan, Kameraden Blum en Salengro! Wie zijn de lafaards? Aan welken kant is de eer? Onderzoek een minuut uw geweten. Hoe kan het lasterlijk, schandelijk en afschuwelijk zijn een daad bedreven, een beginsel betracht te hebben dat conform is aan 't hoogste gebod? Hoe kon edel goud zoo snel veranderen in 't gewoonste lood? Neen! de ware oneer, de werkelijke laagheid is niet een deserteur te zijn, doch niet te durven uitkomen voor beginselen en overtuigingen die een beter lot verdienden dan gepreekt te worden door bloodaards en kwakzalvers. Maar zoo wil het de ironie tegenover de huichelaars der utopie. Zij stooft de farizeeërs deze onverteerbare kool. Helaas! Zou het niet de eigenlijke kwaal zijn van onzen tijd, zijn geheime ziekte, wellicht zijn onheil, dat principes die op zichzelf genomen respectabel zijn, of 't konden worden, in handen vielen van hazen-gebroed? Verwondert u dan nog, Blum, Salengro en consorten, dat in de wijde wereld een massa jonge lieden slechts walging voelen voor de volgelingen van Marx!

Verstikkende atmosfeer

Omdat de moreele atmosfeer onadembaar geworden was, daar Salengro zoowel een jury d'honneur weigerde als rechtsvervolgingen te gelasten, tegen de aanklagers die hem herhaaldelijk daartoe uitnoodigden, zocht Blum zijn toevlucht in een commissie om de zaak uit te pluizen en haar bevindingen te formuleeren na onderzoek. Die commissie bestond uit twee oud-combattanten, aangewezen door Blum. Zij werd voorgezeten door Generaal Gamelin, opperbevelhebber der landsverdediging, die assistentie vroeg van een magistraat en in een open schrijven uitdrukkelijk onderstreepte dat de vierschaar welke hij presideerde in géén geval opgevat kon worden als een jury d'honneur of iets wat daarop leek.

Jammer, dood-jammer: de gevolgde procedure was een uitvlucht doch geen uitkomst. Het resultaat stond te voren vast en niet aldus wordt de eer schoongewasschen van een publiek persoon op wien de verdenking rust van infameerende gedragingen. Hoe immers, zonder het betreurenswaardigste schandaal te verwekken, kon Gamelin iets anders opdiepen uit de militaire archieven dan Daladier, zijn Minister van Oorlog, die in September op grond van volledige en deugdelijke bescheiden ter kennis van de natie had gebracht dat Salengro door een krijgsraad werd vrijgesproken? Het was onbestaanbaar dat Gamelin zijn Minister op zulk een gewichtig punt zou logenstraffen en daardoor reeds was de commissie in haar oorsprong (daargelaten nog de kans op partijdigheden in de keuze der leden) gediskwalificeerd als een nuttelooze vertooning voor de galerij. Dat echter de Opperbevelhebber gemengd raakte in een affaire, die van enkel menschelijk en zuiver-militair sinds lang ontaardde in politieke krakeelen, was voor menigeen een reden te meer om de handelwijze te laken van Blum en zijn vriend Salengro.

Het zakboekje

Zoo weinig ondertusschen de enquête vertrouwd werd, de uitslag viel mee boven alle verwachting. Het trof dat de Generalissimus geenszins geneigd was zich te laten manoeuvreeren. Toen hij bespeurde dat onder de papieren welke hij te controleeren kreeg het militaire zakboekje van Salengro ontbrak, had hij dit verzuim door de vingers kunnen zien. Niemand zou het bemerkt hebben, en als iemand het bemerkt had, geen sterveling zou den moed gevonden hebben om de moreele onkreukbaarheid van den Opperbevelhebber in twijfel te trekken. Doch als Gamelin een schandaal vermijden wilde, hij houdt niet van conscientiestoppers. Hij liet Salengro's zakboekje opvragen bij het mobilisatie-bureau te Rijssel. En wat bleek uit dit essentieele document, de conduitestaat van den soldaat, zijn doopceel, zijn onmisbaar vrijgeleide, zijn onvervangbaar identiteitsbewijs? Dat de eerste pagina was uitgescheurd en nieuw overgeplakt in 1932. Dat de notitie betreffende zijn berechting door den krijgsraad was uitgeschrapt en door een andere hand herschreven. Bijgevolg: het militaire zakboekje van Salengro bewijst niets, noch voor noch tegen, het werd een waardeloos document. Maar juist als zoodanig geeft het aanleiding tot dubbelen argwaan. Zeker. Salengro is bij verstek vrijgesproken met een meerderheid van 3 stemmen tegen 2. Van alle kanten echter komen specialisten der militaire rechtspraak opdagen die verzekeren dat het zoo goed als uniek is, in ieder geval een uiterst zeldzaam feit, dat een beklaagde door een krijgsraad bij verstek wordt vrijgesproken. En automatisch komt de vraag op of Salengro wellicht door twee krijgsraden berecht is: door een eerste die hem ter dood veroordeelde en van welks vonnis de voorloopig onvindbare sporen verdonkeremaand zijn; door een tweede die hem, om welke reden dan ook, vrijsprak met een geenszins schitterende meerderheid.

Inmiddels klom het getal der overlevende krijgsmakkers die getuigen dat Salengro een deserteur is, een verrader en een ter-dood-veroordeelde, tot veertien. Een der laatsten is Colonel Hepp, commandant van Salengro's regiment, en Adjudant Macke die door een beschrijving van het slagveld onbetwistbaar aantoont dat Salengro in den avond van 6 October 1915 de Fransche linies onmogelijk kon verlaten zonder zich prijs te geven aan een wissen dood of aan vrijwillige gevangenschap.

Zoo staat de zaak van den Minister van Binnenlandsche Zaken, den wielrijder Salengro, aan wien een der humoristische weekbladen een eere-fiets gaat aanbieden, bekostigd uit een nationale inzameling. Tot dusverre ontbreekt het verpletterend bewijs dat aan alle aarzelingen een einde maakt. Het wordt met spanning gewacht. Want gelijk de Affaire Salengro zich laat aanzien is zij één der voornaamste gangen eener dynamiet-mijn, gegraven in 't donker, en misschien reeds jaren in voorbereiding, waarmee ‘men’ probeert niet alleen kameraad Salengro en het ministerie-Blum maar het heele Fransche socialisme in de lucht te doen vliegen.

Maar wie is die ‘Men’ aan wiens zijde stilzwijgend zich de Opperbevelhebber Gamelin geschaard heeft???

[verschenen: 14 november 1936]