Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Ter dood veroordeeld

Parijs, 21 October [1936]

Hoe men ook moge denken over de toelaatbaarheid van den oorlog, het zal nog lang duren alvorens desertie naar den vijand geldt als een bewijs van goed gedrag en een blijk van karakter. De mensch is zoo geschapen dat hij niet anders kan dan den lafaard instinctmatig te verachten. Geheel Frankrijk volgt dus met een spanning, die moeilijk haar malaise verbergt, het verloop der campagne welke eind-Augustus door het weekblad Gringoire is ingezet tegen de eer, de honorabiliteit van Roger Salengro, socialistisch burgemeester van Rijssel en Minister van Binnenlandsche Zaken. Destijds heb ik met een enkelen regel melding gemaakt van de openbare aanklacht. Sindsdien heeft zich een volumineus dossier opgestapeld over deze hachelijke zaak en de simpele rechtvaardigheid gebiedt mij om kennis te geven van zijn inhoud.

De beschuldiging, vervat in den vorm van 25 zeer preciese vragen, kwam hierop neer: Heeft Roger Salengro, wielrijder bij het 6e bataillon van het 233ste Regiment Infanterie, gedurende den nacht van 6 op 7 October 1915, na een mislukten en moorddadigen aanval bij de beruchte Ferme Navarin, de Fransche linies verlaten onder voorwendsel van een gesneuvelden kameraad te gaan zoeken, in werkelijkheid om over te loopen naar den vijand, en werd hij voor dit feit door den krijgsraad der 51ste Divisie bij verstek ter dood veroordeeld, ja of neen?

Wat was het beste dat Roger Salengro na deze aantijging te doen stond? Hij had onmiddellijk de samenroeping moeten eischen van een jury d'honneur. samengesteld uit veteranen van alle politieke partijen. Zoo deed indertijd zijn socialistische collega Antériou, minister van Pensioenen, die door een tegenstander ongegrond beticht werd de kwaliteit oud-combattant geüsurpeerd te hebben. Of hij had ironisch kunnen bekennen: ‘Inderdaad ben ik veroordeeld zooals honderden andere krijgsgevangen die in 't zelfde geval verkeeren als ik, en wier proces, een beetje haastig gevoerd, na den oorlog herzien is.’

Roger Salengro versmaadde deze eenvoudige tactiek, om welke redenen dan ook. Onder de 25 pertinente vragen kiest hij er ééne uit en antwoordt met een bondig démenti: Hij is nimmer door een Franschen krijgsraad berecht, doch door een Duitschen krijgsraad die hem twee jaar gevangenisstraf oplegde wegens arbeidsweigering.

Bezwarende getuigenis

De onvoorzichtige! Het weekblad dat Salengro's démenti publiceert begeleidt het met de zeer bezwarende getuigenis van Colonel Arnould. De commandant verhaalt tot in de puntjes de omstandigheden waaronder de desertie plaats greep. In de stilte van den avond heeft hij een schot gehoord en de kreet ‘Camarade!’ Onderweg had Salengro een orderofficier der 24ste compagnie ontmoet die aanbood hem te vergezellen, welk voorstel Salengro afsloeg. In den morgen, die op de desertie volgde, werden de commando-posten van 't 233ste overvloedig gebombardeerd. Op deze gronden redigeerde Colonel Arnould eigenhandig het rapport dat leidde tot Salengro's terdoodveroordeling (bij verstek) door den krijgsraad.

Eenmaal gelanceerd in deze richting kan Salengro niet meer terug. Tot de gezamenlijke pers richt hij een tweede démenti. Gringoire drukt het en encadreert het met de verpletterende getuigenis van Albert Jourdin, industrieel te Caen. Jourdin diende in 't zelfde regiment als de wielrijder Roger Salengro. Als sergeant-fourrier heeft hij meermalen het doodvonnis van Salengro gecopieerd en in de archieven van het regiment moeten sporen bestaan van deze geschriften.

Derde démenti van Salengro, die in een deel der pers reeds den bijnaam kreeg van ‘de cyclist’. Het is even onzakelijk als de vorigen.

Ondertusschen wendt een député van Rijssel zich tot Daladier, minister van Oorlog, en verzoekt volledige publicaties van het rapport, het proces en het dossier. Daladier antwoordt pas op een tweede schrijven. Hij verschuilt zich achter het pretext dat administratieve gebruiken hem verhinderen de opgevorderde documenten betreffende den wielrijder Salengro openbaar te maken. In 't voorbijgaan echter licht hij uit een der getuigen-verklaringen een zinsnede die gunstig luidt voor den beklaagde, en als 't ware per ongeluk laat hij zich ontvallen dat de zaak Salengro op 20 Januari 1916 behandeld is door den krijgsraad.

Triomf

Triomf der beschuldigers. De krijgsraad, welke door Salengro, minister van Binnenlandsche Zaken, halsstarrig geloochend en gelogenstraft werd, wordt bekend en bevestigd door den minister van Oorlog! In elk ander land zou een Salengro na zulk een ontmaskering en na zoo op heeterdaad als flagrante leugenaar betrapt te zijn, onder gejouw hebben moeten aftreden. Blum echter en het gansche cabinet waren onbesuisd genoeg geweest om zich bij den aanvang der affaire in het communiqué van een ministerraad solidair te betuigen met Roger Salengro. Zij zijn voortaan aan hem geketend. En daarenboven vermeit men zich nergens zoo gaarne als in de Fransche politiek aan het spel van kat en muis.

Na bekend te hebben geoordeeld te zijn, en na beweerd te hebben dat hij werd vrijgesproken, zal Roger Salengro, wereld-kampioen van démenti's, zich voortaan hullen in een obstinaat zwijgen. Doch met dezelfde obstinaatheid wordt de campagne voortgezet. Eén punt was duister gebleven. Op welke motieven kon de verdwijning van Salengro aanhangig gemaakt worden voor een militaire rechtbank? Wij vernamen dat de politie in November 1915 een brief onderschepte waarin Salengro vanuit een Duitsch gevangenkamp aan zijn zuster schreef dat hij zijn hachje in veiligheid had weten te brengen. Men zag met spijt dat de wielrijder zich niet alleen gedragen had als een haas, doch als een uilskuiken.

En nieuwe getuigenissen voegden zich bij de voorgaanden. Het 233ste regiment, hoewel bijzonder geteisterd, telde niettemin nog overlevenden. Allen waren niet dood. De een na den ander defileerde in de kolommen van Gringoire, ofschoon Colonel Arnould in de pers geprotesteerd had tegen de nauwelijks verbloemde bedreigingen waaraan hij na zijn onthullingen over Salengro blootstond. De kapiteins Lafaux en Damois, de sergeant Robitaille, de maréchal-des-logis Danset, de korporaal Ducrocq staafden de feiten en gaven completeerende bijzonderheden. Adjudant Dessaint verklaarde formeel dat hij het doodvonnis hoorde voorlezen. Eugène Sénéchal, landbouwer, kwam getuigen dat hij als korporaal de wapenen gepresenteerd heeft toen het doodvonnis werd uitgesproken. Verschillenden onderstreepten het bombardement waarop zij getracteerd werden na de verdwijning van Salengro dien zij eenparig beschouwden als deserteur, en wat nog erger is, als een verrader. Omdat de cyclist in één [van] zijn démenti's geïnsinueerd had dat de aanklagers slechts gedreven konden worden door lagen en verfoeilijken partij-haat, legde ieder der beschuldigers zijn staat van dienst over, zijn ridderorden, zijn onderscheidingsteekenen, zijn citaten op legerorder, zijn wonden. Men kreeg den indruk dat slechts de dappersten der dapperen toegelaten waren om te getuigen. Alleen zij die met volledig recht de lafheid van een voormalig krijgsmakker mochten oordeelen.

Verpletterend

Wat kon Roger Salengro daartegenover plaatsen? Tot dusverre niets dan de beminnelijke uitlatingen van een zijner chefs, kapitein Grard, welgezinde complimenten aan iemand die 't ver kan brengen, maar welke niet het minste verband houden met het gebeurde in den avond van 6 October 1915. Niets dan het korte uittreksel van Daladier, en welk dossier bevat niet tenminste één gunstig getuigenis? Niets dan de verzekering van vroegere lotgenooten dat Salengro zich behoorlijk gedroeg in de Duitsche krijgsgevangenkampen.

Maar het is voortaan onmogelijk dat de verpletterende verklaringen van negen krijgsmakkers, die nimmer gedagvaard zijn, en wier rechtschapenheid niemand in twijfel mag trekken, het is voortaan onmogelijk om die getuigenissen niet te confronteeren met de officieele lezing van het proces, van het vonnis, van het geheele dossier.

Waarom is Salengro niet de eerste die de publicatie eischt van dat dossier? Waarom is hij niet de eerste geweest om een eere-raad te eischen? Zoolang Salengro deze vragen laat stellen motiveert hij reeds argwaan. Een natie, een district, een stad kunnen niet geregeerd, vertegenwoordigd, beheerd worden door een deserteur, kunnen zich evenmin toevertrouwen aan een persoon op wien zeer ernstige verdenkingen rusten van desertie en verraad. Wanneer Roger Salengro, minister van Binnenlandsche Zaken, Afgevaardigde van het Département du Nord, Burgemeester van Rijssel en een der kopstukken van de Socialistische Partij, niet een coup de théâtre in reserve heeft welke hem zuivert van elken blaam en uitstekend te stade zou komen, is hij een verloren man. Zóó verloren dat men bijna medelijden zou krijgen met de dramatische situatie van een erbarmelijk mensch die tuimelt van het toppunt zijner macht, na zich in de binnenlandsche politiek een weg omhoog gebaand te hebben als ‘slachtoffer van den oorlog’.

[verschenen: 4 november 1936]