Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Twee weken later

Parijs, 14 October [1936]

Zoo gehard men op den duur zijn mag, de krant geeft soms dingen te lezen die werkelijk een pijn berokkenen welke dagen en weken nog wordt nagevoeld. Ik reken tot deze verrassingen de mededeeling dat zich onder de 26 raadsheeren, door Blum-Auriol aangesteld om de Banque de France te bewaken en de voormalige regenten te vervangen, een meneer bevindt, een zekere Georges-Michel-Auguste Grandadam, overigens onbekend, die op 25 Januari 1910 veroordeeld is wegens bedriegelijke bankbreuk.

Men heeft goed praten dat dit lang geleden is, dat schuld en boete verjaard zijn, dat er kwijtschelding bestaat voor alle zonden, dat er in de hemelen meer vreugde heerscht over één berouwvol zondaar dan over negentig rechtvaardigen, maar al die redenaties verhinderen niet om ten sterkste te betwijfelen of genoemde Grandadam nu precies de rechte man is op de rechte plaats, zelfs in een samenleving waar diefstal reeds gemakkelijk eigendom werd alvrens eigendom diefstal was, volgens de bekende socialistische theorie. Zoo lang er op veertig millioen Franschen nog 26 financieele competenties aangewezen kunnen worden met een onbesproken verleden, en zonder ze bepaald met een lantaarn te moeten gaan zoeken, was het niet strikt noodzakelijk om iemand met frauduleuze antecedenten op te nemen in een college, waarop vooral in de huidige conjunctuur zelfs geen schijntje van verdenking mag rusten. Natuurlijk, men begrijpt hoe de benoeming gebeuren kon. De persoon in kwestie behoort tot de boffers. In een zwalkende wereld, overhoop gehaald door den oorlog en zijn nasleep, dreef hij boven. Hij kwam maatschappelijk in aanmerking voor den positie en met het oog op zijn positie ware het meer dan indiscreet geweest om hem inzage te vragen van zijn strafregister. Doch dat is geen verontschuldiging. Als Hamlet nog leefde zou hij juist in dien samenloop van omstandigheden aanleiding bespeurd hebben om te zeggen dat er iets niet pluis is in den staat van Denemarken.

Weg...

Graag of niet graag, een dergelijke toevalligheid brengt niemand op zijn gemak en werpt een schaduw over het stralendste optimisme, dat uiteraard schaarsch blijft en slechts geleverd wordt op commando. Ik zou echter niet willen beweren dat wegens één rotten appel in de mand de eerste der wekelijksche balansen welke de Banque de France na de devaluatie gepubliceerd heeft, met buitengewoon wantrouwen begroet is. Neen, het is billijk om na een faillissement de boekhouding met bijzondere aandacht te onderzoeken. Maar stellig heeft het niemand bovenmate verbaasd te bemerken dat men na de herschatting van het goud der Bank het spoor van dertien-en-een-half milliard grosso modo kan terugvinden op de balans, doch dat drie-en-half milliard zoekraakten en verdwenen zonder achterlating van adres.

Het voorradige goud namelijk is sinds de devaluatie zeventien milliard papieren francs meer waard en slechts ruim dertien daarvan werden verantwoord. Waar bleef het overschot? Men weet er niets van. De balans verstrekt niet de flauwste inlichtingen omtrent een som welke nochtans geenszins kan gelden als quantité négligeable. Op een totaal dat naar de honderd milliard loopt is alles gecijferd tot den laatsten stuiver. Vergissen wij ons misschien? Tellen wij verkeerd? Volstrekt niet. Eminente economisten constateeren eveneens het gapende gat. Daar zij geen systematische tegenstanders zijn van het gouvernement hopen zij dat het vermiste bedrag goed besteed werd, voor een of anderen dringenden wissel op de Schatkist, voor de subsidie van een of anderen bondgenoot, die gisteren de hand opstak of die morgen kan aankloppen. Dat is de waarschijnlijkste verklaring. Doch daar men rondtast in het zwartste duister is niemand verplicht haar te aanvaarden, en kwaadwilligen die geen gelegenheid verzuimen om het gouvernement in de wielen te rijden, roepen reeds luidkeels: houd den dief. Ook dat is een uitlegging. Zij is geoorloofd wegens de vrijheid van drukpers, wegens het mysterie waarin de Bank haar operaties gedompeld heeft, en vooral omdat zij uitstekend te pas komt in de kraam der politieke strategen die Léon Blum met zijn trawanten niet willen zien vertrekken als martelaars en verongelijkten doch 't liefst zouden laten hangen als openbare boosdoeners en onbevoegden. Het was onverstandig van Blum en onvoorzichtig van den gouverneur der Bank die doorgaat voor een willig werktuig in handen der regeering, om van den eersten stond af aan vat op zich te geven en voedsel te verschaffen aan de gulzige achterdocht welke sluipend rondloert naar een kluifje. Wel beschouwd is het zelfs onbegrijpelijk en even verdacht als de tegenwoordigheid van een exbankroetier in den Raad van Toezicht der Banque de France.

Geheimzinnigheid

Hoe meer de Bank en het gouvernement zich hullen in geheimzinnigheid hoe minder men hen zal vertrouwen. Dat kan niet anders want de Franschen zijn geen schapen doch wijsneuzige kinderen die voortdurend aankomen met een nieuw waarom. Zij houden niet op met zeuren tot zij een antwoord krijgen dat hen den mond stopt. Zoo hadden zij nauwelijks het communiqué onder oogen waarmee de gouverneur Labeyrie de functionneering van het stabilisatiefonds poogt te verduidelijken of zij sloegen aan 't zaniken. Waarom is dat communiqué gesteld in een taal die wij niet verstaan en die wij nauwelijks spreken? Waarom is het geschreven in een Fransch dat wij op vijf, zes manieren kunnen interpreteeren? Als men ons niets vertellen wil wat wij kunnen snappen, waarom zwijgt men dan niet liever? Waarom al die foefjes en draaierijen? Wanneer metterdaad vrede gesloten is op de slagvelden der valuta, in ieder geval wapenstilstand, zooals men voorwendt, waarom dan al die stiekemheid, dat gekruip in het donker, dat gesmoes alsof men ons niet hooren mag? We zijn dus nog niet veilig? En waarom zijn we niet in veiligheid? Gaven Amerika en Engeland niet hun zegen over de devaluatie? Wat zouden wij dan nog te duchten hebben, als onze eigen ministers ons tenminste niet beetgenomen hebben? Wanneer de speculanten, of wanneer zelfs Pond en Dollar in eigen persoon iets achter de mouw hebben, niettegenstaande de verzekeringen van het gouvernement, waarom looft men dan als 't ware een premie uit aan de defaitisten, een aanmoediging aan de paniekzaaiers door het publiceeren eener onzuivere balans en het verkondigen van onontwarbare orakeltaal? De gouverneur der Bank is geen beginneling. Hij is geen leerjongen meer. Was het zijn bedoeling om alle kaarten te verhaspelen? Maar waarom zulk een bedoeling temidden der algemeene eendrachtigheid? Was die eendracht slechts geveinsd? Waarom veinsde men haar dan sapperdekriek? En wat zit daar allemaal achter? Wat zal ons dat nog kosten? Al die tegenstrijdigheden immers worden vroeg of laat betaald en vermoedelijk zelfs duur betaald.

De Beurs doet niets om deze voorgevoelens van naderende onheilen te kalmeeren. De Beurs is niet almachtig, zij is echter ook niet machteloos. Doch zij is vertoornd tegen het gouvernement wegens de heffing van 50% welke Blum heeft laten stemmen op alle valuta-transacties welke zijn gesloten tusschen 21 en 25 September. Het gaat bij die verbolgenheid minder om de knikkers dan om het spel. Waarom 21 September en niet 15 Augustus, 1 Juli of 31 Mei? De gekozen datum is een schreeuwende ongerechtigheid. De draconische belasting treft en straft den gemiddelden en den kleinen valuta-handel, de werklieden ter elfde ure, maar laat de groote wisselaars ongedeerd, de vrijbuiters die over kapitaal genoeg beschikten om drie, zes, negen maanden van te voren positie te nemen ten opzichte van een evenement dat zij met een gerust hart voor onafwendbaar konden houden. Ten overvloede heeft de regeering aan bankiers en makelaars opgave bevolen van alle namen en adressen der buitenlandsche klanten die tusschen 21 en 25 September beurs-operaties verricht hebben in Fransche effecten. Dat zijn bekrompen plagerijen zoowel voor den lastgever als voor hem die de opdracht uitvoert. Waarom zonder noemenswaardig profijt zooveel menschen kwaad te maken op een moment dat men hun welwillendheid 't hardst noodig heeft?

Gevaarlijk

Eenerzijds vordert de regeering van haar onderdanen het blinde, naïeve geloof des kolenbranders, anderzijds ondermijnt, verzwakt, verwoest zij dat dat geloof met onbezonnenheden die te zichtbaar zijn om niet te verontrusten. De tactiek is gevaarlijk. Wie haar toepast beweegt zich te midden van voortdurende hinderlagen met een buiteling in 't zicht. Want hoe meer bescheidenheid een gouvernement oplegt aan de critiek, des temeer recht zal de critiek hebben om zich veeleischend te gedragen wanneer de rekeningen worden vereffend welker sommen zich in het ondoordringbaarste geheim opeenhoopen. Op den dag dat de sluiers moeten vallen zullen de menschen zich nog onverbiddelijker toonen dan de cijfers, en alles gebeurt alsof wij rechtuit en met volle kracht op dat uur aanstevenen.

[verschenen: 26 oktober 1936]