Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Een getuigenis

Parijs, 7 October [1936]

Het gaat vermoedelijk overal als hier, waar ik menschen ken voor wie de lezing der kranten sinds het uitbreken van den Spaanschen burgeroorlog een soort van dagelijksche marteling geworden is. Wegens de gruwelen. Wegens de monsterachtige wreedheden waarvan de rechts-getinte dag- en weekbladen sedert tien weken geregeld de verbijsterendste staaltjes opdisschen. Staaltjes van het afschuwelijkste sadisme. Staaltjes van de ijselijkste bestialiteit. In lange rijen. Eentonig. Zonder veel variatie in het afgrijselijke. En daarbij onuitputtelijk.

In den beginne geloofden de Franschen die verhalen niet, want zij zijn liberaal geboren en opgevoed, zooals u en ik. Van de achttiende-eeuwsche filosofen hebben zij vooral onthouden dat de mensch van nature goed is, en zelfs des te beter naar mate men hem minder civiliseert. De Fransche Revolutie, druipend van bloed, met Marat, Danton, Robespierre, dat was het verleden.

Al jaren maakt men er literatuur van in proza en poëzie. De Russen en de Chineezen hadden hun niets geleerd, die lagen te ver af in de ruimte om hun oogen te openen. Het gezegde dat ons uit de dagen van Alva in 't geheugen bleef (‘het gaat er Spaansch toe’) kenden zij niet of hadden zij vergeten. Trouwens, in den loop der eeuwen verloren die woorden hun brandende kleur en zakten geleidelijk af van drama naar klucht.

Neen, al die nachtmerries leken onbestaanbaar onder het zonlicht. Was Pablo Picasso, uitvinder van het cubisme en habitué der Parijsche haute volée, niet benoemd tot directeur van het Prado-Museum te Madrid? Hebben wij in de salons van de Ville-Lumière de mollige dame niet zien rondwandelen die als een onderscheidingsteeken den titel draagt van Pasionaria? Pasionaria beteekent Passiebloem. In de vormen der Passiebloem vond de volksverbeelding alle werktuigen uitgedrukt (doornkroon, geesel, lans, kruis, hamer en spijkers) der Passie. De associatie is verdacht en getuigt van slechten smaak. Doch zag die weelderige matrone eruit als een gedepraveerde helleveeg?

Was het denkbaar dat die tanden, blinkend tusschen de geschminkte lippen, den hals hadden afgebeten van een evenmensch, een priester, naar men vertelde?

Neen, dat was onmogelijk. Bakerpraatjes. Overdrijving. Tendenz-verhalen. Weliswaar schreef Marcelino Domingo, ex-minister van het Spaansche onderwijs, die gastvrijheid verwierf in de linksche pers, over ‘den heiligen toorn des volks’. De uitdrukking bevat wat ieder er wenscht in te leggen. Zij kan vermommen hetgeen men wil verhelen. Desnoods spreekt zij dezelfde taal als de rapporten over de gruwelen der gouvernementeelen welke de junta van Burgos heeft ingediend bij den Volkenbond. De heilige toorn des volks! Zou het toch waar zijn en niet verzonnen, wat het brein verwerpen moest als onaannemelijk?

Uitvlucht

Wij hadden een uitvlucht noodig omdat het Frente Popular en het Front Populaire naar elkaar gecopieerd zijn. Wij zochten de uitvlucht, want de Franschen zijn koppig in hun waan. Zij meenden ze gevonden te hebben in het paaiende smoesje: Wat misschien gebeurd is in Spanje kan niet gebeuren bij ons.

De Spanjaarden zijn een beetje achterlijk. Zij hadden een ‘model-gevangenis’ maar geen scholen. Tot voor korten tijd verschrompelden hun intellectueele vermogens in de degradeerende atmosfeer van een Habsburger, van aristocratie en clerus. De sterke wijn der vrijheid steeg hun naar het hoofd. Zij zijn er nog niet aan gewend. Wat zij aan buitensporigheden kunnen bedrijven moeten wij vergoelijken. Maar bij ons is de toestand verschillend. Diametraal tegenovergesteld. Wij hebben zeventig jaren republiek en democratie achter den rug en in het merg. Geen gevaar voor groeistuipen als 't volk ontwaken zou. Van ouder op ouder hebben wij den milk of human kindness gedronken bij volle teugen. Wij bereikten het toppunt eener civilisatie waarvoor wij gedurende vier jaren een idealistischen oorlog gevoerd hebben. Gesteld dat wij nog een revolutie maken, wij zullen het netjes doen, wij zijn een beschaafde natie, rijp voor elken vooruitgang.

Plotseling worden de wolken van dit beminnelijk en ietwat hoovaardig optimisme uit elkaar gereten met het geweld van een bliksem. De Franschen ontvangen uit den schielijken lichtstraal niet de uitvlucht die zij zochten maar de aankondiging, het verpletterend bewijs van mogelijkheden welke zij met hun gansche hart verwierpen. Een corpus delicti. Mevrouw Clotilde Formysin richt een smeekschrift tot den President der Republiek. Wie is deze smeekelinge? De echtgenoote van Edouard Formysin, artiste lyrique, 33 jaar, vader van twee kleine kinderen, en lid van de Parti Social Français, de nieuwe naam der ontbonden Croix de Feu van Colonel de la Rocque.

Dáár ook!

Edouard Formysin bracht zijn vacantie door te Soissons, waar nog menige fabriek (ondanks de verzekeringen van het gouvernement) ‘bezet’ is door stakend personeel. In den avond van 10 Sept. wordt hij door patrouilleerende stakers betrapt op het aanplakken van affiches welke niet gunstig luidden voor de Confédération Générale du Travail, de arbeidersvereeniging van Jouhaux die pocht op vijf millioen aanhangers. Een zestal individuen slaan hem neer en sleuren hem half-bewusteloos mee naar een bezette fabriek. Daar wordt hij leeggeschud, opnieuw mishandeld en in afwachting van nadere bevelen opgesloten. Te half drie 's nachts komt men hem halen. Men hijscht hem schrijlings op den stang eener fiets en transporteert hem zoo naar een tweede fabriek aan 't andere einde der stad. Hier zetelt in een volop verlichte zaal een soort van revolutionnaire rechtbank, omringd door een bende tierende woestelingen. Hij ondergaat een kort verhoor, waarna hij met algemeene stemmen ter dood veroordeeld wordt.

Zoodra het vonnis is uitgesproken valt de geheele bende op hem aan en ranselt hem met stokken dat het bloed hem uit neus, oogen en ooren gulpte.

Telkens als hij neertuimelt wordt hij met schoppen en slagen overeind gezet.

Wanneer hij niets meer is dan een bloedend wrak, kleeden zijn beulen hem spiernaakt uit, onderwerpen hem aan een mishandeling die welvoeglijkheidshalve niet nader kan worden omschreven en schilderen hem rood met menie. Daarna smijten zij hem op straat, sleepen hem een eind uit de buurt, knuppelen hem nog tweemaal en laten hem voor dood achter.

Bij kennis gekomen, had de gefolterde nog de kracht om naar huis te kruipen, viel in zwijm op den drempel zijner woning waar hij gevonden werd door de eerste voorbijgangers. Opgenomen in het hospitaal, constateerden de dokters een schedelbreuk, een verbrijzelden neus, een gebroken borstbeen, een der oogen geheel verminkt, het andere gedeeltelijk, plus een menigte ondergeschikte verwondingen en kneuzingen. Zijn vrouw diende een aanklacht in en vijf der daders, mannen van 25 tot 44 jaar wier schuld onbetwistbaar vaststond, werden in hechtenis genomen.

Na tusschenkomst van drie excellenties, onder wie Georges Monnet, minister van Landbouw en député van Soissons, een procureur-generaal en een prefect die zich meer bekommerden om hun carrière dan hun geweten, werden de vijf bandieten letterlijk aan den rechter van instructie ontrukt en op vrije voeten gesteld.

Men wilde de zaak in den doofpot stoppen. Vandaar het smeekschrift van mevrouw Clotilde Formysin aan den President der Republiek.

Welnu, in welk opzicht verschilt een Fransch revolutionnair van een Spaanschen revolutionnair? De een is een toelichting, een opheldering, een verduidelijking van den ander, en de ander van den een. Beiden leven in een geciviliseerde, gemechaniseerde maatschappij en behielden de mentaliteit van kannibalen. En is eigenlijk de Fransche revolutionnair per slot niet onthutsender in zijn brutale schaamteloosheid dan de Spanjaard? Want let wel dat Frankrijk nog niet in revolutie verkeert, evenmin in burgeroorlog, dat de marxistische barbaren (wien drie ministers ter hulp snellen!) nog niet de baas zijn - hoe zullen zij huishouden wanneer zij commandeeren? - en dat het doodvonnis geveld werd wegens het plakken van een bedrukt papiertje!

Als ooit het Latijn te pas kwam, dan hier het halve vers van Virgilius: Ab uno disce omnes: afgaande op één, kent men de rest.

[verschenen: 21 oktober 1936]