Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Het mooie avontuur

Parijs, 3 October [1936]

Wat dunkt u van het volgende? In den morgen van den dag waarop te middernacht de Fransche munt gedevalueerd werd, had een zoodanige razernij zich meester gemaakt van de Beurs, dat men de diverse transacties in valuta moest stopzetten. Al wie eenige betrekking onderhield met officieele kringen (van een minister tot aan zijn bode en diens loopjongens) had lucht gekregen van de gouvernementeele plannen en speculeerde erop los met de haast van iemand die niets riskeert dan de gelegenheid te missen. Het was voorzichtig en verstandig om aan deze dolheid een einde te stellen, alleen reeds omdat er op de makelaarskantoren geen bijhouden aan was. Uitstekend. Terwijl echter de loketten der wisselaars op bevel dicht gingen, bleven de loketten der postkantoren geopend tot 's avonds half zeven. Men kon daar buitenlandsche postwissels verzenden, waarvan het maximum in Frankrijk bepaald is op veertig pond sterling. Zonder eenige formaliteit en zoovele malen als men wenschte (in verschillende bureaux desnoods) kon iemand die geld disponibel had dit bedrag versturen aan vrienden, kennissen, bloedverwanten of aan zich zelf, te Londen, of elders, in sterlings, belga's, zweedsche, noorsche kronen, piasters of wat anders. Veertig pond is geen fortuin, doch vele kleintjes maken een groote, en elke internationale postwissel leverde een nettowinst van twaalf pond zonder het geringste risico.

Een mooier zaakje heeft de Staat nimmer gesuggereerd aan zijn ontelbare klanten en slechts zij die de onwaardeerbare kans verkeken zullen het hart hebben om den minister van posterijen (een onberispelijk man, zeer geletterd en muziekliefhebber) verwijten te doen. Niettemin heeft zijn vergeetachtigheid bij het ensemble der bevolking dat niet over contanten beschikt een wrangen nasmaak achtergelaten. Liefst had de geheele natie willen profiteeren van zulk een meevaller.

Zonderling

En hoe zoudt gij het onderstaande opvatten als 't u zelf overkomen was?

Twee dagen vóór de devaluatie werd eensklaps de inschrijving gesloten op de leening der Baby-bons met een bedankje aan hen die gehoor gegeven hadden aan den oproep van de regeering. Het Ministerie van Financiën had voor deze uitgifte een ontzaglijke reclame gemaakt, tienmaal meer dan voor de staatsloterij welker publiciteit voortreffelijk verzorgd is, en dank zij dit kunst- en vliegwerk werd er ingeteekend voor ruim vier milliard. Het meerendeel der inschrijvers waren leden van vakvereenigingen en behoorden tot den arbeidenden stand. In twee etmalen tijds slonken hun vier milliard tot ongeveer drie milliard. Want hoewel het waardeverlies, voortvloeiend uit een devaluatie, dikwijls gerekend mag worden onder de afdeeling illusie, hier werd het tastbare werkelijkheid door de zonderlinge handelwijze van het gouvernement. Ook die brave menschen en lichtgeloovige dupes hadden zich buitenlandsche postwissels kunnen zenden en hun vier milliard zouden vermenigvuldigd zijn geworden tot bijna zes milliard. Niets werkt ontnuchterender dan zoo'n simpele rekensom die boven niemands petje gaat. Dat zweemt naar grove afzetterij waarbij men niet alleen zijn duiten kwijt is, doch op den koop toe een erbarmelijk figuur slaat. De elementairste vormen zijn niet eens in acht genomen. Men voelt zich behandeld als voetvegen, als waschlappen, als stoffels en sullen. Welk een ongegeneerdheid ligt er in die twee dagen! Als 't nog twee weken of twee maanden geweest waren! Is 't mogelijk dat de proletarische inschrijvers dat zonder meer over hun kant laten gaan? Zij behoeven niet begaafd te zijn met buitengewone onderscheidingsvermogens om te concludeeren dat de haaierigste kapitalist après tout fatsoenlijker optrad dan de socialisten Blum en Auriol.

Dubbelhartig

Maar wat moeten wij denken van de zeldzame dubbelhartigheid waarmee het gouvernement zijn operatie heeft beraamd en uitgevoerd? Zeker, het historisch-materialisme van Marx erkent geen moraal. Het kent geen ander ideaal dan het oogenblikkelijk of toekomstig profijt. Zijn evangelie beperkt zich tot de ethiek welke door Thomas Carlyle is gesymboliseerd in de beroemde parabel van den varkenstrog. Alle Franschen echter en alle Europeanen zijn nog geen historisch-materialisten. Dat scheelt wat. Hoe zullen zij het gedrag en de mentaliteit kwalificeeren der marxistische heerschappen die de Fransche devaluatie hebben bekokstoofd? Het woord immoreel kan hier niet gebezigd worden en cynisch is een term welke onvoldoende oplucht.

Op 6 Juni legt Blum in de Kamer de categorische verklaring af dat het niet in zijn bedoeling ligt om de kosten van het regeeringsprogramma te dekken met een munt-operatie. ‘Het land heeft niet te verwachten noch te duchten, zei hij letterlijk, dat op een mooien morgen de muren beplakt zullen zijn met de witte affiches der devaluatie, de witte affiches van een monetairen staatsgreep. Getrouwheid aan onze verbintenissen zal onze regel zijn.’ En zonder ertoe gedwongen te zijn bekent hij gedurende de Kamer-debatten dat hij in dezelfde week van 6 Juni onderhandelingen geopend heeft met Amerika en Engeland over een amputatie van den franc.

Tezelfdertijd verklaarde Vincent Auriol aan een interviewer van de Tribune des Nations: ‘Gij vindt mij door-en-door gekant tegen de devaluatie en juist wegens de voorzorgen welke zij neemt om haar terugstootend karakter te verbloemen. Het is waar dat er slechts sprake is van aligneering. Doch om te aligneeren moet er een vaste lijn zijn. Nauwelijks gealigneerd op dollar en sterling zouden wij direct gedesaligneerd worden. Kan men voor dergelijke onzekerheden een der essentieele punten opofferen van een politiek programma en zich uitspreken tegen het gedeelte der bevolking dat een gouvernement gelijk het onze bij voorkeur tracht te begunstigen, wijl het billijk en maatschappelijk evenwichtig is om aldus te handelen?’ Op 25 Juli, terwijl de onderhandelingen met New-York en Londen in vollen gang waren, verzekerde Auriol nog plechtig: ‘Het wel-begrepen eigenbelang der bezitters van goud en biljetten zal hen aansporen om hun geld te beleggen, vooral nu, terwijl het gevaar eener devaluatie is afgewend en de monetaire situatie van Frankrijk volkomen geruststellend wordt’. Helaas, driewerf helaas. Deze woorden vertolken geen vage meening maar een standpunt. En als woorden vervliegen, geschriften blijven. De Vereeniging van Belastingbetalers heeft deze uitlating van Auriol met datum en al in vette letters geafficheerd op muren en schuttingen. Zij heeft zelfs een aanklacht tegen hem ingediend wegens oplichterij.

Màg dat

Een denker heeft gezegd dat de mensch absurd is die nimmer van opinie verandert. Men citeert gaarne deze spreuk in een land waarvan de bevolking slechts bij uitzondering uitblinkt in standvastigheid. Maar is het gepermitteerd om in zóó korten tijd zóó grondig van meening te verwisselen? Is het daarenboven permitteerbaar om vier maanden lang openlijk en geestdriftig een theorie te belijden en de onderdanen geld af te troggelen met een theorie die vanaf den aanvang door de regeering verzaakt en verworpen is? Zelfs in onze dagen hebben immoraliteit en cynisme een grens waar zij moeilijk geduld worden. Natuurlijk heeft niemand Blum en Auriol vertrouwd en geloofd, behalve zijn aanhangers. Inderdaad, men heeft goud gehamsterd zoolang men kon en de stroomannen die hun naam wilden leenen aan een koop die strafbaar dreigde te worden, genoten reeds in Augustus een honorarium van vijf honderd franc per persoon en per keer. Dat een minister gewantrouwd wordt is echter geen reden om systematisch te liegen en te huichelen. Dat zal in ieder geval niet als verontschuldiging gelden bij hen die naïef genoeg waren om aan de leugens geloof te hechten.

Zoo is het bedenkelijkste dezer devaluatie ten slotte dat men zonder er in beginsel vóór of tegen te zijn haar moet afkeuren wegens de manier waarop zij is voorbereid en uitgevoerd. Zij heeft weinig voorstanders en haar bestrijders hebben gemakkelijk spel. Men begrijpt niet goed hoe een land dat voor acht milliard per jaar meer importeert dan exporteert (deficit op de handelsbalans dat automatisch stijgt tot elf milliard) voordeel kan vinden in de operatie. Vervolgens is het minstens roekeloos om eerst de loonen te verhoogen, alle productie-kosten te vermeerderen, een wettigen prijs te bepalen voor het graan (een der belangrijkste factoren der Fransche economie) en daarna te devalueeren. Naar de meeste waarschijnlijkheid zal dit dubbele onverstand twee duurte-golven veroorzaken in plaats van één. Men kan met recht het nut in twijfel trekken eener verlaging van de munt, wanneer de gansche wereld verlaagt, terwijl niets zwart op wit gegarandeerd is betreffende dollar en sterling. Het is kwakzalverij en boerenbedrog om te devalueeren met een budget in wanorde, met een budget dat op geen stukken na sluit en welks sluiting door de regeerders beschouwd wordt als oud-modische klein-burgerlijke muizenis. Een dergelijke devaluatie waarborgt geenszins tegen nieuwe inflatie en onvermijdelijke consequenties. Integendeel. Zij roept ze te voorschijn.

Tegen de ‘techniek’ van Blum-Auriol kunnen nog een aantal andere bezwaren worden te berde gebracht. Hoe zal men die opstapeling van onredelijkheden neutraliseeren in een land waar alle tucht ontbreekt en alle hekken van den dam zijn? De proef kan slagen. Men weet nooit hoe een koe een haas vangt. Maar zelfs als zij slaagt, wat sterk te bezien valt, Blum-Auriol zullen in de Fransche geschiedenis de schande dragen van hun ‘monetairen staatsgreep’ die nu reeds door de meerderheid der natie gekarakteriseerd en betreurd wordt als een bankroet, en niet enkel als een vrijwillig en noodeloos, doch als een frauduleus bankroet. Wie op de naaste toekomst wil vooruitloopen kan daaruit afleiden welke ongenaden Blum en zijn consorten boven 't hoofd hangen wanneer hun experiment mislukt, waarop menigeen reeds rekent.

[verschenen: 20 oktober 1936]