Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Twee mooie uitvindingen

Parijs, 7 September [1936]

Een dezer morgens werden de Franschen verrast door de stem van de radio die mededeelde dat een Engelsch dokter een elixer ontdekt had om de waarheid te zeggen en dat hij zoo vriendelijk was zijn drankje ter beschikking te stellen der Parijsche politie. De geslepenste misdadigers, of ieder ander persoon, die er een lepeltje van verorbert, wordt ongeschikt om een feit te verbloemen met leugens en listen. Ten overvloede noopt een onweerstaanbare drang hem de geheimen van zijn diepste binnenste te onthullen en op te biechten met een totale onnoozelheid. Dat de uitvinder het voortbrengsel zijner scheppende gedachten en zijner distilleerkolven aanbood aan de concurrenten van Scotland Yard komt eenvoudig omdat er aan de Côte d'Azur een Engelsche dame vermoord is. Hoewel verdacht op de deugdelijkste gronden, lukte het totnutoe aan den vermoedelijken dader, toevallig Englander genaamd, om alle agenten en alle rechters van instructie die hem uitvragen te pakken te nemen.

Het is niet de eerste keer dat geprobeerd wordt een vocht te brouwen waarvan het doel zou zijn om dat gedeelte der hersenkronkels uit te schakelen waarmee de mensch zich naar den eisch der omstandigheden een persoonlijkheid construeert. Als het mengsel van den Engelschen dokter per ongeluk niet gerekend mag worden tot de orde van humbug of kwakzalverij, zal het stellig niet de laatste keer zijn. De theorie van den vrijen wil, welks domein men schijnt te betreden met dit medicament, wordt niet alleen bekampt met theologische en filosofische overwegingen. Vrije wil is ten slotte synoniem met zelfbeschikking en talloos zijn de middelen waarmee men vanaf de vroegste tijden beproefd heeft om den mensch de kostbaarste der gaven te ontrukken welke Prometheus voor hem roofde uit de woningen der goden, een gave die hem zoo sterk vermag te maken dat geen der myriaden folterwerktuigen welke verzonnen werden, afdoende bleek om hem te overwinnen.

Blum's linkerarm

Dit zal niemand weerhouden om het elixer te zoeken en ook niet verhinderen om het op een kwaden dag te vinden. Voor vandaag gelooven wij er niet aan, al was 't enkel maar omdat de radio het aankondigt die bij de helft der Franschen elk crediet verloor sinds zij tendentieus en dogmatisch gedirigeerd wordt door Blum's linkerarm, die den naam draagt van een generaal en van een specht (hij heet Marceau-Pivert) en die inderdaad aan de stramme partijdigheid van een krijgsman de luchtigheid paart van een vogel. Doch wij duchten het drankje voor morgen. Als het afkooksel bewaard kon worden op het Ministerie van Justitie, geborgen in een kluis met een ondoorgrondelijk letterslot en te voorschijn gehaald bij exceptioneele gelegenheden, dan kon men zich desnoods schikken in het bestaan van een satanisch mengsel. Ofschoon voortdurend het gevaar zou dreigen dat het recept gestolen en min of meer gevulgariseerd wordt. Wanneer het echter in den handel gebracht werd als een courante medicijn, zelfs al verstrekte de apotheker het slechts op ‘doktersvoorschrift’, wel, dan mag men zich afvragen of het niet de ergste zou zijn der rampen welke de Grieksche Eva liet ontsnappen uit haar doos en waarvan sommige waarschijnlijk nog geen contact kregen met een menschelijk brein.

Zonder een zweem van aarzeling kan men voorspellen dat het waarheids-elixer een revolutie zou veroorzaken, onafzienbaarder in haar gevolgen dan het buskruit, de stoom, de electriciteit en Das Kapital van Marx tezamen.

De samenleving, niet alleen gelijk wij haar kennen en met veel moeite in labiel evenwicht houden, maar elke samenleving, zoolang de mensch niet de volmaaktheid bereikt heeft van bovenaardsche wezens (die we nooit aanschouwd hebben, doch welker bestaan wij vermoeden omdat wij ze kunnen denken, omdat enkelen onzer soortgenooten streefden naar die ontoegankelijke, onherbergzame hoogten), alle samenleving zeg ik, zou onmogelijk worden in een eindeloozen strijd.

Stel u voor...

Verbeeld u slechts een vergadering van den Volkenbond waar men in het drinkglas van de voornaamste solisten een druppeltje van het heillooze vocht smokkelt. Stel u voor dat op het congres der Staatshoofden die President Roosevelt wil vereenigen rondom een groene tafel, een scheutje van het helsche aftreksel vermengd wordt met de mondbenoodigdheden van sommige gasten. Denk u een diner van zakenlieden die entre poire et fromage een affaire beklinken, een vergadering van aandeelhouders die met den raad van beheer een balans discuteeren, een banket van diplomaten, een zitting der volksvertegenwoordigers, een minister die een regeeringsverklaring aflegt en waar een verwenschte snaak gedachten en tongen zou ontbinden met een vloeistof welke op honderd manieren kan worden toegediend. Of een krant, in landen waar de plaag heerscht der officieuze pers, in landen waar de journalisten schrijven op commando, een krant die eensklaps geredigeerd zou worden onder den invloed der infernale chemie. De spionnen der gansche wereld krijgen een nieuwe taak. In Frankrijk zouden zij niet rusten alvorens in den mond van Maurice Thorez een lepeltje geloodst te hebben van een sap dat zonneklaar openbaren kan wat het gekonkel beduidt van een communist die binnen twee maanden ultra-patriot wordt. Overal elders zouden de ontmaskeraars de handen vol hebben aan hun nieuwe sport. Maar wie ondertusschen 't meest verliest in dezen match is niet de leugen doch de waarheid.

Hoe meer het drankje wordt aangewend hoe meer de eerlijke, nuchtere waarheid zal inboeten aan geloofwaardigheid. Men zal voortaan niemand vertrouwen van wien niet met zekerheid vaststaat dat hij 't elixer slikte. Gelukkig kan door een vooruitstrevend afgevaardigde een wetsontwerp tot verplichte inneming worden voorgesteld, zoodra de fabricatie geïndustrialiseerd is.

Iets anders

Doch zooals Pirandello zei, heeft ieder zijn eigen waarheid en het kan gebeuren dat iemand tot elken prijs een waarheid hooren wil, niet gelijk zij is maar zooals hij haar wenscht. In deze moeilijkheid kwam natuur ons tegemoet, dank zij de wet der compensatie (geformuleerd o.a. door Charles Nicolle) welke al haar uitingen regelt.

Terwijl een Engelsch dokter het elixer stoofde dat den mensch begiftigt met een onweerstaanbare waarheidszucht, ontdekte een Fransch dokter het serum waarmee de koning der schepping gereduceerd kan worden tot een sprekende, redeneerende automaat, tot een soort van gramofoon-plaat die werktuigelijk de geluiden reproduceert welke men op haar inschrijft, en zonder dat de patiënt ophoudt normaal te schijnen, welvarend, in zijn gewone doen en laten. Geen psychische magnetiseering bijgevolg (of wat men zoo noemt), geen suggestie waarvoor sommige individuen niet vatbaar blijken, doch physieke hypnose, transponeering of camoufleering der persoonlijkheid met louter organische middelen. Het product zou een mixtuur zijn van narcotische substanties als scopolamine en chloral, gecombineerd met andere ingrediënten. Uit de resultaten, verkregen bij de behandeling van morphinomanen en cocaïnomanen, leidde men de gebruiksaanwijzing af op recalcitrante, hoewel overigens gezonde wezens, die een wil bezitten of opinies belijden welke niet conform zijn aan de kleur van den tijd, aan de doeleinden eener overheid, aan de verlangens van een tiran.

Men beweert dat de inenting voor den eersten keer zou zijn toegepast op de kameraden van Lenin die zich met een zoo onthutsende eenstemmigheid schuldig betuigden aan samenzwering tegen den rooden Tsar Stalin. Want zoolang de gansche menschheid niet ingespoten is met het diabolieke brouwsel van den Franschen dokter (hoe jammer dat hij anoniem blijft!) zullen er lieden zijn die het onbegrijpelijke willen begrijpen en die een verklaring zullen zoeken van het monsterachtige raadsel dat de zestien beklaagden ons stellen door zich niet alleen met vreugde over te leveren aan hun beulen, maar vooral door met zooveel weerzinwekkende geestdrift de ideeën te verzaken waarvoor zij millioenen menschen hebben afgeslacht.

Ook met dit tweede tooverkruid als uitgangspunt kunnen fabelachtige veronderstellingen geopperd en fantastische romans verzonnen worden. Een kleine injectie op een regeeringshoofd, een generaal, een chauffeur, een trein-machinist, een bankier, en zij spreken en handelen volgens wat hen gesouffleerd is. Een goed gedoseerde inspuiting op Thorez en Thorez wordt chauvinist, hij weigert voortaan de vuist op te steken, hij preekt de Nationale Unie. Waarom niet? Men kan dat beschouwen als sprookjes in den trant van Wells. Men kan eraan twijfelen tot men het met eigen oogen gezien, de duivelsche ampoule met eigen vingers betast heeft. Maar hebben wij niet het voorbeeld Van der Lubbe die, laten wij niet vergeten, zoo goed als uniek is in de annalen der criminaliteit? Het serum van den Franschman is wellicht slechts de perfectionneering van een ander dat niet geheel doelmatig bleek in 't gebruik. En wees er gerust op: wanneer er na het proces van Moskou nog nuances noodig zijn, gradaties (het effect was een beetje opzichtig), onmerkbare modulaties van mineur naar majeur, en vice versa, subtieler geschakeerde overgangen van crescendo naar decrescendo - men zal ze zoeken en men zal ze vinden, zoo niet nu dan straks. Er zal zelfs gezocht worden naar slimmer, tot een Ram of een Mozes het teeken verheft dat verlost van de demonen die wij eigenhandig gecreëerd hebben.

[verschenen: 22 september 1936]