Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Coups de Théâtre

Parijs, 3 September [1936]

Sedert Nieuwjaar functionneert in de hoofdstad een instelling die haars gelijke niet heeft over de gansche wereld. Zij heet S.V.P. Men heeft deze letters slechts neer te drukken op 't automatische telefoon-toestel en men wordt in verbinding gesteld met een organisatie die tegen een kleine vergoeding al uw wenschen bevredigt in den kortst mogelijken tijd, mits zij niet zijn van het soort der Duizend-en-één-Nacht.

S'il Vous Plait... Wilt gij weten over hoeveel voetvolk Hannibal beschikte in den slag van Zama? Welke de koers was der Royal Dutch of de horoscopische stand der planeten op 6 April 1921? Hoe Engeland genoemd wordt in 't Japansch? Hoeveel pond koren Rusland exporteerde in 1913 en in 1935?

Hebt gij op een uur dat iedereen slaapt een aspirine noodig, een flesch likeur met gebakjes, een sleutel voor een kast-op-slot? Verlangt gij te vier uur in den ochtend gewekt te worden? Ontbreekt u de nieuwste vergelijkende tabel der wereld-vloten, of de laatste redevoering van Vincent Auriol in extenso? Wilt gij een Papoeaanschen paradijs-vogel koopen, ergens een bouquet laten bezorgen met uw naamkaartje? Of in uw garage de benoodigdheden ontvangen voor een pic-nic? Is er een machinerie defect in uw woning, de koelkast, de radio of het electrische fornuis? Om in al deze verlegenheden uit de penurie geholpen te worden, en nog veel gekkere dan men verzinnen kan, is er niets noodig dan geabonneerd te zijn op de telefoon. Onverschillig waar, wanneer [en] waarvoor staat er een gedienstige geest klaar. Het antwoord bereikt u per fiets of per motor en de kosten worden verrekend bij de termijnbetaling van het abonnement. Het wonderlijkste van deze onovertrefbare onderneming is dat zij werd opgezet door den Staat, die in Frankrijk de reputatie heeft van alles falikant verkeerd te doen.

Perfect

De inrichting is zoo perfect dat men zich weldra met ongeveinsde verwondering zal afvragen waarom het gouvernement zelf zich niet wendt tot S.V.P. voor het uit den weg ruimen eeniger moeilijkheid. Zoo onder anderen Jean Zay, minister van Schoone Kunsten en hoofd-van-jut nummer één van het cabinet. Hij had op zich genomen om de gesubsidieerde Staats-theaters te hervormen, de Opéra, de Opéra-Comique, de Comédie Française, Vestaalsche haarden der Fransche cultuur. Hij beloofde ze te verlossen van de atmosfeer der Boulevards, bezwangerd met mondaine lach- of traangassen, en van den traditioneelen Maecenas, een ware pest. Na twee maanden overpeinzing wist hij nog geen raad met 't probleem en moest een besluit nemen. Zou de beslissing van Jean Zay slechter uitgevallen zijn wanneer hij direct na zijn ambtsaanvaarding het onvergelijkelijke S.V.P. had opgebeld? Vermoedelijk niet.

Hij heeft in ieder geval veroorloofd om te veronderstellen dat een advies van het telefoon-bureau hem de critieken sparen kon welke hij zich op het dak haalde uit eigen initiatief. Dat ware zooveel gewonnen. Een minister zelf zou hebben aangetoond dat er met S.V.P. niets meer behoeft te haperen in zijn brein of op zijn departement.

Zaak van gewicht

Dat had een uitstekenden indruk kunnen maken, want wanneer iets marcheert in 't klein, mag men altijd hopen dat het zal marcheeren in 't groot. En de zaak is van gewicht. Vanaf het jaar dat Napoleon bij Talma lessen ging nemen in declamatie en gebarenspel (Commediante, Tragediante zei Pius VII tot hem) kan de Comédie Française met recht beschouwd worden als een Conservatorium van Staatslieden. De député uit den achterhoek of uit de volksbuurten komt er de hoffelijke manieren leeren die hij nooit gehad heeft, of die hij verloor in de brooddronken brutaliteit van den verkiezingsstrijd. Wanneer hij ambitieus is (en op zes honderd afgevaardigden zijn er altijd een paar dozijn Napoleons in den dop) zal hij zich installeeren als beschermer eener opkomende ster, die hem geduldig ontbolstert, zijn rhetorische effecten styleert en hem onderricht in de kunst van het toilet. Hij profiteert van haar onderwijs en zij van zijn parlementaire successen. Maar die opvoeding is een heele karwei want meestal bevindt de leerling zich in ernstig beschadigden toestand. Napoleon ondanks de lessen van Talma, Gambetta ondanks de zorgen van Juliette Adam, en zooveel levenden die ik niet wil opsommen, doch van wie een foto voldoende is, werden nimmer echte gentlemen. Een categorische imperatief echter noopt den democraat om vroeg of laat te aanbidden wat hij verbrand heeft. En hoe lastiger het blijkt een Thorez en consorten te fatsoeneeren, en hen aldus te bevrijden van een hinderlijk inferioriteitscomplex, van des te meer belang is het dat een instituut als de Comédie Française een rang handhaaft waarop zij zich doelmatig kan kwijten van haar opvoedende taak.

Wat de Opéra en de Opéra-Comique betreft, sinds Voltaire worden zij gehouden voor een maatstaf van welzijn, secuurder dan de barometer der Beurs.

De Opéra, meende de encyclopedist wiens naam men schonk aan een fauteuil, dat is het beeld van Parijs op zijn groote dagen, in zijn praal, bij zijn feesten.

Wilt gij nagaan in hoeverre het vertrouwen herleeft als de maatschappij een dier schokken heeft gekregen waarvan hij duizelt? Wilt gij weten of zij haar levenslust herwon, of zij weer vlot raakt na gestrand te zijn, en met volle zeilen aanstevent op het ruime sop van overvloed en genot? Voltaire kon niet zeggen: Bel S.V.P. op. Hij zei: Ga naar de Opéra. Wanneer men zich daar weer begint te amuseeren, trekken alle klassen er voordeel van, wordt eerst de stad, daarna het gansche land florissant, en is de situatie gered. Bij elke der catastrofen die uit de geschriften van den oervader der moderne revolutie voortsproten werd deze bewering bewaarheid. Waarom zou het heden anders zijn? Zoolang de foyer der Opéra niet fonkelt van diamanten en parelen zal een minister van financiën weeklagen boven den ledigen bodem zijner schatkist.

Onmisbaar

De drie Instituts de Beauté zijn derhalve onmisbaar in een land waar de barbaren probeeren den toon aan te geven. Maar wat bedacht Jean Zay om ze voor den ondergang te behoeden? Vergemakkelijkte hij hun bestaansvoorwaarden? Verlichtte hij hun belastingen (één derde der recette)? Verhoogde hij hun subsidie in een periode waar de regeering nergens op een dubbeltje kijkt?

Nationaliseerde hij de drie onontbeerlijke ondernemingen? Volstrekt niet. Bij de Comédie Française verving hij Emile Fabre, suspect na de voorstellingen van den oproerigen Coriolanus, door Edourd Bourdet, den eigenaar der boudoir-en-boulevard-theaters Femina en La Michodière, den gevierden auteur van La Prisonnière, het neusje van den zalm, en andere stukken, even frivool als gepeperd en adellijk, in den zin van jachtwild. Dit is het ergste niet, want met Bourdet kan men décolleté's lokken naar een schouwburg. Als dat niet kunstzinnig gezien is, noch Front Populaire, het kan tenminste commercieel zijn.

Doch hij flankeerde Bourdet, zelf een vakman, met vier regisseurs van de bovenste plank: Jacquet Copeau, Charles Dullin, Louis Jouvet en Gaston Baty.

Bij deze vier meesters bestaat geen gevaar dat La Maison de Molière afzakt tot een dramatisch schooltje in de conventioneele beteekenis. Drie evenwel onder hen beheeren een eigen theater en zullen dus verplicht zijn zichzelf te beconcurreeren. Dat was niet noodig. En wie zal de rekening betalen van die ruïneuze en overdreven weelde?

Onbesuisd

Met de Opéra en de Opéra-Comique sprong de minister nog onbesuisder om. Jacques Rouché, die met het batig saldo der aromen van Pivert sinds twintig jaar de gaten stopt der eene, en die menigmaal jammerde over de moeilijkheid om rond te komen, wordt op den koop toe belast met het beschermheerschap over de andere. In plaats van een einde te maken aan het verfoeide Maecenaat, verdeelt men den Maecenas in tweeën en verdubbelt men de rampzalige gevolgen welke aan zijn millioenen werden toegedicht. Alsof hij echter spijt had over zijn inconsequentie schoof Jean Zay zijn geldschieter een completen soviet op den hals van muzikale adviseurs. Voor de Opéra Georges Auric, Arthur Honegger, Jacques Ibert, Darius Milhaud, Charles Koechlin, Daniël Lazarus, Albert Roussel, - denzelfden toevallig die de muziek leverde voor Romain Rolland's Quartoze Juillet - plus Reynaldo Hahn, Gustave Charpentier en Gabriel Pierné. Met hun tienen zullen zij de muzikale voelsprieten regelen van den kapitalist. Voor de Opéra-Comique evenwel, niet minder belangrijk dan de Opéra, bepaalde hij zich tot een enkelen bewaker: André Moriotte, die indertijd een zekere bekendheid verwierf door het belachelijke proces dat hij voerde tegen Richard Strauss over het eigendomsrecht van den tekst van Salomé en wiens compositie, onder ons gezegd en geenszins gezwegen, wegens het ouderwetsche en onpersoonlijke van den stijl niet aan te hooren is.

Wie zich opkikkert met een druppel parfum van Pivert kan zich voortaan verbeelden de gansche lyrische kunst van Frankrijk te steunen. Doch alle gekheid op 'n stokje. Het beheer van den minister veroorzaakt heel wat rumoer en verraadt op zijn wijze een gedachtenverwarring in de hooge sferen. Van den eenen Zay leeren allen. Ieder kan regelrecht uit zijn fantasieën afleiden dat er iets niet in den haak is.

[verschenen: 14 september 1936]