Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De onbekende mensch

Parijs, 27 Augustus [1936]

Toen de film L'Appel du Silence (De roep der stilte) voor 't eerst op het doek verscheen van een bioscoop der Champs-Elysées was het Maart. Het is de geschiedenis van Charles de Foucauld, Lotharingsch edelman, geboren te Straatsburg vóór den oorlog van 1870, die van brillant cavalerie-officier apostel werd der Afrikaansche woestijnen, in dienst van een dubbel geloof: God en Vaderland. Ik weet niet of hij ooit verheven zal worden op de altaren.

Maar zijn leven verliep als bij een ander aantal heiligen: de ziel ontwaakt langzaam te midden der aangenaamste verstrooiingen, zij maakt zich geleidelijk meester van de geheele persoonlijkheid, zij ontwortelt den mensch als 't ware van den aardschen bodem waaruit hij groeide, bevrijdt hem van alle banden, van alle betrekkelijkheden, en doortrilt hem met haar stralen tot elk atoom onderworpen is aan haar wet. Het koninkrijk der hemelen, gelijk geschreven staat, lijdt geweld. Zij zijn de geweldigen die het innemen met opoffering van hun gansche zelf. Het onderwerp van L'Appel du Silence, zooals men ziet, heeft niets gemeen met de gebruikelijke bioscoop en niets aanlokkelijks voor een publiek als het Parijsche, dat men meestal houdt voor wat het oppervlakkig schijnt.

Zoo dachten alle specialisten der film-industrie, waarvan de Franschen, vooral na den exodus der Duitsche bannelingen, de contrôle verloren. Toen Léon Poirier, auteur nochtans van successen als ‘Verdun’ en ‘La Croisière Noire’, met zijn scenario, ontleend aan de biografie van Charles de Foucauld, aanklopte bij machtige firma's die zonder gevaar een mogelijke strop kunnen riskeeren, vond hij nergens gehoor. Geen der magnaten van de internationale rolprent had lust om op zijn enorme budgetten, waar zooveel verspild wordt aan prullen en bocht, een sommetje uit te trekken voor een plan dat volgens hem commercieel niet slagen kon wegens het onactueele, het ernstige, het onverstaanbare, het confessioneele van het hoofd-thema. Zij formuleerden hun gehechtheid aan het profane en het vulgaire, hun afkeer voor het hoogere in minder uitgelezen woorden, wat hun ongunst niet kon verergeren maar wat ieder ander dan Poirier ontmoedigd zou hebben.

Inschrijving

Poirier echter was gehypnotiseerd door de figuur van Foucauld, en is een karakter dat zich zelfs door schijnbaar onoverkomelijke bezwaren niet van de wijs laat brengen. De hulp welke de vaklieden en de kapitalisten van de film hem weigerden ging hij zoeken bij het publiek zelf en bij een élite. Hij organiseerde een tournée van meer dan honderd lezingen, begon Frankrijk te doorkruisen in alle richtingen en had het geluk met zijn energie en overtuigingskracht belangstelling te wekken voor een onderneming en voor een held die door geen enkele competente autoriteit rendabel geacht werd. Om de reusachtige kosten te dekken der opnamen welke in Frankrijk moesten geschieden, in Algiers, in Marokko en in de Sahara, opende hij een inschrijving waarop ruim honderd duizend zijner landgenooten à fonds perdu inteekenden.

De ervaringen welke hij als propagandist en als regisseur van zeer gevarieerde décors heeft opgedaan, de buitengewone moeilijkheden der realiseering vertelde hij in een brochure die dezer dagen verschenen is. Zij bekroont den triomf.

Het ontbreekt me niet aan vertrouwen in de Franschen maar toen ik een der eerste voorstellingen zag van L'Appel du Silence redeneerde ik, ondanks de vele nuances van ontroering en bewondering welke de film in mij opriep, niettemin aldus: Het is uitstekend en verdienstelijk om een kunststuk te produceeren dat men in allen deele kan beschouwen als een meesterwerk, met weinig kans om zich te vergissen. Maar dat is niet voldoende. Voor een meesterwerk moet er een publiek zijn en honderd duizend inteekenaars in Frankrijk vormen nog geen publiek in Parijs. Alleen de tijd kan de proef leveren. Vergelijkingspunten bestaan hier niet want op het répertoire van de bioscoop is deze film uniek. Meer dan dat: zij is een weddingschap; kruis of munt, in alle beteekenissen. Wanneer L'Appel du Silence zes maanden de menschen naar de Champs-Elysées trekt heeft Poirier glansrijk gewonnen. Maar als alles is gelijk 't behoort moet Le Père de Foucauld tegen 't einde van den zomer zijn evangelie gaan verkondigen in een der grootste cinema's van de Boulevards. Hij zou daarmee doorslaand bewijzen nog veel meer te zijn dan een goede film. Hij zou niet alleen aanduiden dat het publiek genoeg begint te krijgen van den poespas, den liflaf, den opgedirkten rommel, de flauwiteiten, de beschaafde laagheden waaraan schoonheidsfalsarissen hun vernuft en hun geld verkwisten, doch tevens zou hij toonen dat de edelste stemmen nog altijd weerklank vinden in de gemoederen der tijdgenooten (waaraan men zou kunnen gaan twijfelen) en dat bij talloozen het verlangen opduikt om het juk der potsenmakers af te schudden.

Succes

Wel, hij heeft 't gedaan. Zijn prediking, begonnen in de woestijn, zet Charles de Foucauld voort op de Boulevards, tegenover de bureaux van Le Matin. In het rumoerigste kwartier der stad leert hij wat we missen temidden van ons lawaaierig speelgoed voor groote menschen: een streven dat een offer waard is; een doel dat het beste der drievoudige menschelijke natuur (de animale, de intellectueele, de spiritueele) niet systematisch negeert, of amputeert of onbenuttigd laat; een weg die niet opzettelijk afwijkt van het Eeuwige. Volgens de termen van Nietzsche: Doch alle Lust will Ewigkeit, will tiefe, tiefe Ewigkeit. Langs dien weg welke hem voeren zal tot de stilte en de rust der opperste kimmen volgt men Charles de Foucauld vanaf zijn doopsel, en de étappen worden gemarkeerd door het uurwerk der Kathedraal van Straatsburg. Hij was vroeg wees, een rebelsch scholier, een leerling der Cadettenschool van Saumur die gaarne fuift, een dapper soldaat, een onhandelbaar officier die liever ontslag neemt dan op bevel van zijn commandant de bons te geven aan een opzichtige maîtresse. Hij was ook de eerste Europeesche ontdekkingsreiziger die Marokko doortrok, vermomd als Jood, omdat de Arabieren de Joden dermate verachten dat zij niet eens naar hen omkijken. Wij zien hem als Parijzenaar, op een soirée in een van de salons der Derde Republiek, waar Jaurès een elegante tirade afsteekt en Henri Marey een apparaat demonstreert waarin de kiem ligt van de bioscoop. Hij keert terug tot den godsdienst zijner vaderen, wordt Trappist en spit den tuin van een klooster van Jeruzalem.

Maar het zwijgen der Trappisten evenaart niet de stilte der woestijn. Hij wordt de pelgrim, de kluizenaar der Sahara en dringt steeds dieper door in de dorre oneindigheden van schroeiend zand. Voor de nomaden is hij de afgezant uit een fabelachtig land. Waar hij verschijnt worden de wapenen gestrekt. Als de oorlog van 1914 uitbreekt en Afrika in rep en roer raakt is zijn aanwezigheid sterker dan een onverwinbare vesting. Hij was echter bestemd tot den offerdood en ook voor hem stond geschreven dat een der zijnen hem zou verraden. In 1916 werd hij vermoord door de Touaregs. Naast het houten kruis dat geplant werd op zijn graf heesch men de Fransche vlag.

Betoovering

Dit schema heeft niet meer om 't lijf dan elk ander schema. Het merkwaardigste van L'Appel du Silence is inderdaad dat deze film het onuitsprekelijke verneembaar [maakt.] Waardoor? Niet door de muziek [die] overal vrij middelmatig en overbodig blijft. Niet door den tekst, de foto's en door het spel der acteurs, hoe voortreffelijk ze ook zijn. Het lijkt mij veeleer dat de suggestie, die hier werkelijk de kracht heeft eener betoovering, uitgaat van het ononderbroken beroep op den innerlijken mensch, wat Chesterton noemde The everlasting Man, die in onze civilisatie van lieverlede de Onbekende Mensch werd. The Call of the Wild is vervangen door The Call of the Mind. De hoogste virtuositeit van Poirier was om deze insinueerende stem te doen opklinken zonder een spoor van femelarij, propaganda of tendentie. Zijn film is even louter en onthecht van bijkomstigheden als Charles de Foucauld was, toen hij het ondermaansche verliet. In den grond is dit de voornaamste voorwaarde van een kunstwerk, en die 't moeilijkst te vervullen valt: dat de copie in alle opzichten gelijk blijft aan 't voorbeeld. En ik prijs zelden genoeg de Franschen om mij niet te verheugen dat zij dit beseft hebben en door het te beseffen banen openden in een gelukkiger richting.

[verschenen: 8 september 1936]