Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Kunst en staat

Parijs, 24 Augustus [1936]

Er zijn in Frankrijk meer dan veertig duizend kunstschilders, van wie geen vier honderd fatsoenlijk den kost verdienen met hun verfdoos, en geen veertig die elke week baden in weelde. Er zijn 4.500 dramatische auteurs, van wie 4.000 per jaar met hun stukken een tantième incasseeren dat het bedrag van 25 francs (een rijksdaalder) niet overschrijdt. Onder de overigen bevinden zich 5 millionnairs en 495 armoedzaaiers. Het Genootschap van Letterkundigen telt vijftien honderd leden, van wie een honderdtal erin slaagt min of meer geriefelijk te leven van hun pen, terwijl de rest zich zoo goed en zoo kwaad mogelijk er doorheen slaat. Dat zijn de voornaamste takken der industrie van den geest. Er bestaan nog dichters, componisten, beeldhouwers, architecten, en andere soorten van kunst-nijveraars over wie de statistieken zwijgen. Stellig is de verhouding tusschen uitverkorenen en geroepenen onder hen niet gunstiger dan in de andere secties van den Helicon en den Parnassus.

Ik beklaag ze niet, want niemand verplichtte hen een beroep te kiezen dat niet rendeert, en met een minimum goeden wil sterft tegenwoordig niemand van gebrek. Maar per slot zijn al die tienduizenden vermomde bedelaars, priesters van denzelfden eeredienst, waar ieder debuteerde met de verbeelding dat hij een genie was. Omdat menig genie deze planeet betrad en verliet als een verstooteling, als een mislukkeling, en omdat zooveel genieën dikwijls pas ettelijke jaren na hun dood naar waarde geschat werden, hebben wij geen enkel deugdelijk criterium om de pretenties van een debutant die slecht arriveert in twijfel te treden. Al hadden wij het criterium, ik geloof niet dat wij het recht zouden hebben om iemand te veroordeelen tot de mondjesmaat op grond van een tikje minder talent. Juist omdat talent en genie gaven zijn welke geheel gratis en zelfs met een klaarblijkelijke grilligheid worden uitgedeeld door moeder natuur, zou er onder de kunstenaars een volstrekte gelijkheid moeten heerschen. Zeker in een maatschappij die zooveel volmaaktheid belooft als de marxistische en waarvan de hervormers nooit terugschrikken voor de gruwelijkste handtastelijkheden om hun utopieën te verwezenlijken. Niet minder stoffelijke welvaart voor de kleine dan voor de groote mannen van het kunstbedrijf, maar in géén geval meer belooning voor de kleinen dan voor de grooten. Want ook dit gebeurde ontelbare malen in het verleden en niemand weet of die omkeering der waarden een zeldzaamheid werd in het heden. Doch als 't beschamend is, hoewel niemand erom rouwt, dat een Mozart kon verkommeren in ontbering, terwijl een Hassler zich verrijkte en op den koop toe zich permitteeren kon een Mozart te dwarsboomen (een frappant voorbeeld onder honderden), het is buiten kijf nog beschamender dat ettelijke millioenen loontrekkers en gesalarieerden door den wetgever begiftigd worden met twee weken betaalde vacantie (op kosten der patroons) terwijl niemand ook maar omkijkt naar de massa der artisten die men met een leege maag laat dansen voor een leeg buffet.

De schuld van het marxisme

Hoe meer deze achteruitzetting van ouden datum is, hoe meer haar voortbestaan de marxistische democratie blameert, volgens welke de Franschen bestuurd worden. Heeft Jean Zay, Minister van Nationale Opvoeding en aanverwante artikelen, bemerkt dat het contrast tusschen de twee manieren van behandeling een beetje harder vloekt dan welvoeglijk is onder een kunstlievend gouvernement welks voorzitter in zijn jonge jaren sonnetten rijmde? Wij moeten altijd het beste veronderstellen. Wij nemen dus aan dat hij werd aangegrepen door een nijpend berouw toen hij bespeurde dat zijn collega's, na gedurende twee maanden holderdebolder wetten gemaakt te hebben ten gunste van alle categorieën van arbeiders, juist degenen verwaarloosd hadden die tegelijk het onmisbaarst zijn voor de samenleving (omdat zij de verveling verdrijven) en tegelijk op de onbeschaamdste wijze door hun evenmenschen worden geëxploiteerd. B.v.: Een gramofoon-plaat, afgedraaid door de Radio, bezorgt ontelbare hoorders genoegen; de Fransche Radio beschikt over een jaarlijksch inkomen van honderd-vijftig millioen francs; de kunstenaar aan wien de plaat haar leven dankt, de Radio voor een aanzienlijk deel haar populariteit en haar 150 millioen, krijgt geen centime. Dat is een der dozijnen waarlijk onbegrijpelijke misbruiken welke men kan aanhalen als men gedurende een half uur zou willen lamenteeren.

Wat was nu het resultaat der gewetensknagingen van Jean Zay? Bij 't scheiden van de markt, terwijl Léon Blum reeds zijn koffers pakte, zijn vermaard tafel-zilver rangeerde en de antieke meubels overhuifde met hoezen, deponeerde de minister van nationale opvoeding bij het bureau der Kamer een wetsontwerp voor een verbeterde reglementeering der auteurs-rechten en der uitgevers-contracten. Wat hij begin Juni had kunnen doen verschoof hij tot Augustus. Waarom zou hij zich gehaast hebben? Het lot van den kunst-schepper is verre van schitterend doch met hem bestaat er niet het geringste gevaar dat hij het werk neerlegt. Laat hij desnoods staken! Tien, twintig jaar. Wij zullen zien wie het langst volhoudt. Beschikken wij niet over een onmetelijke en onuitputtelijke reserve van de heiligste goederen der menschheid, opgestapeld in den loop der eeuwen? Er is genoeg voorraad om de fabrikanten van hemelsche of aardsche schoonheid voor eenigen tijd te kunnen missen.

Uitstel

In de beste der werelden die men kan bedenken vangt zoo de lotsverbetering van den kunstenaar aan met een uitstel. Wanneer het wetsontwerp gedurende de vacantie niet spoorloos verdwaalt in een kast of in een mand zal het op zijn vroegst midden-November door de volksafgevaardigden bediscuteerd worden. Het verschil met de rest der natie is treffend. Men gunde de chefs der economie niet zooveel tijd om de witte vlag te hijschen voor hun personeel.

Maar al zou minister Zay zich per mirakel beijverd hebben voor lieden die bij uitstek aangewezen zijn om aan 't lijntje te worden gehouden, wat had dat veranderd aan den kern zijner plannen? Deze kern heeft een kleurtje Front-Populaire, doch het eigenlijke der zaak laat hij blauw-blauw. De tekst van zijn wets-ontwerp is duister, muggenzifterig, haarklooverig en dubbelzinnig. Het is een dier uitgezochte teksten waar de parlementariër, bedreven in zulke streken, slechts een komma behoeft te verplaatsen zonder dat iemand het merkt, om hem onschadelijk te maken voor den gever en bijna nutteloos voor den nemer. Garandeert de tekst, gelijk hij luidt, tegen draconische contracten en faillissementen? Men kan 't slechts hopen. Het ware te mooi en te eenvoudig wanneer die overtuiging vaststond als een paal van gewapend beton boven water. Waarborgt het wets-ontwerp den armen schrijver of schilder of bouwmeester of uitvinder de vrijheid, het dagelijksche brood, een gepensionneerden ouderdom en assurantie tegen diverse ongemakken, om niet te gewagen van betaalde vacantie? Geen sprake van. Niet meer en niet minder dan in de oude maatschappij zal de arbeider die werkt met hart en hersens in het beloofde land der ‘nieuwe orde’ van den hak op den tak leven als de vogelen der lucht. Dat ingebeelde wereldhervormers daarover woorden verspillen is niet eens hinderlijk. Het is normaal.

Frazen

Het ligt voor de hand, dat menigeen aan het minste greintje manna de voorkeur zou gegeven hebben boven een wisselvallig wets-ontwerp van Jean Zay. Alles welbeschouwd echter kan men ook deze dingen nemen zooals ze komen. De verhouding tusschen geestelijk en wereldlijk, tusschen eeuwig en tijdelijk is een onoplosbaar probleem. Wat zou men op onze aarde moeten aanvangen met types als Shakespeare, Rembrandt, Mozart, Beethoven en een duizendtal andere, wanneer men reeds tijdens hun leven de absolute zekerheid had dat hun persoon een kapitaal belichaamt dat zelfs in milliarden guldens niet geraamd kan worden? Zij zouden waarschijnlijk die eersten zijn om te zeggen: laat ons met rust.

Het ergste inderdaad wat een Gorki in zijn veelbewogen leven overkwam, erg genoeg om zijn genius te doen verstommen, was opgesloten te worden in een paleis en te dienen als reclame-zuil voor een bewind. Is er een bruikbare middenweg tusschen de uitersten niets of alles? De revolutionnaire Jean Zay zou hem hebben aangewezen als hij hem ontdekt had. Doch gelijk al zijn voorgangers beperkte hij zich tot holle en dubieuze frazen. Dit evenwel zal hij nimmer toestemmen, verondersteld dat hij bescheiden genoeg zou zijn om de meening te vragen der gegadigden, eenvoudigweg, zooals een minister zich informeert naar de opinie der leden van een arbeiderssyndicaat. Zoover zijn de vertegenwoordigers nog niet van den Franschen geest en totzoover zullen zij niet geraken onder hun hedendaagsche heerschers.

[verschenen: 10 september 1936]