Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Den dans ontsprongen?

Parijs, 20 Aug. [1936]

‘Zou het waar zijn wat Bardoux schrijft in het nummer van 15 Augustus der Revue de Paris?’

Zoo luidt de vraag waarmee men elkaar deze week aanklampt. Ik heb haar gesteld gelijk de meesten, tien, twintig malen, en evenmin als de rest der denkende tweevoeters een bevredigend antwoord gekregen. De zaak zou de moeite kunnen loonen, in deze dagen, terwijl de klokken voortdurend ernstiger de uren slaan. Jacques Bardoux, zoon van Agénor Bardoux, een der stichters van de Republiek, behoort tot den hoogen republikeinschen adel. Vanaf zijn prilste jeugd onderhoudt hij intieme relaties met de voornaamste civiele en militaire chefs.

Bovendien is hij lid van het Institut de France, het ensemble der vijf academiën, dat slechts bezadigde lieden herbergt. Hij spreekt niet voor de vuist weg. Wanneer hij schrijft, wikt hij zijn woorden. Men kan daaruit afleiden hoe verbaasd menigeen heeft opgekeken bij het lezen van een artikel waarin Bardoux beweert dat de communisten in den vroegen morgen van Vrijdag 12 Juni op het punt hebben gestaan om zich meester te maken van het bewind. Ik herinner mij den datum als gisteren. Geheel Parijs was op dien kritieken dag der stakings-week oververzadigd met menschelijke electriciteit waarin men zich bewoog als in een onweerswolk.

Hetgeen volgt resumeert naar den tekst van Bardoux de gebeurtenissen welke niet plaats vonden (evenals de Trojaansche Oorlog van Giraudoux) en die weer kunnen aanzweven zooals ze toen zijn weggedreven.

De plannen

Bij de meeting in het Sport-Paleis, op Zondag 1 Juni, had Maurice Thorez, vazal en favoriet van Moscou, zich uitgedrukt in termen van ongekend geweld.

Hij verklaarde in tegenwoordigheid van Léon Blum en temidden van een onbeschrijflijk enthousiasme, dat de Communistische Partij welke de huidige regeering loyaal steunde, niettemin niets met dit gouvernement gemeen had en dat zij binnenkort - ‘Hoor wat ik zeg, kameraden: binnenkort...’ - aan het bewind zou zijn. Een publiek van 30.000 personen begroette deze verzekering met een stampvoetende geestdrift, met een overstelpend geloei van haat, vreugde en strijdlust, gelijk men nimmer in een openbare vergadering beleefd had. De mannen brulden. De vrouwen stortten tranen. Vreemde bijzonderheid: Onder dien orkaan van losbarstende hartstochten rees Léon Blum op van zijn stoel, greep de handen van Thorez en bleef ze drukken terwijl de toehoorders staande een donderende Internationale aanhieven.

Toen op Dinsdag 9 Juni bleek dat de successen der communisten zich bliksemsnel uitbreidden, nam het Comité van Actie der Partij nieuwe besluiten. Speciale agitators werden uit Parijs in automobielen afgezonden naar de provincies. Het overwicht dat de communisten reeds uitoefenden in de Confédération Générale du Travail, moest onbetwistbaar worden vastgesteld. Dienzelfden dag dus brak een heftige twist uit tusschen Racamond, communistisch kopstuk, en Jouhaux, den grooten menner der socialisten. Voor 't eerst in zijn leven moest Jouhaux zwichten en toen hij even later in de Arbeidsbeurs het woord wilde voeren voor de stakende kellners was hij genoodzaakt de vlucht te nemen voor de bedreigingen van vier gewapende communisten die den ingang der zaal bewaakten.

Na alzoo baas geworden te zijn van de Confédération du Travail besloten Thorez en zijn collega's, het bewind te nemen in den avond van Donderdag 11 Juni. De Parijsche politie was sinds langen tijd handig bewerkt. In een groot aantal posten groetten de agenten elkaar met de gebalde vuist. Een deel der kaders alleen was nog behept met nationale, dit wil zeggen anticommunistische gevoelens. Ook onder de Garde Mobile had de Communistische Partij sinds een jaar knap werk verricht, wat haar des te gemakkelijker viel daar bij manschappen en officieren de wrok nog nagistte over den hoon waarmee zij door de ‘patriotten’ overladen waren na de bloedige botsingen van Februari 1934.

Blum gepolst

Op Woensdag 10 Juni werd Léon Blum gepolst in het geheim. Ontredderd en reeds zeer ongerust gaf hij de impressie dat zijn tegenstand zich zou bepalen tot vormelijk verzet. Alles was dus in orde. Zelfs de atmosfeer der straat waar alom spontane samenscholingen gesignaleerd werden van galgentronies, temidden eener leegloopende bevolking, welke zonder werk was, zonder kranten en zonder café's. Ook de Croix de Feu, die van de toebereidselen lucht kregen, waren klaar, hadden gedeeltelijk gemobiliseerd en strategische punten bezet. Volgens de beweringen van Bardoux bevonden ook de Duitschers zich gereed. Een Fransch ingenieur die in een stad van Rijnland de periodieke beraadslaging bijwoonde van een Fransch-Duitsch consortium, werd door zijn collega's ironisch bejegend met de gebalde vuist en met inlichtingen die aan duidelijkheid niets te wenschen overlieten. ‘Wat! Bent u niet te Parijs? Maar de revolutie is voor vanavond, of op 't laatst voor morgenochtend Vrijdag, iedereen hier weet 't. Men heeft ons gezegd dat Goebbels bij Hitler heeft aangedrongen om de gelegenheid te benutten en de Duitsche troepen terstond te laten opmarcheeren naar Frankrijk. Totnutoe heeft Hitler geweigerd.’ In den nacht van Donderdag op Vrijdag kon de Fransche ingenieur belangrijke troepenbewegingen waarnemen. Van andere zijde overigens wist men dat groepen vliegtuigen geconcentreerd waren langs de grenzen. Deze mededeelingen bevestigen trouwens de waarschuwingen welke de Fransche gezant te Berlijn, André François-Poncet, voortdurend gegeven heeft in zijn mondelinge communicaties en in zijn dépêches. Een echo dier geruchten van krijg en revolutie klinkt daarenboven op in de toespraak welke Himmler, voormalig hoofd der Gestapo en gepromoveerd tot de opperste leiding der gezamenlijke Reichspolitie, gehouden heeft bij zijn ambtsaanvaarding. Op dien elfden Juni zei hij letterlijk dat overeenkomstig de verklaringen van Hitler zelf, een actie geboden zou zijn wanneer Duitschland omsingeld werd door gebolsjewiseerde Staten.

Uitgesteld!

Het merkwaardigste van dit complot is niet dat het mislukte doch dat de uitvoering met onderlinge toestemming werd verschoven. Diverse nood-seinen waren doorgedrongen tot ministers die méér bezwaren voelden tegen de bolsjewiseering van Frankrijk dan Léon Blum. Het schijnt dat de situatie gered is door Lebas, minister van Arbeid en socialist van Roubaix, die dreigde de intrige te onthullen en het Ministerie van Oorlog te verwittigen. Na woelige deliberaties waarbij Blum de onschuld speelde, zouden de pro-bolsjewistische leden van het Cabinet zich tot Moscou gewend hebben met het verzoek om Thorez, officieele blaffer der Soviets en in de wandeling de ‘mooie Maurice’ genaamd, den muilkorf aan te binden. Het Kremlin, dat wegens de rapporten zijner talrijke agenten de kansen op welslagen van een kwasi automatischen staatsgreep minder gunstig beoordeelde dan de eerzuchtige Thorez, adviseerde volgens de wenschen van het Fransche gouvernement, en le Beau Maurice gaf gehoorzaam een tegen-order. Gelukkig werden zijn bevelen opgevolgd met discipline.

Buitenissigheden

Men begrijpt waarom een historie van dit allooi zich niet laat verifieeren. De ‘verraders’ kikken niet; zij hebben genoeg verteld. De samenzweerders zwijgen als het graf. Wie rechtsch is gelooft aan 't verhaal; wie linksch is spot ermee of doet alsof. Een wetenschappelijke scheiding van de dosis waarheid en het percentage fantasie moet bij gebrek aan documenten uitgesteld worden tot nader bericht. Wat mij betreft, ik ben in mijn waarnemingen van een mierennest pro noch contra; ik sla gade en noteer. Ik denk hoogstens dat de door Jacques Bardoux vermelde feiten niets onwaarschijnlijks hebben in het milieu waar zij zich ontwikkelden. Als toelichting van deze meening citeer ik dit voorbeeld. Roger Salengro, minister van Binnenlandsche Zaken, verwelkomde op 16 Augustus de Fransche deelnemers der 12e Olympiade bij hun thuiskomst met een speech waarin hij de hoop uitsprak dat het Duitsche en Oostenrijksche volk weldra hun vrijheid zouden heroveren. Verontwaardiging der Duitschers over deze nonsensicale en ongepaste inmenging in hun binnenlandsche aangelegenheden. Toorn der Franschen die den internationalen toestand gevaarlijk genoeg achten om geen kwasterige en dolzinnige provocaties te veroorloven. Démenti van den dérailleerenden minister, die erkennen moet dat hij zijn mond heeft voorbijgepraat. Wie is deze excellentie welker waardigheid van nature nog zooveel respect inboezemt dat sommige buitenissigheden ons onverklaarbaar lijken? In 1914 was Salengro wielrijder bij het 313de regiment infanterie. Op een dag verdween hij in de vijandelijke linies en keerde niet weerom. Hij werd door den krijgsraad berecht en ter dood veroordeeld wegens desertie. Hetgeen hem niet verhinderde burgemeester te worden van Rijssel en Minister van Binnenlandsche Zaken.

Simpele opmerking: Persoonlijkheden met antecedenten van dit soort (en zij krioelen in het Front Populaire) zijn geen garantie van soliditeit omdat zij blootstaan aan allerlei pressie daar iedereen vat op hen heeft. Wat kan men van zulke mannen niet verwachten? Het beste zonder twijfel. Maar ook het slechtste.

[verschenen: 4 september 1936]