Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Banden

Parijs, 1 Augustus [1936]

Van alle volken die aan den wereldoorlog hebben deelgenomen kan geen enkel met zulke zuivere en hooge gevoelens op dit tijdperk terugblikken als Canada. Vier honderd duizend Canadeezen, op een bevolking van ruim zeven millioen, stortten zich in den strijd. Allen, van den eersten man tot den laatsten, waren vrijwilligers. Zonder dwang verlieten zij huis en haard voor de verdediging van een land, dat zij nimmer gezien hadden, waaraan zij weinig verplicht waren en welks binnenlandsch beheer hen dikwijls krenkte in hun dierbaarste overtuigingen. Uit eigen verkiezing ruilden zij een kalm geluk voor de verschrikkingen van de loopgraven en de slagvelden. Zestig duizend verloren het leven. Tien duizenden keerden verminkt, gewond, verzwakt terug naar hun geboorteland. Deze offers werden toegestemd en volbracht met geen andere drijfveer dan een vaag en broos, maar onkreukbaar en grandioos ideaal. Sinds de kruistochten was zulk een feit niet meer geboekstaafd in de geschiedenis van het menschdom. Dat het ideaal onvervuld bleef, veredelt nog het lijden waarmee 't werd nagestreefd en vermindert niet de verheven schoonheid van het doel. Onder alle volkeren welke gedurende vier jaren dood en verwoesting zaaiden zijn de Canadeezen de eenigen die mogen rouwen zonder wroeging.

De gesneuvelden en de overlevenden hadden in Ottawa hun monument dat negen jaar geleden werd ingewijd door Edward VIII toen hij Prins van Wales was en boven welks poort de zin gegraveerd staat: ‘Alles is goed zoo, want daar-ginds slaapt een gelukkig soldaat onder zijns gelijken.’ De raadselachtige spreuk klonk als een onvoltooide symphonie, afgebroken te midden eener melodie welke haar beloften onverwezenlijkt laat. Het ‘daar-ginds’ bood geen rustpunt waar de herinnering wijlen kon, het was wijd als de oceaan, ver als het uitspansel, diep als het leed, en de gedachten bleven zwervend. Er lag te veel in ‘daar-ginds’ en niet genoeg voor een volk dat het devies in zijn wapen schreef: ‘Je me souviens.’ Het was als een vraag tot de afgronden die niet antwoordden. De eind-pijler ontbrak der brug langs welke Canada over een oneindigheid verbinding zocht met den Franschen grond waar de aarde vermengd is met het sterfelijk omhulsel zijner gevallen zonen.

Het antwoord

Na negen jaren kwam het antwoord in zijn dichterlijksten en verheevensten vorm van ‘daar-ginds’, de heuvel-kam van Vimy. Zes duizend Canadeesche oud-combattanten waren de zee overgestoken om in tegenwoordigheid van hun koning bezit te nemen, voor eeuwig en onvervreemdbaar, van een stukje Frankrijk. Zij scheepten zich in om de verzen van een dichter te maken tot levende waarheid. Was het beeldspraak wat Rupert Brooke zong in zijn onvergetelijk sonnet ‘The Soldier’?

If I should die, think only this of me:
That there's a corner of a foreign field
That is for ever England...

Neen, zeker niet voor het lyrisch hart, dat zoo spoedig na dit gezang zou worden ‘A pulse in the eternal mind’ en rust in een der Ionische eilanden. Doch nergens werd het symbool tastbare werkelijkheid. Voor ‘daar-ginds’ was het weggelegd om in realiteit te transponeeren een verlangen dat alleen gefluisterd kon worden als dichterlijke fantasie. Verander slechts England in ‘That is for ever Canada...’ Het Britsch dominion dat negen provincies telt verwierf een tiende, integreerend deel uitmakend van zijn territorium. Frankrijk stond een stuk af van zijn grond. Hier, in Vimy, in het voormalige Artois, ontving Edward VIII den President der Republiek als gast. Welke Canadees, hetzij van Engelschen of van Franschen oorsprong, zal niet opnieuw ieder in zijn taal, den aanroep voelen opwellen van Carducci: ‘Noi che t'amammo, o Francia’. Wij die u beminden o Frankrijk! Het Frankrijk van nooit en van immer, van niemand en van ieder, het Frankrijk, tegelijk wankel en vast, labiel en bestendig welks geest vanaf den aanvang over de Europeesche duisternissen gezweefd heeft als een scheppend licht.

Er zijn gebaren en accenten, zoo rechtstreeks ontsproten uit de psychische regionen, dat men ze niet meer verwacht in onzen tijd, welks zielsarmoede bejammerd is in menigvuldige klachten. Men spreekt met gemak en vervoering over die echo's uit het ander gebied wanneer men ze aantreft in een drama, in een schilderij, een muziek, een beeld, een gedicht, een tempel, welke vorige geslachten ons schonken als erfenis van liefde, geloof en hoop. Het is moeilijker ze te herkennen wanneer ze ontstaan onder onze oogen, nog moeilijker om ze in gelijkwaardige uitdrukkingen kenbaar te maken, want men zou de grootste kunstenaars moeten evenaren. Voor ieder die kon doordringen tot de kern en den zin der dingen speelde de ceremonie waarmee de pelgrimstocht der Canadeezen beëindigd werd op het plan der Orphische Mysteriën. En ik aarzel om een verhaal te doen van een plechtigheid waarin al het geheim besloten ligt dat de levenden vereenigt met de dooden.

Een zinnebeeld

Toen in 1934 het vierde eeuwfeest herdacht werd der landing van Jacques Cartier in Noord-Amerika, had een Canadeesche boer voor het Comité France-Amérique den wensch geuit om een zak koren te ontvangen, gegroeid in Frankrijk. Twee jaar daarna, op den vooravond der onthulling van het gedenkteeken, werd dat koren gemaaid te Vimy, rondom het monument waarvan het voetstuk, massief als een borstwering, en de twee forsche torens, gebeeldhouwd in de spits, zich eenzaam verheffen boven de golvende akkers. Het graan werd verpakt in een beschrijnwerkt koffertje, gedecoreerd met een oude ets, die de ontdekking van Canada voorstelt door Jacques Cartier. Het zal gezaaid worden te Gaspé, waar Cartier het anker uitwierp, te Gaspé vanwaar de eerste vrijwilligers vertrokken in 1914.

Onpeilbaar zinnebeeld vol beteekenis en wijding, als het offer op de altaren. Kende de oude Canadees de regels van Brooke?

There shall be in that rich earth a richer dust concealed;
A dust whom England bore, shaped, made aware,
Gave, once, her flowers to love, her ways to roam.

De wensch van den boer vervulde den droom des dichters. Zoo komen zij terug naar huis, de zestig duizend, rijker stof eener rijke aarde, waar zij streden, waar zij overwonnen, welker ploegvoren gedrenkt zijn met hun bloed, en waar zij zich zoo intiem vereenzelvigden met het land dat hun stem opklinkt uit het ruischen der wuivende halmen. Wie over eenigen tijd in Canada het brood breekt met een glimlach (A laughter learnt of friends) kan zeggen met een bijzonder geluid in de woorden: Dat is koren uit Frankrijk, koren uit de Fransche loopgraven.

Zoo bloeien langzaam een nieuwe liturgie en nieuwe riten op uit de graven, uit de streken die onder het groen niets zijn dan een onmeetbaar graf. Misschien volgen wij aldus een gebod op der dooden. Misschien zijn zij onze beste beschermers. Hoe dieper hun gedachtenis gegrift blijft in ons dagelijksch denken, hoe zekerder zij ons zullen bewaren voor nieuwe onheilen en voor nieuwe jammeren die wij niet meer zouden kunnen dragen.

[verschenen: 19 augustus 1936]