Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Jubileum

Parijs, 23 Juli [1936]

De Vrijheid gaat haar vijftigsten verjaardag vieren. Wel te verstaan niet het idee dat met Gelijkheid en Broederschap den onsterfelijken republikeinschen drieling gevormd heeft welke geboren werd met 't eerste ochtendgloren.

Maar de Vrijheid die, met haar vuurtoren in de rechterhand, de wereld verlicht bij den ingang der haven van New-York, bijna honderd meter boven den waterspiegel, en tegelijk den zeevaarder of luchtschipper het einde aankondigt zijner reis naar het land der wolkenkrabbers, bioscoop-sterren, douanetarieven en namaak.

Hoeveel tijdgenooten weten nog dat deze reusachtige toortsdraagster (46 meter zonder haar voetstuk) in brons gegoten is te Parijs en aan de Vereenigde Staten ten geschenke gegeven werd door Frankrijk? Haar wieg stond in een kolossaal atelier der Avenue de Versailles, waar zij een bezoek ontving van Victor Hugo, den vergrijsden zanger der vrijheid. In haar binnenste was een wenteltrap getimmerd en ter gelegenheid der wereld-tentoonstelling van 1878 banketteerde men in haar hoofd, dat beklommen werd als een toren.

Haar vader was een zekere Bartholdi, dezelfde die den Leeuw van Belfort hakte in de bergrots als herinnering aan een heldhaftige verdediging welke Bismarck weerhield de stad te annexeeren. Ik spreek van een ‘zekere’ Bartholdi, omdat niet één Franschman op de honderd duizend zonder behulp van een dictionnaire zou kunnen zeggen dat hij ondanks zijn Italiaansch klinkenden naam een Elzasser was, afkomstig uit Colmar, en schepper van twee cyclopische monumenten, waarvan het eene tenminste een universeele beroemdheid geniet. Ikzelf trouwens wist 't ook niet. Hij raakte zóó vergeten dat Parijs, altijd op zoek naar celebriteiten, verzuimde een straat naar hem te noemen.

Zijn roem werd in zulken graad onpersoonlijk dat ik twijfel of Bartholdi's naam bij dit halve eeuwfeest zou zijn opgerakeld als de Fransch-Amerikaansche ceremoniën, welke de vijftigste verjaring der enorme dame herdenken, niet gepresideerd werden door commandant Pugnet, die toevallig de achterneef is van den beeldhouwer en de eerste kapitein der ‘Normandie’, deze andere ongeëvenaarde kolossus van Fransche fabricatie.

Als geroepen

Dank zij de schelmschheid van den klopgeest, welke gelijk de Puck van een transcontinentalen midzomernachtsdroom het menschdom te grazen schijnt te nemen, komt het jubileum der ‘Vrijheid die de wereld verlicht’ als geroepen. Oh-la-la! Het afgodsbeeld is van onvergankelijk metaal. Zijn altaar verrijst op fundamenten, hecht als de aarde, uit de golven en zal nog lang de stormen tarten. Doch wat bleef er over van een geloof en van een eeredienst waarvoor zooveel martelaren stierven op de slagvelden, op de barricaden, op de schavotten, op de pijnbanken en in de kerkers van tirannen? Wat ervan restte zou het onderwerp kunnen verschaffen voor een sarcastisch epos in evenveel zangen als er dagen zijn in een schrikkeljaar. Een gemoderniseerde editie van Gulliver's Reizen, door een virtuoos van den grimmigen, zwarten humor, als Swift was. Hij zou een ontdekkingstocht doen door de verschillende landen der aarde en simpel noteeren wat mag en wat niet mag. Wanneer hij in Amerika aan wal stapt zie ik hem reeds den mond opensperren voor de hygiënische contrôle als een paard dat de kooper in den bek kijkt, of als op de markt een visch die rozige kieuwen moet vertoonen om door te gaan voor versch. Ik zie hem de revue passeeren der genumeroteerde, gecatalogiseerde, gestandaardiseerde, genivelleerde, geuniformiseerde burgers, die de slaven werden van een of ander communisme, socialisme, fascisme, nazisme, collectivisme, en aan wie op bevel van een super-autocraat, die de ergste autocraten en theocraten uit het verleden verre overtreft, niet alleen elke vrijheid van denken, doch zelfs de vrijheid van droomen verboden is. Maar kan zulk een moderne Swift nog bestaan? En als hij bestond, in hoeveel landen zou zijn boek gedrukt mogen worden? Hoogstens in drie of vier, en misschien niet voor lang meer. Want waar de vrijheid niet dood, mors-dood is, daar ligt zij op apegapen, en zoowel de bourgeoise liberaal als de anarchistische libertair, eertijds antipoden, vinden elkaar terug in de belachelijke categorie der achterlijke, ouderwetsche laatkomers die overal hebben afgedaan en voor wie de autoriteiten enkel nog een oogje in 't zeil houden om hen beter onschadelijk te maken en te temmen.

Sater-spel

Wie in dit sater-spel een eereplaats zou verdienen is de député Pomaret, natuurlijk front-populaire, en van top tot teen democratisch. Ook zonder dat men zijn naam uitspreekt gelijk behoort als Pomaré, zou deze handhaver der Rechten van den Mensch een kleinkind kunnen zijn van Pomaré IV, Tahitische vorstin en laatste spruit eener dynastie van Pomaré's, die gedwongen werd het protectoraat te aanvaarden van Frankrijk. Volgens de legende heerschte in haar Staat een sociale wet die altijd de verbeelding getroffen heeft der Franschen en welke Pomaret naar grootmoeders voorbeeld (maar een tikje boosaardiger) wil toepassen op zijn landgenooten. Wanneer Pomaré's onderdanen den leeftijd naderden waarop men hun maatschappelijk nut in twijfel mocht trekken, waren zij genoodzaakt in den kruin van een kokosboom te klimmen welke, zoodra zij boven waren aangekomen, door de jonge en struische leden van den stam uit alle macht geschud werd. De grijsaard die kracht genoeg bezat om zich vast te klampen bracht er het leven af tot de volgende proef. Het oudje dat omlaag tuimelde had gewoonlijk niets meer te vertellen, omdat hij met gebroken nek en ribben den laatsten adem uitblies.

Het wetsontwerp dat Pomaret heeft voorgelegd aan het oordeel der Fransche Kamer weegt minstens op tegen het vernuftige gebruik dat Pomaré's koninkrijk verloste van onnuttige eters. Zeker hebben de Franschen, gelijk de meeste geciviliseerde volkeren, pensioen-bepalingen en leeftijds-grenzen, waarop het een burger, ongeacht zijn waarde en vitaliteit, niet meer geoorloofd is een staatsambt te bekleeden. De sinistere Pomaret acht dezen maatregel onvoldoende om baantjes te verschaffen aan de struische leden van den stam die, naar zijn meening, trappelen van ongeduld om de oudjes te wippen.

Hij geeft dus eenvoudig in overweging om de uitoefening der professions libérales te verbieden aan citoyens en citoyennes die den leeftijd bereikt hebben van vijf-en-zestig jaar. Onder ‘professions libérales’ verstaat de Franschman in 't algemeen de beroepen waarvoor studie vereischt is. Ongeveer alle beroepen vallen derhalve in de termen der wet. Uitgezonderd de politiek, dat spreekt vanzelf. Stel u voor dat een Blum 't volgend jaar automatisch zou moeten aftreden als een ordinaire hoogleeraar, verdwijnen als een medicus, opdoeken als een advocaat!

Verlies

Wanneer het niet jammerlijk was zou men ermee lachen. Pomaré IV verleende als laatste kans aan haar onderdanen nog een soort van godsoordeel. Pomaret I scheert al zijn onderhoorigen over denzelfden kam. De droge guillotine voor ieder die zes kruisjes en een half achter den rug heeft. Men moet een Goethe beletten zijn tweeden Faust te dichten, een Verdi zijn Othello en Falstaff, een Wagner zijn Parsifal te componeeren. een Michel Angelo, Leonardo da Vinci, een Haydn, een Sophocles, een Vondel, een Aeschylos en zooveel andere stokouden, een Plato, een Bergson, een Pasteur, een Roux, een Nicolle om zich te bemoeien met muziek, poëzie, filosofie of geneeskunde. Men zou een lijst kunnen aanleggen van honderd genieën wier voorbarig uiteinde een ramp zou beduid hebben voor het menschdom wanneer ze op den wettelijken leeftijd uit den klapperboom waren geschud; een lijst van tienduizenden uitmuntende tijdgenooten (schrijvers, dokters, geleerden, ingenieurs, etc. etc.) wier plotselinge afdanking, om niet te zeggen executie, een onberekenbaar verlies zou meesleepen in alle takken der menschelijke bedrijvigheid. Het is waar dat dit weinig belang heeft voor wie zich op 't standpunt stelt van een wilde.

Men kan zich paaien met de gedachte dat zulk een ongeloofelijke wet per slot verworpen zal worden. Dat is niet zeker, hoewel waarschijnlijk. De eersten die tegen de plannen van Pomaret verzet aanteekenden waren de studenten der faculteiten. Er moge tekort zijn aan baantjes, de jeugd der hoogescholen wenscht geen munt te slaan uit de opvattingen van een barbaar. Het goede compenseert het kwade. Niet alles werd decadent en van de wijs en stapel.

Maar Pomaret is stellig niet de eenige dolle in het wetgevend lichaam van Frankrijk. Al ware hij echter de eenige, hij verplicht mij te constateeren hoe laag wij raakten: zoo laag, dat er in een democratisch parlement zonder blikken of blozen aanslagen kunnen beraamd worden tegen de elementairste menschelijke vrijheid, aanslagen gelijk er in de koppen van de beruchte dwingelanden der geschiedenis niet zijn opgedoken.

Voor het vijftigste jaar der Liberté éclairant le monde is dat een lamentabele samenloop van omstandigheden. Omstreeks denzelfden tijd dat men de Vrijheid van brons oprichtte werden de mannen geboren die haar zouden vernietigen als idee.

[verschenen: 5 augustus 1936]