Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Een bom

Parijs, 7 Juli [1936]

Toen gij de foto's bekeken hebt van het veelhoofdige Fransche ministerie heeft uw blik vanzelf stilgehouden bij Georges Monnet. Dat kan niet anders.

Hij ziet er niet uit als een minister. Ook niet als een député. Zelfs niet als een tijdgenoot. Zijn ovale kop, gekapt alsof hij een zwarte muts draagt, zijn gebruinde, tanige huid, de holle, sombere, strakke oogen, de smalle schouders, de lenige, rijzige gestalte, doen denken aan een vroegmiddeleeuwsch altaar-stuk, verdwaald in een museum of bij een antiquaris. Hij lijkt zóó weggeloopen van een primitief en kostbaar schilderij, een Jan van Eyck, een Rogier van der Weyden. Met een ruige pij aan, en de lendenen omgord met een koord, zou hij in levenden lijve een donateur kunnen voorstellen, die met gevouwen handen schuinsch opziet (beschroomd maar onwankelbaar) naar een Christus of naar een Madonna.

Figuren gelijk Georges Monnet vindt men geen twee in Frankrijk, en misschien niet in Europa. Hij is de zoon van een Parijsch magistraat, een notabele van ouder op ouder, een echte ‘grand bourgeois’. Geknipt voor een roman.

Want een speling der natuur maakte dezen notabele tot vader van twee ongelijksoortige jongens. Beiden waren buitengemeen begaafd. Doch de een ontpopte zich als een verschrikkelijk ‘fascist’, dit wil zeggen een ontbonden Croix de Feu, vijand no. 1 van het volk, tegenstander van de Republiek der Kameraden, reactionnair. En ten overvloede ontpopte hij zich als een afgrijselijk kapitalist, dit wil zeggen bankier. De ander werd Minister van Landbouw, in het Cabinet-Léon Blum. Zulke uiteenloopende karakters en carrières ontwikkelen zich niet in één dag. Hun contrasteerende vorming beduidt een langjarig tweespalt in den boezem eener familie.

In den oorlog

De jonge en weergalooze Georges werd juist op tijd geboren om van den wereldoorlog niets te beleven dan de laatste gevechten. Hij heeft ze geleverd met wanhoop en woede, zonder eenigen lust in den krijg, zooals de meesten zijner landgenooten. Dat was ruim genoeg. Hij had de ervaring der slagvelden niet noodig om te peilen wat het begrip oorlog bevat aan prehistorische, barbaarsche, onredelijke elementen. Uit de maanden welke hij doorbracht in uniform zou hem dan ook slechts een beklemmende herinnering zijn overgebleven wanneer het Fransche leger niet grootendeels bestaan had uit boeren. In de kazerne en onder het vuur maakte de stedeling kennis met een onvermoed slag van menschen, met een nieuw aspect der aarde.

Dit is de oorsprong van Georges Monnet's passie voor den landbouw. In zijn Parijsche haardstede teruggekeerd praatte de jeugdige ex-combattant over niets anders meer dan hofsteden, akkers, ploegen, veestallen en graanschuren. In de buurt van Soissons stichtte hij een model-hoeve. Zij ging failliet, ondanks de wetenschappelijke methoden van exploitatie. Terwijl hij nog piekerde over zijn tegenspoeden viel hem een nummer in handen van l'Etincelle, het orgaan van de uiterst linksche groep der socialistische partij. ‘De Vonk’ ontstak hem in gloed voor de zuiver-marxistische leer. Hij begon met Léon Blum te misprijzen dien hij slechts kende door artikelen van een blaadje dat hem bestreed. Doch Georges Monnet had het volle licht nog niet aanschouwd, en zoodra hij in persoonlijk contact kwam met den socialistischen profeet, die trouwens een charmeur is, sloeg zijn gereserveerdheid om in blakende geestdrift. Hij leest, studeert, blokt, mediteert. Hij organiseert den bond van jonge militanten, de Roode Valken genaamd. Hij trouwt met de secretaresse eener socialistische sectie, die de echtgenoote was van den zoon van Léon Jouhaux, grootmeester der Confédération du Travail. Het is Georges Monnet die de afgetakelde Citroën bestuurt bij den ‘aanslag’ op Blum, welke doelmatiger geëxploiteerd werd dan de model-hoeve. Hoewel absoluut nul als redenaar, zonder de geringste oratorische gaven (hij heeft een hakkelende, kortademige, eentonige voordracht) klom de spruit van den notabele in de kortste keeren op tot de eerste rangen der Socialistische Partij en verwierf zich een plaats onder de kopstukken.

Bolsjewistisch

Ziedaar ten voeten uit de minister aan wien Frankrijk het ensemble der landbouw-wetten dankt, waarvan Paul Reynaud beweert dat ze ‘als een kanon van 420 gericht zijn op de Fransche financiën.’

Zij komen hierop neer dat de graanhandel nagenoeg overgaat in handen van den Staat. Aan het Ministerie van Landbouw wordt een ‘Nationaal-Graanbureau’ toegevoegd, beheerd door de vertegenwoordigers van producenten, consumenten, molenaars, en verdere beroepen die zijdelings of rechtstreeks betrokken zijn bij de graan-teelt. In elk der 87 departementen van Frankrijk zal een comité worden ingesteld dat de leiding krijgt over regionale coöperatieven. In beginsel is elk producent verbonden, en gebonden aan zulk een coöperatieve. Het departementaal comité verdeelt onder de diverse coöperatieven de aanvragen der molenaars, en verdeelt insgelijks, naar gelang der leveranties, de sommen welke door de molenaars gestort zijn volgens een prijs die door het centraal-bureau bepaald en geregeld wordt. Deze prijs zal voornamelijk afhangen van, en beantwoorden aan de behoeften der producenten. Er bestaat dus geen enkel normaal en organisch verband meer tusschen den Franschen graan-koers en de koersen der Wereld-markt. Vanaf den datum waarop de wet wordt afgekondigd zal overigens de noteering der koersen van koren en haver verboden zijn op de handelsbeurzen. De Fransche prijs voor het quintaal koren (100 K.G.) schijnt volgens diverse ramingen te zullen schommelen tusschen 145 en 165 francs, dit is tusschen 14,50 en 16 gulden! Vorige gouvernementen hadden gedurende de ergste crisis-jaren met kunst en vliegwerk een prijs gehandhaafd van 111, 119 en 78 francs over 1933, '34 en '35. De hoogste prijs welke genoteerd werd in het maximum-jaar der bloeiperiode bedroeg 161, 52 francs voor 1928.

Eenvoudig

Eenvoudiger kan het niet. De wet supprimeert elke vrije concurrentie, niet alleen met het buitenland maar ook voor het binnenland. Het puike, het goede, het middelmatige, het slechte koren gaat allemaal in één zak. De eigenaars van vette gronden hebben geen voordeel meer, de eigenaars van magere gronden hebben zich niet meer te beklagen. Tevens supprimeert de wet met één pennestreek den totalen graanhandel. Volgens globale schatting zijn er op 't moment in Frankrijk 20.000 kooplieden, 15.000 makelaars, 25 à 30.000 agenten, met hun personeel en huisgezinnen tezamen om-en-om 300.000 individuen tellend, die geschrapt worden uit de samenleving. ‘Wat moet er van hen terecht komen?’ vroeg de voorganger van Georges Monnet. ‘Ze hebben genoeg gestolen’ interrumpeerde een communist. Dat is een opvatting, maar geen antwoord, geen motief en nog minder een argument. Geen enkele huidige natie, Rusland wellicht uitgezonderd, is onmenschelijk genoeg om een gansche categorie van burgers te straffen met een collectief doodvonnis, onder voorwendsel van diefstal. Zal er trouwens minder aan den strijkstok blijven hangen van de duizenden en duizenden nieuwe ambtenaars die als bestuurders der coöperatieven jaarlijks een bedrag te manipuleeren krijgen van meer dan zes milliard francs? Men zal even weinig personen vinden die dit vertrouwen verdienen als personen die dat vertrouwen blindelings willen schenken.

Fiasco

Ik zal mij niet wagen aan de critiek, noch aan de verdediging eener wet waarvan een dubbelganger in Tsjechoslowakije niet lang geleden uitliep op een volslagen fiasco. Toen zij in 1934 door Georges Monnet voor de eerste maal werd ingediend stemden de Radicalen unaniem tegen het ontwerp. Vandaag hebben de Radicalen uit discipline unaniem ervoor gestemd. Deze draaierij getuigt niet pro of contra een tekst van twintig artikelen, maar zij is ook geen aanbeveling. Het is nog minder geruststellend dat drie verzoeken om verdaging, vijf tegen-ontwerpen en honderd-negentien amendementen, uitgaand van de oppositie, zonder vorm van proces, zonder een schijn van ernstig onderzoek, zijn afgewimpeld. Het dictatoriale cachet der wet kon niet duidelijker onderstreept worden dan door deze eigendunkelijke procedure. Alvorens op commando aan te nemen dat Georges Monnet behalve het graan ook de wijsheid in pacht en in monopolie heeft, zou ik deze gewaagde veronderstelling gaarne gestaafd zien door een begin van bewijs dat geldiger is dan een autocratisch dictaat. Dat de pogingen van alle voorgaande gouvernementen om den graanprijs tegen redelijkheid en realiteit in te stabiliseeren op ettelijke verdiepingen boven den wereld-koers, mislukt zijn, sluit volstrekt niet in dat het plan van Monnet beter is en ipso facto recht heeft op een gunstiger lot. Eer het tegendeel.

Men behoeft Georges Monnet echter slechts eenmaal gezien te hebben om zich te vergewissen dat hij aan elk soort van consideraties maling heeft.

Hij is een type van den koelbloedigen fanaticus die op de puinhoopen zijner vroegere overtuigingen een nieuw geloof bouwde, waarmee hij voortaan staat of valt. Even kalm als hij 300.000 menschen veroordeelt tot broodeloosheid (zonder zelfs te denken aan schadevergoeding, waartoe het Burgerlijk Wetboek hem nochtans verplicht), even kalm zal hij zijn kanon van 420 richten op de Fransche financiën. Want ik vergat te zeggen dat de onkosten van zijn heele graan-bureau (met een systeem van voorschotten enz.) gedekt moet worden door de Banque de France, die eveneens zal moeten bloeden voor de ontelbare smokkelarijen welke de wet als 't ware met voorbedachten rade uitlokt, en welke een leger van controleurs en douaniers niet zal verhinderen.

[verschenen: 20 juli 1936]