Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Bij een andere staking

Parijs, 4 Juli [1936]

Na een opvoering van Tosca, om het seizoen waardig te sluiten, had het personeel der Opéra-Comique zich ‘bij de pakken’ neergelegd als gewone bankwerkers van Renault, en het gebouw ‘bezet’. De orchest-leider Albert Wolff, een dier groote Fransche dirigenten, de sterren van den schouwburg, kampeerden in de fauteuils, logeerden in de loges, naast de machinisten, de portiers, de schoonmaaksters, de juffrouwen die de plaatsen aanwijzen en de kruiers die bagage sjouwen naar den trein wanneer de troep op tournée gaat.

Kan men zich Mengelberg, of Toscanini, of Furtwängler, of een andere ‘groote’, voorstellen in dezelfde situatie en in hetzelfde gezelschap als Albert Wolff en zijne sterren? Neen, zoover is men nog niet buiten de Fransche grenzen. Of, als men zoover was, dan keert men geleidelijk terug tot normaal peil en evenwicht, gelijk in Rusland. De balans der Parijsche artisten sloeg dus geweldig door. Ze helde dermate over dat zij uit het lood raakte. Met een beetje goeden wil zou het zeer rommelige en heterogene bivouak der Opéra-Comique geïnterpreteerd kunnen worden als een onheilspellend symptoom van verwording, ontreddering, verval, en wat erger is, als een blijk van achterlijkheid, verschijnselen die des te zorgbarender zijn daar ze een staats-theater betreffen van den eersten rang.

In Marokko

Doch het is nog te vroeg om den waren zin der teekenen te duiden, en ik voor mij geloof dat 't niet zoo'n vaart zal nemen. Let slechts op wat er gebeurt in... Marokko. Vlak voor de troonsbestijging van Blum werd daar tot resident aangesteld Albert Peyrouton dien ik met des te meer genoegen meng in kunstzaken omdat hij een roman schreef, getiteld ‘Le Char des Dieux’. Peyrouton kwam van Tunis, waar hij met energie de wanorde herschapen had tot orde. Derhalve is hij het zwarte schaap van communisten en socialisten, de onrustzaaiers bij uitnemendheid. Vanaf den datum zijner benoeming tot den dag van heden eischen Le Populaire (orgaan van Blum) en L'Humanité (orgaan van Moskou) Peyrouton's ontslag en onmiddellijke terugroeping. Liefst per telegraaf.

Verbeeld u den indruk welke deze laffe capitulatie zou maken op de reeds roerige Arabieren, die zoowel daar als elders altijd loeren op de gelegenheid.

Daar er werkelijk gevaar dreigde voor een domme streek zonden de Franschen van Marokko een delegatie naar Parijs met de mededeling aan het gouvernement dat zij zich desnoods gewapenderhand tegen het vertrek van Peyrouton zouden verzetten. A la bonne heure! Zoo wordt Peyrouton's post een krachtproef, een toetssteen voor echt en onecht, een grenspaal tusschen mogelijk en onmogelijk. De zaak is nog niet beslist. De resident, die stakers manu militari laat verdrijven uit de fabrieken, kan nog teruggeroepen worden. Uitstekend.

Als Blum deze consequentie trekt uit zijn theorieën toont hij een meer dan gemiddelden durf. Maar ik moet mij sterk vergissen wanneer hij 't onaangenaam vindt dat hem van de zijde der Fransch-Marokkaansche ‘Fascisten’ een tikje geweld wordt aangedaan. Om zijn eigen marxisme en het internationalisme van geestverwanten of bondgenooten te remmen komen excessen van patriotten hem in gelijke mate te stade als excessen van omwentelaars. Wanneer men ook de burleske episode der Opéra-Comique van uit dezen gezichtshoek beschouwt zal men haar zien in de meest juiste belichting, dunkt me. Zij is een buitensporigheid welke halt gebiedt aan ieder die niet wenscht te derailleeren.

Nog een week, nog veertien dagen, en de bezetting, de inbezitneming der bedrijven verdwijnt in het verleden dat nimmer wederkeert.

De directeur

Het musiceerend en arbeidend personeel der Opéra-Comique eischte ondertusschen niets van de regeering dan het ontslag van hun directeur die zes jaar geleden door een vergeten gouvernement was aangesteld. In 1914 fungeerde deze directeur (P.B. Gheusi) als adjuaant van Maarschalk Gallieni (een emplooi dat de Franschen ‘kapstok’ noemen), hij had voortreffelijke relaties met een krant als de Figaro, bewoog zich in mondaine kringen, wat geen onoverkomelijk bezwaar is om eenige notie te hebben van muziek. Maar zijn hooge en lage ondergeschikten verweten hem dat hij de standing van de Opéra-Comique (bakermat van Carmen, Manon, Pelléas et Mélisande, Louise en zooveel andere meesterwerken) omlaaghaalde door het opvoeren van operettes en door het monteeren van onbetwistbare stroppen.

Dat is zuivere waarheid en in zooverre hadden de opstandelingen gelijk.

De Opéra-Comique, een zeer dure onderneming, vervult geen noemenswaardige rol meer in het Fransche kunstleven. Zij drijft op een bekend, zoo niet verouderd en afgezaagd répertoire. Wat echter de stakers compleet uit het oog verliezen is het feit dat alle Opera-theaters der wereld in het zelfde geval verkeeren.

Om een of andere duistere reden heeft de genius der muziek zich afgewend van een kunstgenre, waarmee eertijds fortuinen en roem verworven werden, en dat zonder twijfel even geschikt bleef als voorheen om fortuin en roem te verstrekken aan componist en dichter die de eigenschappen bezitten om in het genre te slagen. Uit macht der gewoonte, en wijl men het instrument dat Opera heet niet onbenuttigd wil laten, heeft men overal beproefd om bedoelden Genius te forceeren, men is voortgegaan met het schrijven van dikke partituren, doch voor een resultaat dat nihil was of niet ver boven het middelmatige uitreikte. Kortom, sinds een twintigtal jaren heerscht er algemeen gebrek en schaarschte aan chefs-d'oeuvre voor het gezongen tooneel. Het zou interessant kunnen zijn, en misschien de moeite loonen, om de oppervlakkige en de diepere oorzaken na te speuren van een verzwakking der muzikale vermogens welke is ingetreden bij den aanvang dezer eeuw. Doch zulk een thema overschrijdt den omvang van een kranten-artikel.

Zijn werk

Als ik dus zonder indulgentie in Gallieni's kapstok een flagrante onbekwaamheid constateer voor het ambt van Opera-directeur, ik moet tevens erkennen dat de schuld niet ligt aan Gheusi. Zeker heeft hij zich niet uitgesloofd op het verzinnen van moderne ensceneeringen (en in dit opzicht zakte de Opéra-Comique tot het niveau van een uitdragerswinkel) doch voor de hernieuwing van het répertoire deed hij wat hij kon. Ik weet niet welke manuscripten sluimeren in zijn bureau doch niemand kan hem ten laste leggen dat hij zich een belangrijke première heeft laten ontglippen die onderdak kreeg in België of in Duitschland, gelijk vroeger herhaalde malen geschiedde, toen sterren en schoonmaaksters zich minder bekommerden om het lot der kunst. Van zulke premières, die een goudmijn blijken voor de exploitanten en een durende verrukking voor de toeschouwers, is op 't gebied der Opera sinds nagenoeg twintig jaar nergens gewag gemaakt. Geen sterveling kan ze uit den grond stampen. Gheusi's collega aan de Groote Opera, de parfumeur Rouché, is er niet beter aan toe. Wanneer Rouché het Ballet niet had als eenige toevlucht, en vooral wanneer hij den danser Serge Lifar (incarnatie van den Parijschen Eros) niet had om het eveneens verwelkende Ballet een vleugje leven in te storten, dan zou ook het personeel der Grand Opéra de regeering kunnen verzoeken den parfumeur, ondanks zijn millioenen, de laan uit te sturen. Toch mag men veilig aannemen dat beide directeurs weinig verzuimd hebben om bij te dragen tot ontluiking van een werk dat zelden hun reputatie schaadt zoodra het hun kas spekt. De geest echter blaast niet enkel waar hij wil, doch ook wanneer hij wil. Een Mascagni, een Leoncavallo vlogen niet bijster hoog. Maar met al zijn macht is het Mussolini tot nu toe niet gelukt een muziek te voorschijn te roepen, die 't eenigszins haalt bij Paljas en Cavaleria Rusticana, en voor welke de aarde zou openstaan als voor een nieuwe lente. Het is voorbarig om een oordeel uit te spreken over de magie van Hitler en Goebbels. Volgens de meeste waarschijnlijkheid echter zullen ook zij in dit onderdeel hunner cultuur een formidabel deficit boeken.

Naar verluidt denkt het gouvernement van het Front Populaire in den persoon van Jean Zay, minister van Nationale Opvoeding, ook op dit terrein baanbrekend te werk te gaan. Des te beter. Ik wensch hem een succes in den trant van Rigoletto en Gounod's Faust. Maar het is niet de barometer die storm verwekt, niet de thermometer welke de temperatuur doet stijgen of dalen en de globale gesteldheid van het klimaat in aanmerking nemend, blijf ik tot nadere berichten sceptisch omtrent den bereikbaren invloed van kunstmiddelen die elders - zelfs bij de Russen - gebezigd worden met zoo luttel effect.

[verschenen: 22 juli 1936]