Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Tijd te veel

Parijs, 18 Juni [1936]

Tusschen de zes-en-dertig ministers, secretarissen-generaal, ondersecretarissen-generaal, ministers-van-staat, ministeressen, adjunct-ministers en verdere varianten van een excellentie, bevindt zich in het Cabinet-Blum ook een Sous-Secrétaire d'Etat des Loisirs.

Hoe zullen wij den naam vertalen van een ambt dat het parfum heeft der frivoliteiten en overige galanterieën uit de eeuw van Louis XV en XVI? Het schijnt dat wij, Hollanders, gewerkt hebben terwijl anderen zich amuseerden, want voor ‘loisir’ bezitten wij niet eens een goed woord. ‘Snipperuurtjes’ zegt mijn dictionnaire. Dus een Ministerie van Snipperuurtjes? Neen, dat klinkt te mal. Een Minister van Vrijen Tijd? Dat gaat ook niet. Wat dan? Van Verzetjes? Van Zalig Nietsdoen? Van Ledigheid? Een Ministerie van Ontspanning of Uitspanning? Een portefeuille van Tijdverdrijf? Dit laatste is misschien nog het beste, aangezien er tijd verdreven moet worden. ‘Frankrijk verveelt zich’, zei Alphonse de Lamartine in het midden der vorige eeuw. Léon Blum citeert het beroemde gezegde niet, maar hij doet alsof de Fransche natie zich zal gaan vervelen.

Men kan wel merken dat hij een ex-tooneelcriticus is, en zoetgevooisd poëet in zijn jonge jaren (daar blijft altijd iets van hangen), een dilettant die ‘Nieuwe Gesprekken van Goethe met Eckermann’ schreef, en dat hij op den Quai Bourbon een historisch huis bewoont dat toebehoorde aan een aristocratisch geslacht. Hij is de eerste regeerder die een cabinet noodig oordeelde van zes-en-dertig leden. Een optocht. Een bruiloft. Een tooneelgezelschap. Een razzia. Een meeting! Kortom, precies zooveel als er volgens een bekend auteur die nog niet weerlegd is, dramatische situaties kunnen bestaan, de komische inbegrepen.

Ministerie van Tijdverdrijf

Het Ministerie van Tijdverdrijf is ingesteld met het oog op de veertigurige arbeidsweek, hetgeen neerkomt op een zes-urigen werkdag. De wet, welke het hoofdnummer vormt van een sociaal programma, is door de Kamer aangenomen met een meerderheid van 385 stemmen tegen 175, op een totaal van 613 députés. De Senaat zou haar gaarne verworpen hebben doch vond den moed niet om in conflict te treden met den volkswil, uitgedrukt door het algemeen kiesrecht.

Het mankeerde in beide assemblées niet aan ongeluksprofeten. Daar waren er die adviseerden om de wet op te schorten tot zij kans had internationaal te worden. Zij voelden geen lust om roekeloos in de kaart te spelen van concurrenten, waar nog acht, tien of twaalf uur per etmaal gewerkt wordt, èn voor een prikje. Daar waren er die het gouvernement en hun collega's bezwoeren om de wet voorloopig niet toe te passen op de koopvaardij, welke reeds voor de helft onttakeld ligt en voor de andere helft ondanks overvloedige subsidies zieltoogt. Daar waren er ook die den land- en tuinbouw tenminste wilden uitzonderen. Daar waren er die jammerden over het kolossale lek dat de nieuwe wet zou slaan in het budget der staatsbedrijven, in de balansen der particuliere ondernemingen. Doch de jeremieerders behoorden allen tot de oppositie. En is het ooit vertoond in een parlement dat men anders dan pro forma luistert naar de klemmendste argumenten der oppositie? Heeft men ooit bijgewoond dat de oppositie gelijk krijgt? Ook al wordt haar gelijk door de feiten van de daken geschreeuwd? De ongeluksprofeten derhalve praatten in den wind. Zij mochten blij zijn dat men hen geen inktkokers naar het hoofd slingerde. Op haar verkiezingsplakkaten had de regeerende partij ‘minder werk voor meer geld’ beloofd, tafeltje-dek-je's en de gebraden duiven van luilekkerland. Zij moet haar beloften gestand doen. Ziedaar dus de periode van rozengeur en maneschijn bij de vleet, met zijn Minister van Tijdverdrijf. Van Verpoozing. Van Vertier. Van Rust-roest-niet.

Voorbeelden trekken

Natuurlijk rekent het gouvernement van Léon Blum er achteraf op dat de overige Europeesche, Amerikaansche en Aziatische naties in zijn humanitaire en philanthropische voetsporen zullen stappen, hetzij uit enthousiasme, hetzij door overreding, hetzij na een gewelddadige actie hunner arbeidende klasse. ‘Wie weet’, las ik in een der meest-verbreide organen, ‘of de besmetting zelfs niet zal overwaaien naar landen onder dictatoriaal bewind?’ Met zulke kluitjes stuurt men elkaar in het ruischen van het ranke riet. Waarom niet, te drommel! Men heeft tijd tot spelevaren. Maar dat overwaaien staat nog te bezien. Gesteld dat een gouvernement besluit de schatten, welke de veertig-urige arbeidsweek nutteloos verslinden zal, geheel of gedeeltelijk te besteden om arbeiders boven de vijftig of boven de vijf-en-veertig jaar een draaglijk pensioen uit te keeren, en de jonge lieden, wier gezonde kracht expansie eischt, acht uur per dag aan 't werk te laten? Zes jaar geleden heb ik deze thesis ontwikkeld in dit blad. Zij is nog nergens aangenomen. Want simpele ideeën, zei de astronoom Laplace - de Laplace van Kant - doen zich 't laatst voor aan den menschelijken geest. Hij zei 't overigens tevergeefs, wijl simpele ideeën steeds blijven komen met de trekschuit. Maar in gemoede, lijkt u een maatregel welke jonge handen werk verleent en de oude handen rust verschaft, niet honderd maal logischer dan het op stal of op halven stoom zetten der jonge en rijpe mannen? Is hij niet humaner, socialer en volgens alle waarschijnlijkheid zelfs economischer? Hij zou in ieder geval een portefeuille van Tijdverdrijf uitsparen, met de kosten van het daaraan verbonden budget, die door de communisten geraamd worden op één milliard.

Doch Blum heeft Roosevelt willen navolgen die met de veertig-urige arbeidsweek een part meende te absorbeeren zijner millioenen unemployed. De leuze ‘minder werk en meer geld’ stamt uit het hoopgevende aanvangsstadium van het Amerikaansche experiment. Zoodra bleek dat de proef mislukte, dat na een tijdelijke en korte afneming der werkloozen een verhooging optrad van hun aantal, zou een realist de leuze hebben opgedoekt als bedrieglijk, teleurstellend en waardeloos. Blum echter is geen realist. Hij is een illusionist die zich zelf en anderen drogbeelden aanpreekt met de volleerde redekunst van den sophist. Trouwens, eenmaal in 't schuitje gezeten, moest hij varen. Zijn electorale clientèle zou er niets van begrepen hebben als hij theorieën herroepen had die aangenaam waren en houdbaar leken.

Experiment

Maar ondanks alle uitvluchten zullen wij beleven dat het experiment van Blum, wanneer hij aanblijft, zich ontwikkelt volgens dezelfde normen als het experiment van Roosevelt. Tijdens de eerste maanden zal de vraag naar arbeidskrachten vermoedelijk toenemen - wanneer er tenminste in de kleine en gemiddelde bedrijven, wegens de verzwaarde lasten, niet te veel faillissementen zijn die een schijnbaren aanloop verlammen. Na dezen kortstondigen vloed zal langzaam en zeker, en zelfs definitief, de ebbe invallen. De cijfers der werkloozen zullen opnieuw vermeerderen. Waarom? Omdat de producent zich heeft aangepast bij de nieuwe levensvoorwaarden. De menschelijke energie welke men hem ontnam, heeft hij gezocht en teruggevonden bij de machine. De producent doet dat niet voor zijn genoegen. Ook niet om economisten en maatschappelijke hervormers te dwarsboomen. Hij zoekt hulp bij de machine omdat zijn bedrijf in gevaar verkeert. Omdat hij het ziet stranden. Omdat hij den ondergang poogt te verhoeden. En hoe meer wij den arbeidsduur verkorten, hoe meer het machinisme de menschelijke arbeidskrachten zal decimeeren. Om dit te vermijden zou men alle uitvinders moeten opknoopen, wier vernuft juist door de moeilijkheden van den producent gescherpt wordt. Men zou de strengste en de willekeurigste verbodsbepalingen moeten uitvaardigen. Men zou perfectionneering der machines, of aankoop van geperfectionneerde machines met de zwaarste straffen moeten beboeten. Men zou een universeel tempo der productie moeten decreteeren. Men zou er zich in moeten kunnen schikken dat een bedrijf niet meer rendeert. Over een eeuw zijn zulke droomen misschien verwezenlijkbaar. Maar nu? Waan, drievoudige waan.

Niets geleerd

Van den zes-urigen arbeidsdag zullen Blum en zijn aanhang geleidelijk afdalen tot den vier-urigen, en ten slotte tot den twee-urigen arbeidsdag of de acht-urige arbeidsweek. Met hetzelfde, onveranderlijke resultaat van steeds toenemende werkloosheid. De wetten welke hij laat stemmen en de mentaliteit waaraan zij ontspruiten toonen dat hij niets, letterlijk niets, geleerd heeft van de invoering van den acht-urigen arbeidsdag en van zijn vernielende consequenties. Vanaf dien datum immers (en niet van den wereldoorlog of daarvoor) dagteekent de promotie van den geduchtsten onderkruiper waarmee de arbeider ooit te kampen had: de Machine. Ook deze opvatting is een der ‘simpele ideeën’ waarover Laplace gesproken heeft, die markies was hoewel zoon van een boer.

Doch laten wij niet vlugger gaan dan de violen. De eerstkomende maanden zullen interessant zijn voor de Fransche economie. En voor 't socialisme in 't algemeen, waarvan alle experimenten (in Engeland, Duitschland, Italië, Scandinavië, Australië) tot dusverre verongelukten. De portefeuille van Tijdverdrijf, welks titularis den symbolischen naam draagt van Lagrange (De Schuur) is nog leeg. Men kan tien tegen één wedden dat, naar gelang zij zich vult, ook de maat vol wordt.

[verschenen: 30 juni 1936]