Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Het hek van den dam

Parijs, 8 Juni [1936]

De laatste keer dat ik de koersen der Banque de France als barometer raadpleegde van het heerschend vertrouwen stonden haar aandeelen op 7365. Dat was begin Mei. Vandaag noteeren zij 5745. Aangezien het meerendeel dezer effecten in 't bezit is van lieden die er warmpjes bijzitten, kan men niet beweren dat de kapitalisten zich onderling sparen of gespaard worden in den storm.

Men kan evenmin zeggen dat zij de solidariteit beoefenen. Toen op Nieuwjaarsdag 1935 de gouverneur Clément Moret als een loopjongen aan den dijk gezet werd door de regeering (wie was het ook weer? Ik geloof Flandin...) stond Jean Tannery klaar om hem op te volgen. Er zijn nog maar weinig ambachten waar het personeel niet in staking gegaan zou zijn om den patroon (in casu het gouvernement) het eigengereide en drieste (of trieste) zijner handelwijze aan 't verstand te brengen. Tannery is nog geen anderhalf jaar in dienst of hij wipt op dezelfde manier het raam uit en Labeyrie treedt binnen door de deur, gecommandeerd door Blum die erop gesteld was zijn bewind te inaugureeren met dit symbolisch en soeverein gebaar. Hij had slechts te fluiten. Als Labeyrie bij toeval geweigerd had om den post te betrekken zouden zonder twijfel tien zeer schappelijke candidaten voor het gouverneurschap zijn toegesneld.

De vuist van madame Joliot-Curie

Begrijp mij wel: ik heb niets tegen Emile Labeyrie. Hij is procureur-generaal van het Rekeningen-Hof, welks rapporten regelmatig twaalf jaar vertraging hebben, hetgeen niet belet dat Labeyrie een financieel genie kan zijn. Het eenige verwijt dat men hem zou kunnen toevoegen, of het eenige punt dat argwaan zou kunnen inboezemen, is de ijver waarmee hij bij de verschillende paraden van het Front Populaire met opgestoken vuist gemarcheerd heeft in de voorste gelederen. Dat mevrouw Joliot-Curie, ontdekker van het kunst-radium, zoo iets doet is vergoelijkbaar, want atomen en electionen plegen zich niet te storen aan de kleur van een ministerie of de politieke overtuiging van een geleerde. Pasteur was rechtsch, Marcelin Berthelot, de onmetelijke chemist, dacht linksch, en beiden verrichtten ten volle de taak waarvoor zij geroepen werden. De opgestoken vuist van madame Joliot-Curie is verbazingwekkend om de onwijsheid welke zij verraadt in een geest welke geboren scheen om te zweven boven het betrekkelijke. Maar per se vormt zij voor de dochter van den grooten Curie geen bezwaar om den vader te evenaren. Dat echter een financier, dat een gouverneur van de Banque de France, bij revolutionnaire optochten de gebalde hand opheft tegen de bezittende klasse waarvan hij deel uitmaakt, tegen het Kapitaal waarvan hij profiteerde, waarvan hij het nut, de onmisbaarheid en de onwrikbare wetten als technicus moet kennen, ziedaar twee tegendeelen welke wij onmogelijk kunnen vereenigen, ziedaar een barokke, groteske houding welke een gunstig oordeel geenszins bevordert en alle voorteekenen plaatst onder de bedreigendste aspecten.

Vergelijk ook de mobiliteit van dit uiterst gewichtig ambt, de lichtzinnigheid waarmee de regeerders ermee sollen, vergelijk die wispelturige mutaties met de vastheid, de duurzaamheid welke men waarneemt in alle overige landen. Toets deze veranderlijkheid aan de regels van het nuchter verstand, van de simpele en gezonde ideeën.

De vijfde gouverneur na 1926

Ziehier de vijfde gouverneur die wij meemaken na 1926, na de eerste zware crisis van den franc. Vier zijn nog in leven. Waarom werden zij benoemd? Waarom werden zij afgezet? Als zij zich onbekwaam toonden was hun aanstelling een fout en een domheid. Als zij daarentegen de vereischte kundigheden bezaten was hun ontslag pure willekeur en waanzin. Het een of het ander. In beide gevallen handelde het gouvernement dat benoemt en afzet als een warhoofd die niet weet wat hij wil, als de slapelooze die zich in zijn bed omdraait van den eenen naar den anderen kant, als de stuurman die het roer heeft doch de richting kwijt is. Een vakman met zelfrespect moest zich tot zulke kinderachtige, doellooze experimenten niet leenen. Een emissie-instituut behoorde niet afhankelijk te zijn van een kabinetswisseling of van een resultaat der stembus. Waar men dergelijke toestanden als normaal beschouwt, waar de eerste de beste charlatan, mits hij een voldoende aantal stemmen van onbevoegden verzamelt op zijn naam - wat niet moeilijk is - en waar elke politieke ignorant of avonturier naar believen kan tornen aan de opperste leiding van 's lands Bank, daar moest men de financiën op de hoogescholen niet laten doceeren als een wetenschap doch liever als een kansspel. Al die benoemingen en ontslagen getuigen van een wonderbaarlijke minachting voor de realiteit van cijfers en getallen.

Bij het vertrek van Tannery duikt achter een persoon op wier eigenschappen wij niet anticipeeren, dezelfde vraag op, maar nog gemarkeerder dan bij vroegere bestuurswisselingen. Een officieel communiqué verzoekt ons om de aanstelling van Labeyrie niet te interpreteeren als een wijziging der positie van het gouvernement betreffende de Fransche munt. Blum heeft inderdaad bij herhaling verklaard dat hij niet eraan denkt om te devalueeren. Wanneer echter de huidige regeering ten opzichte der valuta de orthodoxie belijdt harer voorgangers, waarom dan vervangt men den gouverneur der Bank? In het verstrekken van voorschotten aan de Schatkist heeft Tannery zich tijdens zijn korte werkzaamheid nimmer onbuigzaam getoond. Over het anderhalf jaar zijner ambtswaarneming beloopt deze vermomde inflatie nagenoeg twintig milliard. Geen motief dus om hem te vervangen. Gelijk wij destijds voorzien hebben, en gelijk in de bedoeling lag van het toenmalig gouvernement, was Tannery geen onplooibaar penningmeester. Doch waarom krijgt hij een boterbriefje wanneer alles bij het oude blijft?

Leugen of mystificatie

Deze veronderstelling van continuïteit kan slechts leugen zijn of mystificatie. Het is onwaarschijnlijk, hoogst ondenkbaar, het is onmogelijk dat Blum de totnutoe ingenomen positie ten opzichte van de munt zal handhaven, wanneer ook maar de helft der plannen verwezenlijkt wordt welke hij in de regeeringsverklaring aankondigt. Niemand waarlijk zal de veertig-urige arbeidsweek welke Blum belooft, rangschikken onder de sensationeele hervormingen. Niemand, zelfs niet de patroons, betwist de rechtvaardigheid, de menschelijkheid van alle salaris-verhoogingen welke de werkgevers met of zonder dwang op uitnoodiging van Blum hebben toegestemd. Maar zoowel Blum als Labeyrie weten, dat in een wereld waar diverse landen de achten-veertig-urige arbeidsweek nog niet hebben geratificeerd of toepassen met elasticiteit, de invoering der veertig uren als een onafwendbare, een vernietigende ramp zal losbreken over de Fransche nijverheid wanneer de maatregel niet tegelijkertijd gecompenseerd wordt door een devaluatie der munt. Reeds nu verkoopen verscheidene takken der Fransche industrie beneden den kostprijs, en reeds nu vermindert maandelijks de export en de binnenlandsche omzet. De geringste vermeerdering der productie-kosten zal een stillegging meesleepen van de gezamenlijke bedrijven zonder uitzondering. En de oorzaak dezer wanhopige situatie schuilt nergens anders dan in een even draconisch als gecompliceerd belastingsysteem dat ieder minister sinds jaren belooft te verlichten en dat ieder minister sinds jaren regelmatig verzwaard heeft.

Het minimum bijgevolg van Blum's programma voert rechtstreeks tot dit onvermijdelijk alternatief: óf de Fransche economie moet springen, en met haar Blum, en met Blum het heele republikeinsche bewind, óf de franc moet springen. Er is middenweg noch uitweg. Het springen van Blum of het springen der munt zal niet geschieden zonder geweldige beroeringen. Het is ook geenszins uitgesloten dat eerst de valuta in de lucht vliegt en daarna op den koop toe de socialistische minister en zijn medeplichtigen die gedurende de stakingen hebben veroorloofd dat het eigendomsrecht geschonden, de persoonlijke vrijheden verkracht, en de rechten van kapitaal tegenover arbeid geannuleerd werden. Zulke inbreuken mogen ongestraft blijven, zij blijven stellig niet ongewroken, al zou men de vergelding moeten betalen met een ruïne.

Trouwens, waarom zou enkel de franc vast staan waar alles wankelt? Waarom zou alleen de franc taboe zijn, onaantastbaar, onschendbaar, geheiligd, in dit rijk van gebalde en opgestoken vuisten waar voor 't oogenblik geen ander recht geldt dan dat der vuist en waar men trappelt van ongeduld om verdere daden te voegen bij het gebaar? Een dergelijke paradox zou naar nonsens zweemen. Neen! Het is onbekend wat de nieuwe gouverneur der Banque de France doen zal. Het is echter meer dan duidelijk wat er van hem verwacht wordt.

[verschenen: 24 juni 1936]