Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Geen nieuws, slecht nieuws

Parijs, 6 Juni [1936]

Verschillende dwingelanden hebben in den loop der eeuwen gezocht naar een afdoend middel om de stem van het volk tot zwijgen te brengen. Het is hun nimmer gelukt, wat zij ook verzonnen en probeerden. Als men gelooven mag wat er verteld wordt dan ontvangen zelfs Hitler en Goebbels geregeld een exemplaar van de Rothe Fahne, het clandestiene orgaan hunner doodsvijanden, ondanks de pijnbanken der Gestapo, ondanks een leger van stille agenten.

Toch is de Openbare Meening niet van goddelijken en onsterfelijken oorsprong. Niets valt gemakkelijker dan haar den nek om te draaien. Wij hebben dat proefondervindelijk ervaren. Telegraaf en radio kunnen seinen, redacteurs schrijven, linotypisten het geschrevene omzetten in letters van lood, rotatiepersen de klossen papier afrollen en gevouwen dagbladen spuien bij tienduizenden per uur... Het dient tot niets. ‘Ga je gang maar’, zeggen de autocraten van 1936. Aan de deuren der drukkerij plaatsen zij een piket schildwachten. Kan binnentreden wie wil. De toegang is vrij. Maar geen enkel exemplaar van de krant verlaat het gebouw. Geen enkel bereikt de straat. Het verbod luidt formeel en wordt uitgevoerd met stiptheid. Pogingen om het cordon der bewakers te verbreken zijn nutteloos en zouden enkel leiden tot relletjes, want op alle punten beschikken de schildwachten over reserve-troepen. Simple comme bonjour. Men behoefde er slechts aan te denken. Niemand staakt en niettemin is de Publieke Opinie uit de wereld. De vrijheid van drukpers, waarvoor ettelijke revoluties gemaakt werden, zit gevangen tusschen muren, even onoverkomelijk als de grachten, bruggen en wallen der Bastille. De kranten mogen in de energiekste termen een daad laken van onduldbare willekeur, en zwart op wit verzet aanteekenen tegen de flagrantste onwettigheid. Het baat niets. Hun protest wordt gesmoord aan den uitgang van de drukkerij en niemand zal het lezen.

Alleen drie organen ontsnapten aan deze tyrannieke censuur: de Humanité der communisten, de Populaire der socialisten, en... de Action Française der royalisten. De Justitie van de Derde Republiek kon den ouden Charles Maurras veroordeelen tot elf maanden hechtenis wegens zoogenaamde opruiing tot moord. Op straat echter durven noch communisten, noch socialisten zich meten met zijn weerbare aanhangers, die, sinds zij ontbonden zijn als monarchistische partij, in plaats van de lelie der koningen, een keukenmes dragen als insigne in hun knoopsgat. Het Keukenmes van Charlotte Corday. Het keukenmes van Damocles, dat Charles Maurras boven het hoofd der politici hing, wier fanatisme Frankrijk riskeert te storten in een oorlog voor hersenschimmen.

Parijs onherkenbaar

Parijs zonder kranten is onherkenbaar gedurende deze druilerige Junidagen, welke het record slaan van alle koude zomers sinds er metereologische bureaux zijn om de weersgesteldheid te registreeren. De atmosferische temperatuur daalde tot beneden tien Celsius. Geen kachels natuurlijk en nergens centrale verwarming. Men huivert in winterkleeding. Overal verkleumde gezichten, en roode neuzen welke geen poeder kan wegschminken. Maar de psychische thermometer zakte nog lager en schommelt rondom nul. Niemand wist dat de krant in ons dagelijksch gedoente zooveel ruimte inneemt. Bij de gesloten kiosken krijgt men een vlijmenden indruk, alsof het denk-apparaat eensklaps dienst weigert. Ook de provinciale, ook de buitenlandsche bladen zijn aan de circulatie onttrokken, want het personeel van Hachette, die het transportmonopolie van bedrukt papier uitoefent, ging in staking. Niets passeert. De rekken der boekverkoopers met hun honderd titels zijn leeg, en tegenover de leegte merkt men pas wat men ontbeert. Een vitale stroom is uitgeschakeld. Men voelt zich onbehaaglijk als tegenover weggescheurde pagina's te midden van een boeiend verhaal. Ieder loopt met zijn ziel onder den arm. Wat is een lunch zonder de venters die rondschreeuwen met Paris-Midi, met de middag-editie van den Intransigeant? Het eten smaakt niet. De wijn verliest zijn bouquet. Alles zinkt weg, in een grauw zwijgen, alsof er een doode in huis is. Heb je ooit van je leven! Welk een idee om het nieuws stop te zetten. Juist nu men het nieuws niet kan missen! Wat werkt nog? Wat ligt stil? Zullen er straks nog treinen zijn, en taxi's en benzine voor de auto's? Want overal gist het. Overal kruisen de werklieden de armen alsof er gehoorzaamd wordt aan een occulte order. Rondom Parijs. In 't Noorden bij de mijnwerkers en wevers. In het Oosten en in 't Centrum bij de metaal-arbeiders. In de abattoirs. In de warenhuizen. Bij de gas-fabrieken, de waterleiding. Bij de groote kruidenierstrusts.

Een nerveuze beklemming sluipt aan over de stad als een vlaag kille nevel. In den namiddag meldt een particuliere radio-post dat het personeel van een der grootste banken (Crédit Lyonnais) het werk neerlegt en zich opsluit in de kantoren. Het bericht blijkt voorloopig valsch. Maar een uur later, of morgen, of overmorgen, kan het echt zijn. Geen rook zonder een vuurtje. Waar gaan we heen wanneer de bank-bedienden zich gedragen als de fabrieks-arbeiders, hun loketten grendelen, hun chefs requestreeren of naar huis jagen?

Adieu....

Adieu deposito's! Adieu safes, chèques, wissels en coupons! De beklemming zwelt aan tot een vage paniek. Men begint voorraad in te slaan. De leveranciers hebben aan hun vaste klanten getelefoneerd dat zij voor de proviandeering niet kunnen instaan omdat alle vrachtrijders staken. Zullen wij uitgehongerd worden? Langs de winkels rijen de koopers zich in 't gelid als tijdens den oorlog. Op kruispunten scholen troepjes mannen en vrouwen samen en discuteeren den toestand. Er is niet meer politie dan gewoonlijk. De soldaten echter zijn geconsigneerd in de kazernes alsof men een staatsgreep verwacht. Paris-Soir (oplage twee millioen drie honderd vijftig duizend exemplaren) verschijnt niet. De Beurs echter heeft een aanval van optimisme. Waarom? De nationale fondsen rijzen bij sprongen terwijl alles schots en scheef gaat. terwijl alles zou moeten kelderen. Wat beteekent dat? Geschiedt dat op commando? Of willen ‘de kapitalisten’ bij voorbaat het verwijt ontzenuwen dat zij de onrust, de verwarring aanwakkeren en exploiteeren? Men kan slechts gissen. De berichten welke de radio uitzendt bepalen zich tot de bleekste neutraliteit. Met minder accent dan een automaat dreunt de speaker de feiten af van een land in woeling dat schijnt te branden en te koken, doch waar ten slotte niets gebeurt. Men begrijpt er niets meer van. Men tast in het volslagenste duister. Waarom blijft de overheid werkeloos, terwijl tallooze inbreuken op de persoonlijke vrijheid en het eigendomsrecht haar verplichten tot ingrijpen? Waarom laten de burgers, die de reputatie hebben van onderdrukkers en uitzuigers, zich de tallooze inbreuken gedwee welgevallen, zonder het geringste verweer? Wat schiet er over van de onschatbare democratische vrijheid?

De Action Française maakt zaken

Ondertusschen maakt de Action Française zaken en propaganda. Zij vertienvoudigt haar oplaag. Vanaf zes uur in den ochtend tot in den nacht galmt het geschreeuw harer verkoopers over de Boulevards en door de straten. Het blad der royalisten, het blad dat in elk nummer met zijn Damocles-keukenmes zwaait naar Léon Blum, het blad dat Der Angriff evenaart in antisemietisme, gaat erin als gesneden en geboterde koek. Voor L'Humanité en Le Populaire toonen de Parijzenaars niet de flauwste sympathie. Dit is een der zonderlingste paradoxen, en tegelijk een der onverklaarbaarste raadselen in deze tragikomische klucht van verwikkelingen: Dat het orgaan eener ontbonden partij de geheele publieke opinie kan beheerschen en vertolken, terwijl haar verwoedste tegenstanders reeds aan 't bewind zijn. En nog een andere kreet dan de roep van het ‘integrale nationalisme’ weerklinkt door Parijs: ‘La Bataille! La Bataille voor de verdediging der Fransche vrijheden! Koopt het antwoord der Twee Honderd Families! Koopt de lijst der Vijf Honderd Profiteerders van het Front Populaire!’ Het tractaatje van acht vellen druks somt de banken op, de kasteelen, de landgoederen, de bosschen, de roerende en onroerende rijkdommen, de sinecures, de millioenen of milliarden welke in 't bezit zijn van socialisten en communisten. Wat hun fortuin betreft, doen de Vijf Honderd waarlijk niet onder voor de Twee Honderd. Paul Faure, Minister van Staat, die op een zeer recente meeting nog sprak over ‘het gevoellooze kapitaal, voortgesproten uit plunderingen en diefstallen’ krijgt hier zijn bekomst in een repliek welke raak is.

Geheimzinnige bijzonderheid: Den eersten dag dat La Bataille op straat werd uitgekraamd liet de politie het in beslag nemen en de venters arresteeren. Geen etmaal daarna waren de verkoopers op vrije voeten en het schotschrift in alle handen. Blum (een der Vijf Honderd Profiteerders: eigenaar van het mooiste tafelzilver van Frankrijk!) Blum bestuurt misschien. Maar wie regeert?

[verschenen: 23 juni 1936]