Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Een harde dobber

Parijs, 14 Mei [1936]

Groote goden - en kleine - ik heb een erratum te herstellen dat mij sedert menige maand reeds zwaar op de maag ligt. Om accuraat te zijn: vanaf den dag zelf waarop ik schreef dat men met een Pou-du-Ciel wel kan vallen, dat men wel een buil ermee kan oploopen of blauwe plekken, maar dat men er niet doodelijk mee kan verongelukken. Tien duizend lezers zullen zich dat niet herinneren. Tien of vijf hebben 't misschien onthouden. Mij heugt het hoe langer hoe meer sinds ik hoorde dat de Pou-du-Ciel doordrong tot Nieuw Caledonië.

Waarlijk, den dag dat ik die referentie voor mijn verantwoording nam, had ik, zooals de Grieken, een koek moeten offeren aan den Nijd. Of zooals ik meermalen een der origineelste vertegenwoordigers van de beweging der Tachtigers zag doen, had ik de laatste droppels van mijn glas ter aarde moeten plengen. Bij elken beker dien hij ledigde liet hij een bodempje over dat hij op den grond stortte met de half-ernstige, half-schertsende woorden: ‘Voor de demonen.’ Geen etmaal, inderdaad, was mijn vermetele verzekering onderweg of de eerste pou-du-cielist verbrijzelde zich den schedel en werd levenloos opgeraapt. Het is niet meer dan billijk te vermelden dat hij tegen een kiosk vloog en dat hetzelfde lot hem getroffen zou hebben met een automobiel, met een paard of met een fiets. Sindsdien echter waren er anderen die hun schuitje verloren, die op den rug omdraaiden en zich niet meer in de normale positie konden brengen, of die met de neus naar beneden gingen zonder dat de machine wilde luisteren naar het stuur. In Frankrijk kwamen er zeven op die onverhoedsche wijze aan hun eind, onder wie enkele beproefde piloten. In Engeland twee. Dat is weinig in het ensemble der civiele lucht-vaart. Dat is veel voor den Pou-du-Ciel, ‘welke iedereen kan fabriceeren in zijn keuken’, of ‘welke iedereen kan construeeren die een kist kan timmeren’, de Pou-du-Ciel, secuur als een kinderwagen.

Een harde slag

Een zoo zwarte serie van noodlottige buitelingen is een harde slag voor het vliegtuig dat vanaf zijn geboorte door de kenners bejegend werd als basterd. Onder de Franschen gingen stemmen op om het gevaarlijke speelgoed te verbieden. Ook onder de Britten. Zij kregen totnutoe geen voldoening, en buiten kijf terecht, want wanneer men alles moest verbieden wat gevaar oplevert, bleef er zelfs geen stoel over om op te zitten. Bij de faam van onbetrouwbaarheid welke de machine zichzelf berokkende voegde zich in Frankrijk het officieele rapport der piloten van den Technischen Dienst van Villacoublay. Ofschoon ellenlang en voor niet-deskundigen onverteerbaar is het in extenso gepubliceerd door het weekblad L'Aéro, tegen alle gewoonten der Franschen in, die de rapporten over tegenspoeden regelmatig wegmoffelen. Na den Pou-du-Ciel tot het naadje van den kous onderzocht en uitgeplozen te hebben, met en zonder modificaties, geraakten de vaklui tot conclusies welke hierop neerkomen: de handzaamheid is geringer dan die van een gewoon vliegtuig derzelfde categorie; de mogelijkheid van veilig vliegen is praktisch begrensd tot een wind van ongeveer tien meter per seconde; bij horizontale vlucht is het excedent van den motor miniem; de tijd van rollen bij het opstijgen is betrekkelijk lang; het opstijgen eischt een zekere behoedzaamheid bij dit soort van toestel; het vliegtuig landt zonder moeite en normaal, op voorwaarde dat het neerkomt met een genoegzame snelheid welke hooger blijkt dan 70 k.m. per uur.

Dit getuigschrift klinkt zonder twijfel allesbehalve brillant. Het spreekt vanzelf dat wij den Technischen Dienst als onbevooroordeeld beschouwen, als ontoegankelijk voor de suggesties en insinuaties van concurrenten die de furore van den ketterschen Pou nooit goed hebben kunnen slikken. Wij twijfelen ook niet aan de onfeilbaarheid der ingenieurs-piloten van Villacoublay. Maar brachten zij niet reeds een rapport uit dat in gewichtige onderdeelen ongunstig luidt voor den Douglas welke op de moeilijkste trajecten dagelijks zijn voortreffelijkheid bewijst? Moest de Fransche machine die dit voorjaar den dienst zou overnemen op Saigon, een machine, toegerust met alle denkbare certificaten en keurmerken der Technici - een uitstekend toestel overigens - niet ter elfder ure worden aangehouden? Een sauf-conduit van Villacoublay is niet gemakkelijk verkrijgbaar doch zulke ervaringen boezemen geen overmatig vertrouwen in.

Beloften geschonden

Al deze overwegingen echter kunnen het feit niet annuleeren dat de Pou-du-Ciel de beloften schond waaraan wij op gezag van andere deskundigen geloofden, en juist de beloften welke ons karakteristiek leken bij uitnemendheid. Die deskundigen hebben ons eigenschappen voorgespiegeld als absoluut welke relatief bleken in 't gebruik. De vleugels van den Pou functionneeren als parachute? Mogelijk. Maar niet altijd. De Pou kent geen ‘perte de vitesse?’ Hij glijdt niet uit op den vleugel? Geen kans om er den nek mee te breken? Dat leek waar in een aantal gevallen. Doch er bestaan uitzonderingen en al zouden zij een regel bevestigen, ze vergoelijken niet een zekere overdrijving en verhinderen nog minder dat men ermee moet rekenen. Zelfs al zouden de mislukkingen te wijten zijn aan knutselaars, aan hen die de kist niet timmeren volgens de voorschriften, aan betweters die een ‘verbetering’ willen experimenteeren, wat doet dat ertoe? Reden te meer om te waarschuwen voor het risico. Vooral omdat de Pou een fenomeen is. Volgens de laatste berichten der competentste vaklieden kan niemand precies zeggen waarom de Pou eigenlijk vliegt en evenmin waarom hij eigenlijk tuimelt.

Is het democratisch insect, dat een beetje te demagogisch gelanceerd werd (mea culpa!) daarmee veroordeeld? Zijn ijveraars zullen dit nooit toegeven. Honderd-vijftig Pou's vliegen in Frankrijk, elken Zaterdag of Zondag dat hun auteur rijk genoeg is om de monsterachtig dure benzine te betalen, en minstens vijf honderd wachten op de vlakte het oogenblik af der exaltatie waarin de vervaardiger zijn Rubicon oversteekt zonder te denken aan zijn begrafenis. De uitvinder Henri Mignet werd gedecoreerd, bezit een eigen vliegveld (de grond is goedkooper dan de benzine) en werkt aan een ‘Baby’ om zijn vrouw mee te nemen in de lucht. Want het is niet goed dat de mensch alleen zij, gelijk men in een boek geschreven vindt, zelfs niet in het element der vogels.

Men eindigt ten laatste waarmee men redelijkerwijze had moeten beginnen. Franschen en Engelschen gaan den Pou bestudeeren in den wind-tunnel. Slechts een wetenschappelijke studie zal aantoonen wat hij waard is of wat met het procédé bereikt kan worden. Maar al zou de Pou-du-Ciel geheel ontpluimd en geplukt de ‘blazerij’ verlaten, al zou hij verdwijnen uit de hemelen, men kan geen toestel opnoemen dat door de illusie welke het wekte zulle een stoot heeft gegeven aan de vulgariseering der luchtvaart. Zoowel onder de massa als onder de fabrikanten. Het valt nog te bezien of hij een hersenschim is doch ook in die hoedanigheid heeft hij zijn verdienste en geen weerga. Hij beantwoordde aan een behoefte welke eerst na zijn ontstaan door een dozijn constructeurs begrepen werd. Hij opende en bespoedigde de aera van het goedkoope vliegtuig, dat weldra zal concurreeren tegen de goedkoope automobiel en haar overvolle, stinkende, onvrije, onveilige wegen zonder uitzicht. Het is loyaal dit te erkennen, en bij de negen dooden van den Pou-du-Ciel niet te vergeten dat het verkeer op wielen jaarlijks evenveel graven delft als een oorlog.

[verschenen: 27 mei 1936]