Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De huid van den beer

Parijs, 9 Mei [1936]

Wat denken de Franschen over de bezetting van Addis Abeba en de daaruit voortvloeiende gebeurtenissen, zoowel in Rome als in Abessynië? Niet veel goeds. Het hindert speciaal de militaire vaklui (minder hen die in kranten schrijven dan hen die men onder vier oogen spreekt) dat het foudroyante van den Italiaanschen opmarsch als gelijksoortig element vergeleken wordt met het slakkengangetje der Fransche penetratie in Algiers en in Marokko. Zeven maanden voor Badoglio! Tien, twintig jaren voor Bugeaud, voor Lyautey! De disproportie is te excessief om een militair niet te ergeren wanneer hij meent te bespeuren dat in het contrast een aanduiding ligt opgesloten van de superioriteit der Italiaansche legers en der Italiaansche oorlogsvoering.

Deze deskundigen hebben hun antwoord klaar. Ten eerste, zeggen zij, opereerden wij te voet, de Italianen op wielen. Al hadden wij over honderden auto's beschikt in Marokko en Algiers, ze zouden ons van weinig of geen nut geweest zijn, omdat de terreingesteldheid en de transportmogelijkheden in Noord-Afrika diametraal verschilden met de omstandigheden tegenover welke Badoglio zich geplaatst zag in Ethiopië. Tot aan den buitenomtrek der rijken van Sultan en Bey vonden wij passabele verkeerswegen, doch nauwelijks hadden wij de grens overschreden of het land werd onbegaanbaar en hoe dieper wij doordrongen hoe meer wij ontmoetten die ons tempo vertraagden. Voor de Italianen was de toestand juist andersom. Langs de peripherie van Ethiopië werden zij geremd door een onontgonnen terrein doch toen deze wildernis gebaand en doortrokken was, lagen berijdbare wegen voor hen open en hoe dichter zij 't centrum naderden van het land hoe meer zij hun vaart konden versnellen.

Ten tweede hadden de Italianen overvloed van vliegtuigen welke de Franschen in de aanvangsperiodes der Marokkaansche verovering moesten missen om de eenvoudige reden dat ze niet bestonden. Men geeft er zich in 't algemeen onvoldoende rekenschap van tot welken graad het vliegtuig de oplossing van strategische en tactische problemen vergemakkelijkt tegenover een tegenstander die geen vliegtuigen of slechts een miniem aantal vliegtuigen bezit, wat het geval was met den Negus.

De vliegmachine dient niet alleen tot het bombardeeren van steden en kampementen of tot het mitrailleeren van troepen. Dat zijn haast bijkomstigheden in een oorlog als de Ethiopische. Men doet dat op den koop toe. Het terroriseeren, demoraliseeren en decimeeren van den vijand is altijd meegenomen. Dat staat buiten twijfel. Maar de principale, de onwaardeerbare rol der vliegtuigen was in Abessynië dat zij gefungeerd hebben als oog der bevelvoerders. Badoglio zag. Zijn generaals zagen. De Negus daarentegen en zijn generaals waren zoo goed als blind. De Italianen konden alle bewegingen uitvoeren welke zij wenschten zonder dat de tegenpartij ooit tijdig of tennaastenbij was ingelicht. De Ethiopiërs konden geen regiment verplaatsen, zij konden zich zelfs niet verroeren, zonder dat de patrouilleerendc vliegtuigen hun manoeuvre onmiddellijk ter kennis brachten van het Italiaansche opperbevel. Onder dergelijke voorwaarden gevechten te leveren in geregelde slagorde is pure waanzin. Als het waar blijkt wat men beweert: dat deze funeste en in dit geval boven alles te vermijden krijgsvoering den Negus werd aangeraden door Europeesche adviseurs, dan mogen die adviseurs onbegrijpelijke uilskuikens heeten van den eersten rang.

Afgeloopen?

In Marokko stonden derhalve de partijen ongeveer gelijk, wat de zintuigen betreft, deze onontbeerlijke inlichters der hersens, en uitgezonderd de artillerie. In Abessynië verschilden het terrein en de tegenstanders zooveel als mogelijk was in 't voordeel van den aanvaller. De verdediger was stekeblind, de belager helderziend. Daaraan kan men nog toevoegen, hoewel van ondergeschikt belang, dat de Arabier per slot een blanke is en de Ethiopiër een zwarte. De zwarte toont zich dapper met het geweer, de kling, het mes, de bajonet, in een gewoel van man tegen man, hij is onversaagd in kogelvuur, doch met de zenuwen welke de natuur hem gaf houdt hij geen stand onder een eenigszins gerekt bombardement. Deze anthropologische ervaring hadden de Franschen reeds opgedaan in 1914. De oorlog in Ethiopië schijnt haar opnieuw te bevestigen. Als het bommen en granaten regent, poetst een zwarte de plaat.

Maar, ten derde: wie verzekert ons dat de veldtocht geëindigd is met den intocht te Addis Abeba, met de vlucht van den Negus, met de pompeuse vredesverklaring van Mussolini? Pas op voor surprises. Sinds een eeuw heeft de ondervinding ons geleerd dat de bezetting van een stad en zelfs van een hoofdstad niet veel beduidt in Afrika en volstrekt niet correspondeert met de werkelijke verovering van een land, en nog minder met de pacificatie der bewoners. De Franschen hadden weinig tijd noodig om Algiers en Constantine in te nemen. Nog lange jaren echter hebben zij talrijke en bloedige gevechten moeten leveren om er zich te handhaven en hun overheersching geleidelijk uit te breiden in het omringende gebied. Reeds in 1912 commandeerde Lyautey te Fez en te Marrakech, de twee hoofdsteden en bovendien heilige steden van Marokko. Maar nog in 1932 streed een compleet Fransch leger in de binnenlanden. Hinderlagen, oproeren van schijnbaar onderworpen stammen, slachtingen van geïsoleerde contingenten, waren niet lang geleden de dagelijksche beslommeringen van het bezettingscorps. Wie durft in 1936 beamen dat de Marokkaansche affaire in militair opzicht geliquideerd is? Geen sprake van. En zouden de Arabieren zooveel taaier, koppiger, vrijheidslievender zijn dan de Abessyniërs, beroemd en berucht om hun trots? Of de Fransche soldaat dermate inferieur naast den Italiaanschen soldaat? Men kan niemand beletten optimistische veronderstellingen te maken. Doch de eene en de andere behooren tot de onwaarschijnlijkheden. Misschien zelfs tot de ongerijmdheden. Het is jammer dat er sinds zes maanden een menigte voorspellingen van de oordeelkundigste profeten der gansche wereld averechts verkeerd zijn uitgekomen. Dat wakkert niet den lust aan om te orakelen.

Begint Mussolini's avontuur pas?

Wanneer evenwel de ingewanden van 't hoen, de vogelvlucht, 't koffiedik, het gesmolten lood, de inktvlekken, de glazen bol, de kaarten der waarzegsters, de horoscopen der astrologen en de perspicaciteit der meeste kamer-strategen niet onherroepelijk gecompromitteerd waren door het napoleontische rhythme van Badoglio's veldtocht, dan zou de Fransche militair u gaarne in vertrouwen mededeelen dat naar zijn meening Mussolini's avontuur in Abessynië pas begint. Maar kan men ooit weten met die Ethiopiërs? Vanaf Herodotus leven zij in een waas van legenden, sprookjes en fabels.

De Koning der Koningen

Het moet intusschen erkend worden dat de laatste handelingen van den Koning der Koningen zijn prestige in Frankrijk niet verhoogden. Merkwaardige bijzonderheid: een gebaar dat hem wellicht tot eer strekt wordt hem 't hardst verweten: Even voor dat hij den trein nam naar Djiboeti bevrijdde hij Ras Haïloe uit de ijzeren kooi waarin de zoon van den Godzjamitischen koning Takla Haïmanot met ketens aan de beenen sedert vier jaren zat opgesloten.

Met meer dan vorstelijke praal ontving deze zelfde Ras in 1931 een Fransche wetenschappelijke missie, welke onder leiding stond van Marcel Griaule. Ondanks het droevige lot van een verlichten prins, aan wien de gelukkigste herinneringen en nauwe vriendschapsbanden hem verbonden, bleef Griaule - artillerie-officier en ontdekkingsreiziger - een der warmste voorstanders van Ethiopië's onafhankelijkheid en van zijn binnenlandschen status quo. Ofschoon zijn vriend verkommerde in een kerker, was Griaule, die uitstekende boeken publiceerde over de Ethiopiërs, een der velen die den Negus poogden te redden met woorden.

Het publiek verheft zich niet zoo gemakkelijk boven de betrekkelijkheden als een geleerde. De gemiddelde Franschman die de telegrammen las over een prins in een ijzeren kooi krabbelde direct achteruit en voelde zijn sympathieën tanen. Deze reactie was instinctmatig want het tafereel raakte hem persoonlijk. Waarom? Zijn eigen geschiedenis verhaalt hem van een tiran (Lodewijk XI) die een onderdaan (Kardinaal La Ballue) opsloot in een onderaardsche kooi, bij welker spijlen Zijne Majesteit regelmatig kwam informeeren naar de gezondheid van zijn gevangene. Dat is alles wat den doorsnee-Franschman heugt van Lodewijk XI dien hij op school leert verfoeien. In een oogwenk had de ongenadige straf van Ras Haïloe hem teruggebracht naar de duisterste middeleeuwen.

[verschenen: 26 mei 1936]