Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Opstandigen

Parijs, 5 Mei [1936]

Een tromgeroffel, en Claude Farrère treedt binnen onder den koepel der Académie Française, om geïnstalleerd te worden op den zetel van Louis Barthou. Hij wordt voorafgegaan door Pierre Benoit die hem zal ontvangen, en begeleid door den Duc de Broglie en Maréchal Franchet d'Esperey die hem introduceeren.

De zaal is stampvol. Tusschen de uniformen en de voorjaarstoiletten bemerkt men twee zwaar gedecoreerde Nippons die groeten en begroet worden met oostersche buigingen. Hun aanwezigheid huldigt Farrère voor den roman, welke hem geïnspireerd werd door de overwinning van Admiraal Togo te Toeschima op de Russen. Tevens voor de film, ontleend aan 't boek, waarin de ziel van Nippon als een zwerm leeuweriken opjuicht naar de zon.

Farrère stak de eerste redevoering af, omdat het gebruik der Académie wil dat de opvolger den lof uitspreekt van zijn voorganger. Hij begon met te vertellen hoe hij kennis maakte met Barthou in het schuitje van een lossen luchtballon. ‘Gij, als marineofficier’, zei Barthou, die toen minister van Openbare Werken was, ‘gij moet een kaart kunnen lezen en weten welken kant wij uitgaan.’ Hij voelde zich niet heelemaal op z'n gemak in hooger sferen. ‘Wij drijven westwaarts’, constateerde Farrère. ‘Des te erger’, grinnikte de minister. ‘Om terug te reizen naar Parijs zullen wij de Staatsspoor moeten nemen. Op die lijn weet men wanneer men vertrekt. Doch nooit wanneer men aankomt.’

De tocht eindigde zooals hij voorspelde. Dien dag hadden de luchtschippers slechts vijf uur vertraging op dat geprivilegieerde spoorwegnet, waar ieder deed wat hem beliefde.

Barthou

Dit is sinds verbeterd, hoewel nog niet lang. Maar het was de eerste steek welke Farrère toediende aan de bedrijven en misdrijven van het onberekenbare en tegelijk ontoerekenbare wangedrocht dat men een democratischen Staat noemt. Klaarblijkelijk had de romanschrijver, heer zijner scheppingen, en de zee-kapitein, meester aan boord, niet het geringste respect voor de politiek, de politici, de politikasters. En vanaf zijn wieg om zoo te zeggen was Barthou het product en het model geweest van de politiek en de politici.

Kind van een winkeliertje in ijzerwaren, achtereenvolgens jongste gemeenteraadslid, jongste afgevaardigde en jongste minister van Frankrijk, leerde hij vanaf zijn prilste jeugd om uit de verschillendste vaatjes te tappen. Even plooibaar als slim, even wispelturig als uitgeslapen, verstond niemand als hij de kunst om de huik naar den wind te hangen. Hij interesseerde zich voor alles en geloofde aan niets. Ja, toch. Kort voor 1914 bewoog deze scepticus hemel en aarde om van het parlement een wet af te troggelen voor de verlenging van den militairen dienstplicht. Dank zij die wet, welke op 't nippertje de effectieven vermeerderde, werd de nederlaag afgewend en kon de ontgoochelde overwinning bevochten worden. Afgetroggeld echter is het juiste woord. Lees b.v. in de Mémoires van Jules Clarétie, directeur der Comédie Française, welke zonderlinge listen Barthou gebruiken moest om een paar stemmen te ronselen. Men moest zelfs vrouwelijke leden mobiliseeren van het theater dat de reputatie heeft van officieelen harem der Republiek. Met zulk kunst- en vliegwerk werd het vaderland gered. Zou het anders kunnen met kiezers die analphabeten, met députés die botteriken zijn en lafaards, met het algemeen stemrecht dat de staatszaken bedisselt in den blinde? Het tragische is dat Barthou ten slotte het slachtoffer werd van een systeem waarvan hij geprofiteerd had. Zoo slecht als Frankrijk beschut was in 1912, zoo slecht was Barthou beschut toen hij naast Alexander van Servië werd neergeschoten te Marseille. Waar bevond zich dien middag de Garde Mobile, welke eenige maanden terug het parlement zoo dapper verdedigde tegen de weerlooze manifestanten der Place de la Concorde?

Heftige taal

Gedurende de heele electorale campagne is geen heftiger taal gevoerd dan bij deze receptie van het illustre gezelschap dat in de wandeling ‘de oude dame’ getiteld wordt. Schimpscheuten, satiren, epigrammen en onomwonden toespelingen vloekten met alle usanties der academische compagnie, doch zij werden aangedikt met applaus als de tiraden in een schouwburg.

Toen het zijn beurt was chargeerde ook Pierre Benoit. Barthou kreeg een kogel te Marseille, naast Alexander, Farrère zijn opvolger had een kogel gekregen te Parijs, naast Paul Doumer, den President der Republiek, dien hij tevergeefs met zijn lichaam trachtte te dekken. Na beide aanslagen zette men de verantwoordelijke chefs der politie met pensioen aan den dijk en beloonde hen met promotie zoodra de ontroering en de toorn geluwd waren. Kon Benoit deze drama's met hun wasems van clandestien verraad en sluipmoord, verdoezelen in tegenwoordigheid van een der voornaamste getuigen? Wie zal ze vergeten, zoolang het tergend raadsel niet is opgehelderd waarom het escorte, dat reeds klaarstond om Barthou en Alexander te vergezellen en te beschermen, een paar minuten vóór den moord uitdrukkelijk werd afgelast? Hetgeen geschiedde onder Sarraut als minister van Binnenlandsche Zaken, moest herdacht worden onder Sarraut als hoofd der Fransche Regeering. Want ook Sarraut, eerst gedemissionneerd op eisch der publieke opinie, maakte promotie nadat de verontwaardiging gezakt was. Van beide aanslagen bleek de dader een vreemdeling. Reden te over voor Benoit om te hoonen: ‘Er zijn wetten uitgevaardigd, welke den toegang tot ons land verbieden aan de afstammelingen der vorsten die Frankrijk in den loop der eeuwen vormden tot wat het is, maar wij hebben geen wetten om het internationale uitvaagsel te keeren dat Frankrijk met alle middelen poogt te ontwrichten.’

Wanneer de dingen in zulken graad scheef gaan met medewerking der overheden moet er tenminste een plaats blijven waar het knagend geweten zich bevrijden kan. Er is in elk hart meer ruimte disponibel voor ontsteltenis dan voor heldenmoed en zelden protesteert het verstand met toestemming van het instinct. Onder de collega's van Benoit en Farrère waren er, die hun uitvallen niet goedkeurden, omdat zij wisten wat zij waagden. Het moment is niet bijster geschikt om openlijk in oppositie te treden tegen een gouvernementeele kaste, die tot heden regeerde onder het mom der verdraagzaamheid, maar trappelt van ongeduld om de maskers af te werpen. ‘Wij zijn misschien de laatste Académie-leden’ zuchtten sommigen na de philippica tegen de staatinstellingen en staatsmisbruiken van Frankrijk. Zij zagen het illustre genootschap reeds ontbonden als een vulgaire organisatie van anti-republikeinen.

De rijke Académie

Het pretext van fascisme zou uitstekend te pas komen wegens de nalatenschap, want ‘de oude dame’ zit er warmpjes bij. Haar fortuin wordt geschat op meer dan één milliard. Zij is derhalve even rijk als de kloosterorden op wier vermogen de Republiek aasde in den aanvang dezer eeuw, het beruchte milliard dat verduisterd werd door een schavuit die nog altijd boet in het bagno van Guyana. Een der prinsen over wie Benoit 't had, de Duc d'Aumale, vierde zoon van Louis-Philippe, en veroveraar van Algiers, werd verbannen uit het leger en uit het land, wijl hij behoorde tot een der vorstenhuizen die in duizend jaren de Fransche natie schiepen. Om een Republiek, welke hem behandelde met zooveel ondank en uitstiet als een paria, met gelijke munt te betalen, vermaakte hij aan de Académie al zijn bezittingen, het domein van Chantilly met het kasteel, met de stallen die nog mooier zijn dan het kasteel, met het park van Le Nôtre, het bosch van 2450 hectaren, de bouwgronden, de hofsteden en een kostbare verzameling van schilderijen en kunstwerken, een Louvre-museum in 't klein. Ongeveer een jaar geleden informeerde een minister voor de eerste maal of dit onwaardeerbaar legaat door den testamentaris beheerd wordt volgens de bepalingen van den erflater. Dat was het signaal voor een campagne die nog duurt. Het uitzicht op den buit verhoogt de vinnigheid van den strijd hoewel men 't over de potverdeeling niet eens is.

Sommigen adviseeren de stichting van een soort Franschen Nobel-prijs. Anderen geven de voorkeur aan 5000 pensioenen van 6000 francs voor oude letterkundigen boven de zestig, of 200 jaarlijksche giften van 50.000 francs en 20 reisbeurzen van 100.000 voor jonge litteratoren. Het ontbreekt noch aan oude noch aan jonge schrijvers die geen bezwaren zouden hebben tegen een gouvernement dat zulke milddadige voorstellen in overweging neemt, en die geen Académie zullen beklagen welke zoo mooie veeren laat.

De plaats welke het Fransche geweten koos om zich te luchten is dus volstrekt geen asyl. Men leeft er geenszins veilig. Een nieuwe candidaat voor Guyana verbeidt met zijn kornuiten misschien reeds het uur der plundering. Het dient tot niets om zich onder dergelijke omstandigheden een apart risico op den hals te halen door een manifestatie van vrijheidszin. Maar hoe meer de Académie riskeert en hoe meer zij te verliezen hoeft, des te beteekenisvoller wordt een uiting van onafhankelijkheid die ruim een milliard kan kosten nu de tyrannen in aantocht zijn. Een milliard voor de vrijheid, waarlijk, dat is niet goedkoop maar ook niet te duur, en als les voor het huidige Europa een billijke prijs.

[verschenen: 20 mei 1936]