Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Gelijkenissen

Parijs, 28 April [1936]

Wel, wij zitten tusschen stemming en herstemming, ongeveer als tusschen hangen en wurgen. Zaterdagmiddag was een aandeel der Banque de France, waarvan om-en-om 25.000 Franschen één of twee stuks bezitten, nog 7830 francs waard. Maandagavond kon men hetzelfde papier koopen voor 7365. Dat is 465 minder en gij kunt daaruit afleiden hoe het ging met de rest der fondsen. Alleen omdat de ‘bolsj’, zooals ze heeten, hun biljetten in de stembus hebben verdubbeld. Hoe laag zullen we kelderen wanneer ze verdriedubbelen? Van inflatie gesproken lijkt dit er eene van de bovenste plank. Desondanks veroorloven de competente lieden ons niet om een meening te hebben over den einduitslag. En met dat al zijn we dermate gehypnotiseerd, gebiologeerd, gefascineerd, geobsedeerd, gehallucineerd door de houten urn, door het offerblok, door de cijfers, door den heelen idioten mikmak, dat onze hersens pal staan als een heetgeloopen motor, of zeurend voortpiepen als een uitgedraaide gramofoonplaat. Niettemin wil ik probeeren om u met twee parabels toe te lichten hoe de communisten van 1932 tot 1936 konden stijgen van 796.630 stemmer, tot 1.453.923. De eene parabel is zuivere waarheid, gegarandeerd echt. De andere is verdichting maar niet minder authentiek.

In het mooiste rijk onder de zon leefde een gannef, genaamd Rossé. Hij had geen geld noch crediet. Maar hij bezat een onbegrensd vertrouwen in het geloof zijner tijdgenooten, het geloof dat bergen verzet, zalig maakt en wonderen verricht. Toen hij absoluut platzak was stichtte hij een Naamlooze Vennootschap tot exploitatie van de leeuwen der Sahara. Als de makreelen van Captain Cook, als eenvoudige sardientjes, zou zijn maatschappij den koning der woestijn aan den man brengen in conserve-blikjes. In allen ernst, ik debiteer geen grappen. Zijn onmetelijk vertrouwen werd niet beschaamd. Hij vond inschrijvers, geldschieters, en een raad van beheer. Toen het kapitaal binnen was ging de onderneming failliet. Rossé werd gearresteerd en veroordeeld tot één jaar gevangenisstraf. Dit bewijst hoe weinig rechtvaardigheid er bestaat op het ondermaansche. Men had den uitvinder van leeuwen-in-blik moeten decoreeren en zijn aandeelhouders in den bak moeten stoppen. Voor hun bestwil. Voor het bestwil hunner erfgenamen.

Goed bestede tijd!

Terwijl de uitvinder dezer bewonderenswaardige industrie het jaartje uitzat, verloor hij zijn tijd niet. Hij kreeg een nieuwe ingeving en keerde op vrije voeten in de samenleving terug met een ontdekking welke hij noemde L'Eau sex-appellante. De sex-appelleerende vloeistof was gewoon water van de waterleiding, helder, kleurloos, geurloos en smakeloos, dat door een simpel etiquet de kracht verwierf om bij den ooievaar naar believen een jongen te bestellen of een meisje. Het werd gebotteld in flesschen die elk vijftig francs kostten en welke de aanstaande moeder leegdronk gedurende den tijd der blijde verwachting. Het etiquet was roze voor de meisjes, blauw voor de jongens.

Geen enkele consumente beklaagde zich. Raadpleeg alle statistieken der aarde en gij zult zien dat het sex-appelleerende water op de twee halfronden en in de vijf wereld-deelen overal 50% gevallen van welslagen moet boeken. Voor een Dokter Mirakel is 50% een zeer aannemelijke verhouding. De onvergelijkelijke Rossé ware dan ook nimmer tegen de lamp geloopen wanneer hij zich vergenoegd had met de opbrengst der productie. Welke moeder of welke vader die op factuur een jongen kocht heeft 't hart om te procedeeren wanneer er een meisje in de wieg ligt! Maar de weergalooze kwakzalver bood per advertentie de betrekking aan van ‘Directeur des Etiquettes’. Een sinecure. De post werd verleend tegen een storting van 30.000 francs als borgstelling. Elf meldden zich aan en elf werden benoemd. Toen de twaalfde verscheen om roze en blauw te controleeren vond hij elf mededirecteurs die op het Laboratorium Rossé dezelfde functie uitoefenden voor denzelfden prijs. Per ongeluk had deze twaalfde een sardonisch temperament. Hij barstte uit in een schaterlach en na zijn collega's hupsch gegroet te hebben begaf hij zich naar de politie.

Ongeloofelijk

Verbaast het u nog dat de ‘bolsj’ hun stemmen verdubbelen in een land waar ondanks verplicht onderwijs, ondanks een aangeboren pienterheid, een ingeschapen achterdocht, een atavistische schraperigheid, zulke ongeloofelijke dingen mogelijk zijn? Mij ook! Doch een figuur als Rossé dwingt mij om aan te nemen dat er in de Fransche natie een zeker contingent ongeneeslijke sullen, goedzakken, onnoozele halzen, uilskuikens en andere droomers aanwezig is. De gecamoufleerde communisten behoeven hun slechts een flesch water voor te zetten met een lekker etiquet en het gaat erin als nectar. Als gesmeerd.

En nu de tweede parabel. Het is een stuk in drie bedrijven en een proloog dat met zeldzamen bijval gespeeld wordt door het Theâtre de L'Oeuvre. Titel: Les Vaches Maigres. Haar auteur René Aubert, een veelbelovend debutant, is nog een beetje schematisch, een tikje poppekasterig (wat hij gemakkelijk zal afleeren), maar niemand kan hem verwijten dat hij zijn tijdgenooten teekent met een slap handje. De magere koeien verklaren alles ginnegappend failliet, het fatsoen, de eer, de rechtschapenheid, de arbeid, de plichtsbetrachting, de voorzorg en nog een aantal andere burgerdeugden welke ons werden ingeprent in voorbije tijden die nimmer zullen wederkeeren.

Een onberispelijk mensch

Wij wonen het leven bij van een onberispelijk mensch die zoo werd afgewogen en afgepast dat hij slechts weerzin kan inboezemen voor alle soorten onberispelijkheid. Zijn vrouw, verliefd op een gestorven dichter die zich op z'n belachelijkst getoond heeft in den proloog, is een domkop en een droogpruim. Hijzelf, Honoré Balthazar, punctueel bediende in vredestijd, dapper soldaat in den oorlog, model-echtgenoot, voorbeeldig huisvader, consciëntieus belastingbetaler, is even stupide, even prozaïsch, even dor en uitgemeten als zijn brave Antoinette. Vier en twintig jaar lang heeft hij cent voor cent bijeengepot en de spaarduiten belegd in de zaak van zijn patroon. Hij wordt chef van 't personeel en zet een hooge borst op. Hij weigert ondersteuning aan zijn broer, een kladschilder, en aan zijn zwager, een oplichter, die in de dalles zitten. Waarom volgen zij zijn voorbeeld niet, in plaats van te slampampen, te brassen en te zwieren? Maar wacht. De crisis komt. Het handelshuis van Honoré gaat op de flesch. Hij vervalt tot armoede en zijn dochter doet een misstap welke de situatie niet verbetert. Terwijl hij en zijn familie hongerlijden verdienen zijn broer en zijn zwager, die vertrouwensman werd van een minister scheppen gelds. Het zijn canailles doch geschikte kerels. Op hun beurt vragen zij Honoré: waarom volg je ons voorbeeld niet?? Zij bieden hem een meer dan verdachte positie aan met een vorstelijk salaris en de zekerheid van een ronde som te incasseeren als hij in de gevangenis raakt. De held der magere koeien raapt al zijn moed samen. Niet om eerlijk te blijven, maar om een schurk te worden. Knarsetandend verzamelt hij al zijn energie, teekent een contract en wordt schurk. Want zooals de wereld reilt en zeilt is er in de voordeelige baantjes slechts speling voor boeven en schavuiten.

Cynisch

Men moet teruggaan tot den Figaro van Beaumarchais om een tooneelstuk te vinden waar cynische waarheden zoo schamper, schaamteloos en schertsend in het gezicht worden geslingerd van den toeschouwer, die niet meer weet, of hij huilen moet of lachen, en die om niet te huilen gaandeweg giert.

Dat is het klassieke klimaat van toestanden die op hun eind loopen.

Een comedie als De magere koeien en 1.453.923 revolutionnaire stembulletins groeien uit denzelfden voedingsbodem en in hetzelfde seizoen.

[verschenen: 9 mei 1936]