Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Spiegels

Parijs, 14 April [1936]

De moord op Louis Leplée zou mij minder getroffen hebben wanneer ik onder de intieme vrienden van den doode, op wier inlichtingen de justitie haar nasporingen baseert, niet den naam gevonden had van Philippe Hériat. Ik was juist bezig ‘Miroirs’ te lezen, het laatste boek van den jongen romanschrijver dat de critiek unisono ophemelt.

Een ‘boîte de nuit’ te exploiteeren, een ‘Môme Piaf’, schraalbeenige, ragebollige, schorre, vulgaire straatmeid, te lanceeren als het nec-plus-ultra van den Parijschen Venus-berg, en vervolgens op een mooien morgen neergeschoten te worden door vier bandieten die eerst netjes aankloppen daar ‘de baas’ niet houdt van het rinkelen der electrische bel, dat zijn banale bofjes en wanbofjes welke iedereen kunnen overkomen. Er gaat geen week, geen halve week voorbij zonder dat in 't drukst van de stad, op klaarlichten dag of in den geïllumineerden nacht, en ondanks 12.000 agenten, een mensch gemold, een vrouw geschaakt, een bank of een banklooper geplunderd wordt te midden van mikkende revolvers. Men leest die gemengde berichtjes met niet meer emotie dan het nummer eener autobus. Maar dat de vermoorde, die onder ons gezegd, slecht genoeg befaamd was om eertijds de galeien te roeien, uitstekende relaties onderhield met litteraire kringen, verheft het ongeval tot den rang van een cultuur-historische gebeurtenis. Tusschen haakjes: verlies uw tijd niet aan ‘Miroirs’ van Philippe Hériat. Het is de vale geschiedenis van een onbeduidend slappeling die zich zacht spiegelt aan vijf of zes andere modellen van litteraire dames- en heeren-confectie. Niet 't minste belang. Zelfs de episode der kazemat, waar twee soldaten onder een schrikbarend bombardement in slaap vallen en van liefde droomen, schijnt mij alleen curieus als thema. Het contrast tusschen het gedaver der kanonnen en Eros die blijft rondwaren onder de ratelende bommen, is tè frappant om niet teleur te stellen wanneer het losjes wordt uitgewerkt door een haastig auteur. Totnutoe gaf Hériat zich op zijn best in ‘La Foire aux Garçons’. Dit boek, accuraat als een politierapport, beschrijft de artistieke milieu's van weinige jaren geleden toen jonge arrivisten zich door rijke, min of meer verwelkte vrouwen lieten koopen en betalen als op een slavenmarkt. Vandaar de titel. Het onderwerp is misselijk doch geschilderd volgens natuur en met talent.

Merkwaardige verbinding

Bij het abjecte uiteinde van Oscar Dufrenne, deze andere kermisklant die gemeenteraadslid was en candidaat voor de Kamer, dwongen de omstandigheden om een verband te leggen tusschen de politiek en de weerzinwekkendste decadentie. De dood van Leplée is zindelijker geweest. Zijn moraliteit echter was niet properder en de rol die hij speelde trekt een verbindingsteeken tusschen de verachtelijkste ambachten en de kunst.

Gelijk verschillende cabaret-houders voelde de exploitant van ‘Gerny's bar’ (een fameus uithangbord in de Avenue de la grande Armée) zich geroepen tot beschermer der Muzen. Het is de jongste mode. Ter afwisseling op danseressen die geannonceerd worden als naakt, hyper-naakt, super-naakt, laat men een dichter of een schrijver optreden voor een lichtelijk aangeschoten publiek dat zelfs voor poedelnaakt geen hand meer verdraait. Zoo zag men op de planken der nachtkroegen celebriteiten als Colette, Max Jacob, André Salmon, Francis Carco, om slechts de oudsten te noemen en de bekendsten.

Ze zijn geen kinderen en ze weten wat ze doen. Te spreken over profanatie van hun verzen, liedjes en proza in een atmosfeer van knallende champagne-kurken, narren-kappen, broeiende geurtjes en beschaafde bestialiteit, zouden zij stellig opvatten als een uiting van puriteinsche gezindheid. Wij hebben evenwel noch de mentaliteit van een philister noch van een zedenmeester. Ontelbare malen zagen en betreurden wij hoe heiliger dingen geprofaneerd worden voor beschonkenen: een fragment van Bach, een citaat uit Parsifal. Wij zijn geneigd om te vergoelijken dat zij uit de tegenstelling van het laagste een soort van wrange wanhoop puren waarmee zij hun verveling pogen te kruiden. Wat wij echter niet kunnen aanvaarden als vereenigbaar met hun waardigheid en met de waardigheid der kunst is de herkomst van het geld waarmee zij gehonoreerd worden. ‘Geld ruikt niet’ zei Vespasianus toen hij belasting hief op de retirades van Rome, die in 't Fransch nog zijn naam dragen (vespasienne). Er zijn echter gevallen waarin geld meer dan stinkt en één daarvan is de opbrengst eener boîte de nuit.

Een weerzinwekkende handel

Al deze etablissementen, die op zware kosten zitten, werken met verlies en niettemin vinden hun exploitanten met het grootste gemak een commanditairen vennoot. Waarmee vullen zij hun tekort? Met heimelijken trafiek in roesgiften, cocaïne en overige chemicaliën welke in het Fransch ‘afstompingsmiddelen’ heeten, met den handel in blanke slavinnen, met uitbuiting der mannelijke en vrouwelijke prostitutie. Schaarsch zijn de leden van hun personeel die niet nauwe relaties onderhouden met de ‘irréguliers’.

Reeds vóór den oorlog werden deze ‘onregelmatigen’ geschat op ongeveer 20.000. Tegenwoordig overschrijden zij alleen voor Parijs de 50.000. Zij leggen hun wet op aan de nachtelijke wereld. Van den grooten ‘baas’ als Leplée, die letterkundigen en importante personages aan huis ontvangt, tot den kleinsten groom die fungeert als postillon en den zwarten portier die den ingang bewaart, zijn allen hun onderdanig. Of zij deze dwingelandij goedschiks dulden of kwaadschiks, hun onderdanigheid maakt hen medeplichtig aan een geboefte dat de Amerikaansche gangsters en racketeers niets te benijden heeft.

Chantage

Dit leger van elegant gekleede en muzikale boeven (zij zwijmelen voor een harmonika) is trouwens ouder dan de Amerikaansche genootschappen waarmee men hen heden vereenzelvigt. Vroeger voerden zij den titel van Peaux-Rouges en pas toen Chicago een reputatie verwierf welke de hunne overschaduwde raakte de naam Roodhuiden in ongewoonte. Ook in dit opzicht hebben wij niets geleerd en niets te leeren van de Nieuwe Wereld. De gebruiken der outlaws zijn gecopieerd naar de reglementen der hors-la-loi, der irréguliers. Waar zij niet stelen rantsoeneeren zij. Overal waar de wettige overheid faalt treden zij in hare plaats. Zij beboeten den industrieel die den fiscus fraudeert. Van den garagist die gestolen auto's verhandelt eischen zij hun part in de winst. Op elke ondeugd oefenen zij chantage uit en meestal na de ondeugd zelf geprovoceerd te hebben. Zij smokkelen de cocaïne maar weldra betaalt de cocaïnomaan een dubbelen tol: de koopwaar en de geheimhouding. Wien hun cijnsbetaling weigert wordt òf verklikt aan de politie, of door onvervaarde kornuiten gesaboteerd in zijn onderneming, of, wanneer dreigementen en ultimatums niet helpen, koelbloedig geëxecuteerd zooals de ongelukkige Leplée. Menigeen won in dit bedrijf een fortuin en meer dan één film, meer dan één boîte de nuit, meer dan één theater wordt gecommanditeerd met chéques waarvan de provisie geleverd is door een som van misdaad en onpeilbare ellenden.

Afgezakt

Nooit is de moordenaar ontdekt van Oscar Dufrenne, de vriend van Malvy en de amuseur van Parijs. Het zal vermeld mogen worden als een rariteit wanneer men de vier smeerpoezen opspoort die hun rekening vereffenden met Louis Leplée, den koning der nachtkroegen. Bijna met zekerheid kunnen vooraf de doodslagen worden aangewezen waarop geen straf staat. Maar als 't ons sinds lang niet meer verwondert om de politiek gemengd te zien met het uitvaagsel, wij zullen tijd noodig hebben om ons te schikken in het schandaal dat kunst en letteren afzakten tot commensalen en tafelschuimers van gespuis. Het is verre van bemoedigend voor de civilisatie om te constateeren dat haar kunst den Maecenas heeft welken zij verdient, en tegelijk te moeten waarnemen dat ruim de helft van tooneel en literatuur degenereerde in exhibitionisme en pornografie.

[verschenen: 28 april 1936]