Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Staatsmans dilemma

Parijs, 11 April [1936]

Het plan der Paix Française, antwoordend op het plan van den Deutschen Frieden, is door de Franschen zelf verwelkomd met een doffe onverschilligheid. Behoudens enkele kranten als L'Humanité en Le Populaire die den preek voor de visschen met open mond bewonderen, drukt de pers bijna unaniem haar scepticisme uit over het broedsel van den langen Flandin en den korten Boncour. De auteurs mogen op de foto's hun voordeeligste poses aannemen, de een met zijn zes voet zes duim, de ander met zijn golvend kapsel, goedige lobbes of parmantige kemphaan, hun product en hun persoon wekken weinig sympathie en geen greintje geestdrift. Men gelooft hier aan niets meer. Men wantrouwt alles.

Het zou dus normaal zijn wanneer de Franschen de eersten waren om te voelen dat het plan-rataplan hunner afgezanten door den Volkenbond slechts ontvangen kon worden met twijfel en ongeduld, of, gelijk Geneviève Tabouis telegrafeert, met miskenning. Maar neen. Zoo tuk als ze zijn op hun nationale logica zij zullen nimmer toegeven dat Genève niet behoeft te juichen voor een memorandum waarover Parijs meesmuilt. Zeg de Franschen vooral niet dat zij met hun plan gerust thuis hadden kunnen blijven. De opmerking maakt hen woedend. ‘Wat!’ grommen zij, ‘wij zouden de eenigen zijn onder de naties die niet het recht hebben om een plan te berde te brengen? Moet men eerst een verdrag in de snippermand gooien om behandeld te worden met beleefdheid en plichtplegingen?’

De Fransche gemoedsgesteldheid

Dat is lichtelijk overdreven. Doch om de Fransche gemoedsgesteltenis te begrijpen moet men altijd een paar pagina's terugbladeren in de geschiedenis van het land. Het verdrag van 1815 b.v. verbiedt hen nog steeds de omstreken van Huningen te versterken. Tot heden toe hielden zij zich stipt aan een bepaling waarmee de geallieerden van Waterloo zich een invalspoort reserveerden op de Fransche grens. Ondanks de overwinning van 1918 bleef de clausule van kracht. Huningen, dat in 1815 door generaal Barbanègre met een garnizoen van 135 manschappen gedurende drie maanden verdedigd werd tegen 25.000 Oostenrijkers, vormt juist tegenover Bazel een bres in den muur der huidige Ligne-Maginot. Materieel dreigt daar betrekkelijk weinig gevaar want de opening is nauw en het geschut draagt ver. Evenals Locarno echter herinnert die bres aan een verpletterende nederlaag. Zij bestendigt een beperking der nationale souvereiniteit. Moreel schrijnt zij pijnlijker dan Locarno dat vrijwillig werd aangegaan, terwijl het verdrag van 1815 als diktaat is opgelegd. En het stemt bitter te moeten ervaren hoe gansch vanzelfsprekend iedereen 't vindt dat Frankrijk het verpande woord na honderd twintig jaar nog respecteert, en hoe luchthartig sommigen erover heenstappen wanneer een andere mogendheid beloften schendt die nauwelijks tien jaar oud zijn.

Schadelijke ondervinding

Van zulke kleinigheden zouden wij nog een tiental soortgelijke kunnen citeeren zonder verder terug te gaan dan het Barrière-Tractaat dat duurde van 1715 tot 1783, en de Barrièresteden waarin onze Nederlandsche Republiek bezettingen legde. De Franschman heeft regelmatig ondervonden dat een verdrag van ijzer bleek wanneer het gesloten werd tot zijn schade, van het ordinairste papier daarentegen wanneer het geteekend werd in zijn voordeel. Nooit heeft hij kunnen wennen aan deze singulariteit van het ongunstig lot. Hij kon zich ook nooit doeltreffender weren dan door zijn decepties lijdzaam te verkroppen. Niemand verwijt den Franschman zijn passiviteit bijtender dan hijzelf. Zijn kranten loopen sinds jaren over van deze klacht. Maar wat kon hij doen terwijl het Verdrag van Versailles stuk voor stuk afbrokkelde? En Locarno met één slag in puin viel? Er bleef hem geen keuze dan een verderfelijke oorlog of het indienen van een plan. Zelfs al vermaand[e] de atavistische ervaring hem niet tot twijfel, hoe zou hij onder dergelijke omstandigheden vertrouwen kunnen stellen in het ontwerp van een Franschen Vrede? Een Fransche Vrede! Dat gebeurde nog niet in de historie. Dat is te mooi om waar te zijn.

Bij toeval, per ongeluk, of met opzet (wie zal het uitmaken?) gaan de Parijsche proposities in een harer voornaamste punten uit van een hersenschim welks verwezenlijking zweemt naar het onmogelijke en waarvan niettemin het verdere bestaan afhangt van den Volkenbond en van het Covenant. Wij bedoelen artikel 12 der ‘dispositions politiques’ dat in beginsel de organisatie aanneemt eener internationale weermacht te land, ter zee en in de lucht. Het is de tweede keer dat de Franschen met dit idee voor den dag komen. Zij zullen er nimmer van afstappen. Niet alleen de rest hunner voorstellen (militaire en economische ontwapening, regeling van het koloniaal statuut, etc.) maar ook hun toekomstige gedragslijn tegenover den Volkenbond zal onderworpen worden aan de realiseering dezer utopie.

Gelijk in theorie

Zooals gewoonlijk hebben de Franschen gelijk in theorie en in princiep. Op het fronton hunner rechtsgebouwen staat de kernspreuk gebeiteld Gladius Legis Custos. Het zwaard beschermer der wet. De code bekent met dit devies zijn onmacht zonder de gendarmes. Orde is een precair, labiel iets dat slechts bewaard kan worden met politie en marechaussee. Wat geldt voor de binnenlandsche orde geldt in niet mindere mate voor de buitenlandsche orde. Zonder wet vervalt het internationale leven tot willekeur, redeloosheid en avontuur. Doch zonder wapens is een internationale wet niets meer dan een samenvoeging van ijdele woorden. Men kon dat op goede gronden vermoeden in 1930 toen de Fransche conceptie voor 't eerst werd geformuleerd. Wij weten dat met zekerheid na het Ethiopisch experiment. Zachte sancties hebben niets verhinderd en harde sancties konden slechts toegepast worden met risico van oorlog. Tot het aanvaarden van dat risico en het voeren van zoodanigen oorlog bezat de Volkenbond niet de middelen. In 't bijzonder wilde geen enkele der mogendheden zich opofferen en in 't algemeen was niets georganiseerd en zelfs niets voorzien. Gelijke plichten, gelijke lasten (alle verhoudingen in acht genomen) zal het hoofd-beginsel moeten zijn bij de stichting eener internationale macht die optreedt als beschermer eener internationale wet.

Maar hoe is de practijk?

Zoo echter de Franschman gelijk heeft in theorie, zal het hem ooit lukken zijn theorie om te zetten in practijk? Dozijnen bijna onoverkomelijke bezwaren waarschuwen ons voor illusies. Wij hebben slechts voor 't grijpen: Een leger, een marine, een luchtvloot eischen een operatie-basis, zonder welke iedere krijgsverrichting tot mislukking gedoemd is. Het slagveld kan liggen in alle hoeken en uithoeken van Europa, en zelfs van vijf continenten, van alle zeeën. Waar zal Genève's weermacht moeten legeren om met een minimum vertraging en een maximum effect gemobiliseerd, getransporteerd en geconcentreerd te worden naar een der gevoelige plekken der planeet, of liever, om modest te blijven, naar een der vulkanische punten tusschen Wladiwostock en Dublin? Elke mobilisatie, elke concentratie vergt lange voorstudies der Generale Staven. Hoe en door wie zullen deze Generale Staven (die men niet improviseeren kan) gekozen worden zonder misnoegen te veroorzaken onder vijftig participeerende volken? Zullen zij homogeen zijn? Er bestaan verschillende krijgstactieken. Welke zal domineeren? Elk volk heeft een soort van nationale oorlogvoering. Hoe zal men ze smeden en kneden tot eenheid van opvatting? Iedere natie heeft haar eigen vuurwapenen. Ook deze complicatie zal herleid moeten worden tot enkelvoudigheid. Wie zullen de Geneefsche leveranciers zijn? Tot welke natie zal de opperbevelhebber behooren? Ten slotte deze cardinale vraag: wat zal er gebeuren wanneer Genève's weermacht, luchtvloot of marine de nederlaag lijden? Want ook die eventualiteit moet men onder 't oog zien zoolang er niet aan te denken valt dat de oprichting eener internationale politie vergezeld zal gaan met een algemeene en totale ontwapening van alle mogendheden der aarde.

Een onontkoombaar probleem

Het probleem schijnt inderdaad onoplosbaar. Toch stelt het zich automatisch voor aan een redelijken geest. Men kan 't niet ontwijken. Verstand en instinct zeggen ons dat het de eenige oplossing biedt die niet leidt tot een nieuwen chaos en tegelijk den ouden chaos ordent. Maar het kleinste verwezenlijkbare concept, het bescheidenste begin van uitvoering zou nuttiger zijn dan de duidelijkste aanschouwing van een lumineus gedachten-beeld. Helaas echter, duizendmaal helaas, zoodra men den droom vangen wil in een vorm vervluchtigt hij als de kleuren die men met gesloten oogleden waant te zien in den nacht. Zou hij een fantoom zijn onzer verbeelding als de Quadratuur van den Cirkel en de Steen der Wijzen? Zoo ja, dan moet men sommige artikelen reviseeren van het Covenant. Zoo neen, dan geve een militair het bewijs dat het aangeboren begrip eener internationale defensie voor verwerkelijking vatbaar is, tot behoud van ieder en tot gevaar van niemand.

[verschenen: 27 april 1936]