Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Op het geloei der sirenen

Parijs, 4 April [1936]

Menigmaal hebben wij gehuiverd bij de gedachte wat er zou gebeuren wanneer de oorlog ons overviel in het slapende Parijs ‘als een dief in den nacht’. Want oorlog zullen wij hebben, vroeg of laat, in dit tè gelukkige, van honing en melk overvloeiende land, waar een minister, die zich verontrust over den teloorgang, besloot een telling te houden van de verlaten hofsteden en de braakliggende, eertijds rijke akkers, welke terugvallen tot den natuurstaat nadat de voorzaten duizenden jaren gezwoegd hebben om ze te zuiveren van keisteenen en te bevruchten met humus. Men kan ontelbare pacten sluiten, pacten met de antipoden, pacten met de maan, pacten met de planeten, maar alle voorzorgen bezwijken voor het onontkomelijk fatum dat de bijna ontelbaar geworden uitgestorven boerderijen roepen om bezitters en beploegers.

Voor dien oorlog is zoo goed als alles gereed aan de grens. De vijf of zes rijen van ijzeren balken en spoorstaven, gebetonneerd in den grond, wachten hoe de tanks zich zullen spietsen op staken van cyclopen welke zij niet kunnen buigen. De soldaten legeren onder wallen welker dikte de trillingen dempt van het zwaarste bombardement.

Maar achter deze onneembare grenzen is zoo wat niets klaar voor de open steden en haar weerlooze bevolking. Ik heb me dikwijls een luchtaanval voorgesteld van Parijs. Zonder oorlogsverklaring. Of een kwartier na de oorlogsverklaring. Of gedurende den loop der krijgsbedrijven. Het moment is een kwestie van minder belang wanneer onder elke omstandigheid het resultaat onveranderlijk vaststaat. Een eerste vloot van vijandelijke luchtvaarders vaart aan op de vliegvelden en levert slag aan de Fransche eskaders. Zij wint of wordt overwonnen. Wat doet dat er toe voor ons, civielen? Een tweede vloot zweeft bijna gelijktijdig aan boven de stad en werpt haar bommen. Zij behoeven niet eens gas-bommen te zijn. Met brand-bommen reeds, geoorloofd oorlogsmiddel, hebben wij ruimschoots ons bekomst. Wanneer wind en weer een beetje dienen, zullen wij geroosterd worden als wentelteefjes. Wanneer de aanval doelmatig wordt geconcipieerd en uitgevoerd, kan men een paar millioen burgers, ouden en jongen, omringen met een cirkel van vuur. Alle brandspuiten van geheel Frankrijk zouden ontoereikend zijn om de vlammen te blusschen. Onze eenige uitweg ware een bad in de Seine. Het geval overigens is voorzien en gedurende verschillende eeuwen reeds geschilderd in een serie visioenen die onlangs verzameld zijn door den oud-combattant Georges Gaudy, onder den titel ‘Le Destin de la France’. Tusschen haakjes: vindt gij 't niet merkwaardig dat de profeten en de profetessen alleen Parijs gekozen hebben als mikpunt hunner voorspellingen? Zelfs bij de zieners inspireerde de Ville-Lumière, het moderne Babylon, altijd een soort van wrok of afkeer.

Schuilplaatsen?

En waar hadden wij moeten vluchten voor het vuur des hemels? Zeker, er bestaan schuilplaatsen in diverse wijken. De nieuwe huizen-blokken bezitten hun eigen bom-vrije, gas-vrije kelders. Maar allen tezamen kunnen niet het honderdste part bergen der bevolking. Hoevelen bovendien zouden kerkers blijken voor levend begravenen, waaruit niemand ontsnapt wanneer de muren boven den grond ineenstorten?

Toch is geen enkele stedeling gemakkelijker tegen lucht-aanvallen te verdedigen dan de Parijzenaar. Hebt gij als toerist ooit gedoold door de Parijsche catacomben? Zij zijn vermeld in alle Baedeker's die dateeren van onheuglijke tijden. Vroeger bezocht men ze tweemaal per maand, in een warme winterkleeding, met stevige schoenen aan de voeten en een vetkaars in de hand. De gids leidde u een uur lang door eindelooze, donkere, vochtige, kille gangen, half opgevuld met rijen doodskoppen en onderdeelen van geraamten, afkomstig van afgedankte of overvolle Parijsche kerkhoven. Dit vergane en verdorde menschdom, opgestapeld langs de wanden en in uithoeken, wordt geschat op zes à zeven millioen personen, die allen gelachen en bemind hebben, al ware het slechts één minuut van hun bestaan. Hun bleeke overblijfselen, uniek als verzameling, wekken geen vroolijke gedachten en met een zucht van opluchting begroet gij de zon wanneer gij uit dit rijk van zwervende, spokende larven terugkeert tot het licht.

Doch wat men u vertoond heeft als Catacomben is slechts een miniem gedeelte van het onderaardsch Parijs. Dezelfde galerijen, hier en daar sinds anderhalve eeuw geschoord met houten stutten om inzinkingen te verhoeden, strekken zich over tientallen kilometers uit onder de stad, gemiddeld zeventig meter beneden de oppervlakte. Het Parijs dat zich met zijn monumenten en woningen verheft boven den grond, werd in deze duistere gangen en grotten uitgegraven. Men verdoolt spoedig in dit labyrinth van onderwereldsche straten waar weinigen zich verder wagen dan het punt waar de dag wegglimmert in een stipje. Maar het zou geringe moeite en kosten vergen om den doolhof bewoonbaar te maken welks zoldering beveiligt tegen kogels van elk kaliber. Voor alle eventualiteiten, en zelfs als pittoresk uitstapje voor vreemdelingen in vredestijd, konden deze hooge en wijde tunnels uitgerust worden met een primitief confort van electrische verlichting, wegwijzers, logementen, proviandmagazijnen, installaties voor luchtverversching, een begaanbaren bodem, en enkele andere attracties. In uren van nood (die dagen kunnen worden) zouden minstens één millioen menschen daar secure huisvesting vinden. De geriefelijkheid hangt af van de organisatie. Het schijnt me geenszins onmogelijk dat op den duur het onderaardsche Parijs met het ondermaansche zou kunnen wedijveren. Als de essentieele organen der maatschappij verplaatst en beschermd worden in de diepten waar de stad haar wortels schiet, zou de bewoner voortaan niets te vreezen hebben. Noch brand, noch verstikking. Doch dit is een toekomstvisioen dat pas verwezenlijkt zal worden door de achterneven. Sommige tijdgenooten hebben eraan gedacht. Er is over gesproken en geschreven. Maar men heeft niets gedaan. Vóórdat de Franschman de handen uit de mouw steekt, moet de koning geen geld meer hebben om zich een paar laarzen te koopen, gelijk in de dagen van Jeanne d'Arc.

Graafwerk

Zonder twijfel omdat wij nog niet tot daaraan toe zijn, werd een aanvang gemaakt met graafwerk in bescheidener proporties, en gisteren is de eerste toevlucht ingewijd op den dag harer voltooiing. Zij daalt tot 25 meter onder den grond (ruim voldoende voor het geweldigste geschut), kan acht duizend personen bevatten, en mag erop roemen de grootste te zijn der wereld. De schuilplaats is een lager liggend verlengstuk van een station der Ondergrondsche Spoor en dezelfde deur welke leidt naar de treinen van de ‘Métro’ verleent toegang tot de veiligheidsgalerij, waar luchtdichte schotten en een lichte atmosferische overdruk alle infiltratie van gevaarlijke gassen verhinderen. Om echter niet alleen bestand te blijken tegen bommen maar ook tegen billijke critiek zou de hoofd-ingang zóó beschut moeten zijn dat een ongelukkig schot hem niet kan versperren. Met zulke toevallige treffers werd geen rekening gehouden in dit eerste asyl, dat het prototype is van 130 andere stations die ingericht zullen worden op dezelfde manier.

Honderd dertig maal acht duizend geeft 1.040.000. Dat is veel zegt de optimist. Dat is weinig, antwoordt de pessimist, op een bevolking van om-en-om drie millioen. Het zou voldoende kunnen zijn als men twee-derde der inwoners ontruimt. Als echter een schuilplaats geopend en gesloten wordt in de vijf minuten welke het alarm volgen, in vijf minuten evacueert men geen stad. Maar het voornaamste bezwaar tegen de 130 vluchtoorden blijft dat slechts één ervan klaar is. Wat de overige betreft, moet men hopen dat de hypothetische vijand die vroeg of laat op den horizon gesignaleerd zal worden aan iedereen den tijd gunt om ze zonder haast te voleindigen en te inaugureeren.

[verschenen: 21 april 1936]