Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Onder het oog van barbaren

Parijs, 27 Maart [1936]

Indertijd beschreef ik u de foltering en de genoegens van den Haak, toen dit nieuwe volksvermaak werd gelanceerd in het cabaret dat ‘De Mier’ als uithangbord droeg van neon-letters.

Gij herinnert u waarschijnlijk niet, want er valt zoo veel te onthouden, en de Haak verbreidde zich niet over de wereld. Hij is uiteraard het instrument voor een magneet gelijk Parijs, waar overvloed heerscht aan alles omdat alles erheen getrokken wordt, het uitschot en het puikje. Hier alleen kan men een soort slavenmarkt aanrichten van het talent. Of een soort vuilnisbelt van geestelijken afval, waarin de voddenrapers graaien.

In den grond is de Haak niets anders dan dat. Een ris onbekende beginnelingen (elken avond andere) trad gratis op, zingend, dansend of spelend, en deed zijn uiterste best voor een publiek van wilde dieren, dat getemd moest worden met ‘een nummer’. De toehoorders waren vrij om te jouwen, te fluiten, te sissen, of te applaudisseeren. Voornamelijk jouwden zij. Wanneer het gejoel een climax bereikte die gevaarlijk werd voor de meubels, verscheen er uit de schermen een reusachtige haak welke den uitvoerder, man of vrouw, bij de lurven pakte en in de coulissen sleepte. Zonder dat de vergelijking hinkt kan dit publiek op één lijn gesteld worden met voddenrapers. Het verschilde slechts in zooverre van dit onsterfelijk gilde dat de voddenraper de ondoofbare hoop koestert om een voorwerp van waarde op te scharrelen tusschen de lompen, terwijl de liefhebbers van den Haak uitsluitend komen om zich te verlustigen aan menschelijke prullen, om zich te verkneuteren in het armzalig figuur dat hun hoofd-van-jut sloeg onder de krijschende beschimpingen. En te zeggen dat de Franschen zich beroemen mochten in hun taal geen woord te hebben voor Schadenfreude! Als 't woord hen nog ontbreekt, zij bezitten het ding sedert enkele jaren in overdaad.

Vooruitgang

Kort geleden kreeg de Haak - Le Crochet - zijn deel van den vooruitgang. Hij werd radiophonisch. Hij bestrijkt de planeet onder presidium van den Minister van Posterijen Georges Mandel, bijgenaamd Jeroboam. Hebben wij ons nog te beklagen? Ja. Het ware mooi geweest om de stumpers die een conservatorium afliepen en met een eersten prijs in hun zak er tegen opzien om kellner of kellnerin te worden in een restaurant, het zou philanthropisch geweest zijn om die verschoppelingen in de stilte van een studio te laten defileeren voor den micro, op zoek naar een bestaan, of op zoek naar den roem. Maar dat was niet amusant. Dat loonde de moeite niet, noch den electrischen stroom. De attractie van den Haak schuilt niet in den solist, doch in de toeschouwers. De muziek is niet op de estrade doch in de zaal. Men werpt geen rotte eieren of schimpscheuten naar een radio in de huiskamer. Wat voor genoegen steekt erin om een zanger te executeeren door een knop om te draaien? Het pleizier is om den veroordeelde levend te hooren villen.

Omdat men het publiek niet kon bergen in een studio, dat gewoonlijk te klein is, bracht men 't studio naar het publiek. Elken Maandag, zoolang het duren zal, wordt de Salle Pleyel gehuurd voor een wekelijksche executie. De zaal, die in den volksmond haar naam behield hoewel zij naar Rameau genoemd werd sinds Pleyel elders zuiniger moest gaan wonen, kan ongeveer vijf en twintig honderd personen bevatten. Iederen Maandag loopt het gebouw stampvol. Geen dirigent, geen virtuoos, al heet hij Horowitz of Toscanini, trekt zooveel menschen als dat rijtje candidaten van wie niemand den naam kent. Een micro, en roode lampen die stilte gebieden, zijn geïnstalleerd op het podium. Niemand heeft het recht om te praten, te lachen, te schreeuwen, te gieren. Kwansuis. Iedereen snapt 't. Wat men niet geeft wordt genomen. Nauwelijks klinken de eerste noten of het rumoer begint. Het gaat crescendo naarmate de solist of de soliste in de rats zitten, angst zweeten, zich in bochten wringen, een krop in de keel hebben, zich verslikken, trillen op hun beenen, en ten slotte oprispingen uitstooten in plaats van tonen.

Zedelijke mond

De dames klokken, kakelen en keffen van de pret. De heeren balken, blaffen en janken. Geen sterveling die zich schaamt bij deze moreele moord-partij. De verontschuldiging ligt voor de hand: Het slachtoffer is niet verplicht zich bloot te stellen aan dezen schandpaal. Hij werd niet gedwongen tot de marteling. Zelfs niet uigenoodigd. Hij weet wat hem wacht. Wanneer 't hem niet bevalt kan hij thuis blijven. Hij krijgt zijn kans. Smoesjes! Men verbloemt eenvoudig dat hij zijn kans krijgt als Daniël in den leeuwenkuil, als Androcles in het circus. Om deze tierende menigte te vermurwen, die hier enkel bijeen loopt om haar gal te loozen, om haar slecht humeur bot te vieren, zou een debutant sterker of begenadigder moeten zijn dan Daniël, Androcles en Orpheus te zamen.

Maar o macht der hoop! Nooit ontbreekt het aan aspiranten voor deze folterbank. Ze zijn zeker van hun vonnis, dat hier niet geveld wordt met neergestoken duimen doch met opgeheven armen. Toch wagen zij zich aan de proef voor deze duizendkoppige, wreede jury, liever dan met hun talent of met hun inbeelding van talent te verdwijnen in de anonieme kudde.

Had Richard Wagner zich ooit zulk een modernen Meistersinger-wedstrijd kunnen droomen? Kan het volmaakter? Zeker! Zoodra de televisie in het bereik ligt van iedereen. De symbolische Haak moet hier, voor de radio, vervangen worden door het gelui van een gong. Als de televisie in de puntjes werkt en voor een prikje te koop staat zal de voddenrapershaak in eere hersteld worden, en naast het krekeltje van den haard zullen wij aanschouwen hoe men de gezakten dezer examens wegsleurt van het tooneel.

Vervelende kinderen

Maar nu reeds mogen wij constateeren aangeland te zijn op een der overtreffende trappen van civilisatie. Verwonder u niet. Deze barbaarschheid is wel degelijk een uiting van culmineerende beschaving. Van een beschaving die de uiterste toppen harer Himalaya's benaderd heeft. Kijk even achteruit, over de lagere kimmen, de dalen, de golvende uitloopers van het voorgebergte, om de afgelegde afstanden, de beklommen hoogten te meten. Bedenk dat de minst-bedeelde der ‘gestraalde’ en ‘gedropen’ executanten ten tijde van Karel den Groote den indruk zou gemaakt hebben van een louter genie, van een wonderschepsel, en nog in de Renaissance, in de dagen van Mozart en Beethoven, gewaardeerd zou zijn geworden als een merkwaardig specimen zijner kunst. Denk aan de eeuwen die noodig waren om een zelfs voor ons nog zeer draaglijk exemplaar te produceeren dat hier radiophonisch, dit wil zeggen tot aan de grenzen van het uitspansel, wordt weggejouwd.

Met andere woorden: wij gedragen ons als kinderen die zich vervelen tusschen hun speelgoed en 't moedwillig vernielen. Wij wanen altijd nieuwe amusementen te zullen hebben. Verwend als we zijn sinds vijf eeuwen beginnen wij te vergeten, in onze breek-woede, dat er kunstenaars waren die opgevolgd werden door een woestijn van duizend jaren absolute leegte. Vooral om deze reden, daargelaten nog de onmenschelijkheid, zegt de Haak mij weinig goeds. Geen dier duizenden baldadige sloopers, millioenen geworden door de radio, zijn bekwaam tot bouwen. En ook dit reeds leerde de geschiedenis: met sloopers die niet kunnen bouwen vangt een periode aan van barbaren.

[verschenen: 14 april 1936]