Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Baksels en brouwsels

Parijs, 30 September 1935

Zooals iemand die de gewoonten van koks en bordenwasschers gelezen heeft in Down and out in London and Paris van den Engelschman George Orwell, minstens een week lang voor geen geld ter wereld zal eten in een luxe-restaurant, zoo lust men gedurende zeven dagen niet meer van de hoogere staatkunde en aanverwante artikelen, telkens dat een ongelukkig toeval een deurtje of een venster opent dat een kijk geeft in de onderverdiepingen van de nationale keukens.

De afstand tusschen een viezen plongeur en een onberispelijk uitgestreken maître d'hôtel is zeker niet grooter, en hun verbindingsdraden zijn niet ijler, dan tusschen sommige met geen tang aan te pakken sujetten en hun onkreukbaren Minister van Buitenlandsche Zaken. Beweer niet het tegendeel. Maak u geen illusies. Is de stichtelijke Litvinoff, pilaar van den Volkenbond, niet dezelfde als de bandiet die met revolver in de vuist de Bank van Tiflis binnendrong, het personeel neerschoot en op 7 Januari 1908 gearresteerd werd te Parijs? Hij verschilt slechts in zooverre van andere schavuiten dat hij niet werd opgeknoopt. Dat verandert echter niets aan de zaak. Een type in dit genre kan de bordjes verhangen doch er zijn niet veel karweitjes en praktijken waarvoor hij den neus zal optrekken. Hij. is zonder twijfel een uitzondering onder zijn collega's, maar is hij ook een unicum. Wat doet 't ertoe. In levenden lijve bewijst en belichaamt hij een serie mogelijkheden waarvoor het hart u omdraait in het lijf als bij sommige manipulaties van den cuisinier.

Een paar dagen geleden werd te Straatsburg een koppel buitenlanders gevangen genomen, dat uitstapt uit een trein van Zwitserland. De naam spion is te nauw voor hen, en ten overvloede te flatteerend, hoe laag men het beroep van spionnen ook aanslaat. Zij zijn agenten eener vreemde mogendheid. Doch van welke mogendheid? De man beweert Daniel Nielsen te heeten en Deen te zijn. Hij wordt ontbolsterd en uit de vermomming van een dozijn paspoorten duikt een zekere Hugo Eberlein op, Teutoon van het zuiverste water, Ariër in de vierde macht, alle grootmoeders authentiek echt, en daarenboven geen klein bier, maar een der voornaamste geheime agenten van Berlijn. Zijn gezellin noemt zich Charlotte Schenkenreuter (ik sta niet in voor de juiste spelling), Germaansche van top tot teen, en heeft niets te verbloemen. Via Zürich komt zij regelrecht uit Duitschland. De Teutoon echter komt via Zürich langs een omweg uit Rusland. Hij heeft credietbrieven op zak tot een bedrag van zeven millioen, verdeeld over verschillende Fransche bankinstellingen. Daarnaast een aantal documenten die toonen dat hij deel uitmaakt van een wijd-vertakt complot tegen de veiligheid van den Franschen Staat. Op den koop toe een notitie-boekje met de bijna volledige adres-lijst der Russische agenten in Frankrijk. Het bevat voldoende aanduidingen om over het geheele territorium huiszoekingen te verrichten.

Een goede vangst. Daarenboven een vangst die niet kon vallen op een gelegener oogenblik. Het duo werkte in de oorlogshavens, in de arsenalen, en in Elzas-Lotharingen waar nog een handvol dwepers wroeten, zoowel Duitschers, als communisten, die zich verbeelden te zuchten onder een Fransch juk. De instructies welke de som van zeven millioen vergezelden veroorloofden niet den minsten twijfel aangaande de benuttiging dezer financiën.

Het geld was bestemd voor de marxistische leiders van het Front Populaire, en moest dienen om in de maand October een heftige beweging voor te bereiden van directe actie tegen de binnenlandsche en buitenlandsche politiek van het gouvernement. Rechtstreeksche subsidies voor een burgeroorlog. Zijdelingsche subsidies tegen Italië, Mussolini en het fascisme. Een ware samenzwering die geen ander doel beoogde dan Frankrijk in de afschuwelijkste complicaties te storten. Het bewijs is geleverd, of kan in ieder geval zonder moeite geleverd worden, dat het Front Populaire, een der roerigste coalities van revolutionnairen waarmee de Fransche Republiek ooit te haspelen kreeg, gesteund, bezoldigd, gedirigeerd en gecommandeerd wordt door minstens twee vreemde mogendheden. Daar komt nog bij dat de taak der afgezanten Eberlein en Schenkenreuter te Zürich vergemakkelijkt werd door den Secours rouge international, een soort van liefdadigheidsgenootschap voor hulpbehoevende kameraden, gesticht door wijlen Henri Barbusse, dat gelijk de meeste Russische ondernemingen (ook die er 't onschadelijkst uitzien) destructieve bedoelingen verbergt achter een masker van philanthropie, kunst, sport of wat anders.

Dit zijn de gegevens van het scenario. Als bloote feiten overtreffen zij in belangrijkheid niet de globale spionnage-verhalen. Als getuigen van een psychologie, van een mentaliteit, van een moraal, van een tactiek, zijn zij welsprekender dan geheele bibliotheken.

Wie meende dat er geen feller antagonisten waren dan Nazi's en communisten? Mis. Het is niet uitgesloten dat de Duitschers een veldtocht overwegen tegen de Russen, of dat de Russen een campagne beramen tegen de Duitschers, doch ziehier Moskou en Berlijn hand in hand vereenigd om Frankrijk een dier poetsen te bakken welke een land voor ettelijke jaren schaakmat zetten. Beginselen, heilige of onheilige, tellen daarbij niet mee. Noch te Berlijn met zijn hakenkruis, noch te Moskou met zijn kabbalistische ster, met zijn proletarische sikkel en hamer. Nazi's en Soviets gaan misschien over niets accoord. Behalve over dit eene: de ontmanteling, de eliminatie van Frankrijk. Mikkend naar dat gezamenlijke doel kijken zij niet meer op de middelen. Men zou willen twijfelen, ontkennen, verdoezelen. Want Rusland sloot een bond met Frankrijk en rekent op de Fransche soldaten; want Italië leeft in schappelijke termen met de Soviets. Neen. Onmogelijk om te loochenen. Onmogelijk om de dingen te verdraaien of er doekjes om te winden. Beide medeplichtigen zijn op heeterdaad betrapt. Het zou kunnen dat de een den ander nog een kool heeft probeeren te stoven van zijn maaksel. Duitschland kan b.v. pogen om Moskou te blameeren tegenover Parijs. (Waarvoor immers onder de bagage van Eberlein dat leesbare lijstje van Soviet-agenten in Frankrijk?) Doch al ware het zoo, dat verfraait niets aan het dubbele en achterbaksche spel dat ze samen spelen, Berlijn en Moskou.

De onverschoonbaarsten echter, de weerzinwekkendsten in dit vuile zaakje zijn niet de Duitschers en de Russen, maar de Franschen, of de zoogenaamde Franschen, die klaar stonden om de millioenen op te strijken van een complot en een verraad. Zij kenden de tweevoudige bron der zilverlingen. Zij konden haar tenminste kennen. Doriot, député en burgemeester van Saint-Denis, Doriot, de afgescheiden communist, die brak met Moskou, na een van de vertrouwdste en intiemste trawanten geweest te zijn van het Kremlin, heeft in zijn krant L'Emancipation herhaalde malen de ernstigste, de pertinentste beschuldigingen uitgebracht tegen de Fransche Communisten die hun deficits beurtelings dekken met Russische roebels, beurtelings met Duitsche marken, en altijd onder de plak staan, of van de Soviets, of van de Nazi 's. De Rooden zijn paars geworden van kwaadheid. Zij hebben kranten die de beschuldigingen van L'Emancipation overnamen, voor het gerecht gedaagd en reusachtige schadevergoedingen geëischt. Doch zij wachten er zich netjes voor om Doriot te dagvaarden die bewijzen bezit.

Het geval laat dus aan duidelijkheid niets te wenschen. Eberlein bevestigt Doriot. Doriot staaft Eberlein. Een Fransche politieke beweging, die de helft der natie omvat, is te koop voor klinkende munt, voor geld van den meest verdachten buitenlandschen oorsprong. Hoewel communisten, socialisten en zelfs een aantal radicalen hun publiek reeds lang verwend hebben met de kromste sprongen, zal menigeen het een beetje al te gek vinden dat zooveel vuisten tegen het Fransche gouvernement gebald werden voor een wissel van Hitler en Stalin. Tot nader order echter kan men dit slechts hopen. Want de stommiteit van moderne democraten is grenzenloozer dan de diepten van het uitspansel.

En wat doet Laval temidden dier onzindelijkheden en onzinnigheden?

Hij houdt zich koest en laat alles voorloopig waaien. Misschien handelt hij achter de schermen. Op de planken weet hij zooveel als de kat van saffraan. Hij gaf de pers en de rechtbank den stillen wenk om het onderwerp met discretie aan te roeren. Geen theater, geen sensatie met dit vunze drama. Is het een slechte manier om iedereen mores te leeren? Wat zoudt gij willen dat Laval meer deed in de positie waarin hij verkeert, waarin Frankrijk verkeert? Een beroep op de natie? Het Russische pact opzeggen? Men steekt geen lucifer aan in een kamer waar het naar gas ruikt. Dat is de vonk in het kruitvat. Bestookt van binnen en van buiten, geënterd door Engeland, geprest door Italië, verraden door links, gejonast door rechts, bedot en bedreigd van alle kanten, is het eenige wat hij doen kan schipperen, zwijgen, marchandeeren en paraat blijven.

[verschenen: 16 oktober 1935]