Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Nuttig effect

Parijs, 17 Augustus [1935]

Onmiddellijk nadat de tweede trein van decreet-wetten was aangekomen is het Fransche gouvernement beloond door de Banque de France. De gouverneur Moret was op Nieuwjaar als een loopjongen naar huis gestuurd door Flandin omdat hij zijn medewerking geweigerd had aan de vulling van het vat der Danaïden. De snaterende, kakelende politiek stelde aan 't hoofd der weerspannige financiën Jean Tannery omdat zij hem meegaander achtte, gemakkelijker te lijmen. Wij vroegen bij deze benoeming of Frankrijk ging zwalken op avontuur. Neen, het anker bleek steviger dan iemand kon gissen. ‘Le mur d'argent’ zooals rooden en rozigen de Bank betitelen, de Muur-van-geld bewoog niet. Zij stieten hun koppen te pletter tegen de belegerde forteres. Wat Moret weigerde aan Doumergue en Flandin (onvoorwaardelijke overgave en uitlevering der schatten) weigerde Tannery opnieuw. Ik weet niet of deze man van cijfers ook een man is van bijzonder gehard karakter. Er liepen in 't begin van 't jaar geruchten dat de Regenten der Bank dreigden met collectief ontslag, doch dit praatje kon evengoed een krijgslist verbergen als een neiging openbaren tot zwakte. Aanvankelijk was er misschien een beetje wrijving tusschen de Regenten en den Gouverneur die gelijk een levend projectiel de vesting werd binnengeschoten. Maar op stuk van zaken week Tannery geen duimbreed af van de rechte lijn. Hij staat in zooverre sterker dan. zijn voorganger dat de regeering hem niet aan de deur kon zetten (zoo kort na Moret) zonder een affreuze paniek te ontketenen welke alles had kunnen vergruizelen, goud, geld, regeering en republiek. Hij bezit in ieder geval de verdienste van niet gezwicht te hebben voor oneervolle bevelen of inblazingen van fortuinzoekers die niet minder kwakzalvers moeten heeten omdat zij ministers zijn. Hij draagt de eer weg dat ditmaal niet de gouverneur struikelde over het gouvernement maar het gouvernement over den gouverneur. Het uitvoerend bewind, de wetgevende macht, de geheele Fransche natie passeerde onder zijn juk. Alles capituleerde voor den wil der Bank, en wanneer de stormen geluwd, de ruïnes hersteld, de hoofden verhelderd en de gemoederen gekalmeerd zijn, zal Tannery de zegevierende principes belichamen welke orde schiepen of handhaafden in den internationalen chaos. Met Trip waarschijnlijk.

Eerst de decreten, eerst de tering naar de nering, eerst een normaal, gezond beheer en daarna het geld, was 't ultimatum van de Banque de France. Het werd aangenomen door Laval en voltrokken in de grenzen van het mogelijke. Draconische maatregelen had de Bank wellicht totaler gewenscht, doortastender, operatiever, doch voorloopig betuigt zij zich tevreden met het bereikte en het bereikbare. Zij houdt haar beloften. Alvorens de resultaten zichtbaar zijn toont zij den durf om niet te twijfelen aan het vervolg. Zij maakt er zich niet ongerust over of Laval in October gewipt zal worden en dit is zonder twijfel een der gunstigste teekenen voor Laval's duurzaamheid. Over de parlementaire verkiezingen van Mei 1936, welke door een socialistisch-communistische overwinning alle constructieve pogingen te niet kunnen doen, bekommert zij zich zóó weinig alsof die verkiezingen bij decreet zullen worden verdaagd. Ondanks de dreigementen van het Front Populaire, de alzijdige voorboden van revolutie, de voorspellingen van oorlog, opent zij wagenwijd haar loketten. Bij monde van Tannery kondigt zij de vrijzinnigste bedoelingen aan. Zij belooft steun aan alle ondernemingen waarvan het beleid voorschotten niet nutteloos maakt. Aan landbouw-kassen verleent zij crediet op den oogst die gemaaid en gedorscht maar nog niet verkocht is. Boeren die krap zitten behoeven hun graan niet meer voor een prikje van de hand te doen. De koersen van het koren zakten laag genoeg: zij zullen stijgen. Het geld wordt williger en goedkooper. het disconto gereeder. Het tafereel van een bloedarm Frankrijk, verkwijnend op stapels goud, morrend tegen den gelen Moloch die het verslindt, moet van de wanden worden afgehaakt, naar den zolder verbannen bij den ouden rommel, uit de courante beeldspraak worden geschrapt. Ook het schilderij dat de Banque de France afbeeldt als een onderaardsche roofburcht waar vervaarlijke, almachtige personages, gezeteld op hoopen van edel metaal, knevelarijen uitoefenen op hun berooide medeburgers en onderdanen.

Het ware niet moeilijk om met zulke mooie voornemens te spotten en hun draagwijdte te verkleinen. Doch dat is niet onze taak, dat is niet de taak van onpartijdige waarnemers. In het kader eener bevolking van veertig millioen meerendeels verstandige, minderdeels wijsneuzige, hersenschimmige zielen, kan geen sterveling met eenige nauwkeurigheid raden hoe het ensemble op de uitnoodiging van gouvernement en gouverneur zal reageeren. Voor een te groot part zal het antwoord afhangen van psychologische, oncontroleerbare factoren. Tannery zelf en Laval zijn de laatsten om den invloed van het moreele klimaat te onderschatten. Zij wakkeren hun publiek aan als de veldheer die een beslissenden aanval inzet. ‘Van nu af behooren alle Franschen te beseffen’, heeft de gouverneur der Bank verklaard, ‘dat het uur geslagen is om hun pogingen te vereenigen voor een rationeele ontwikkeling der productie en van het ruilverkeer.’ Tannery is niet welsprekend doch hij zegt het voornaamste. Want als de decreten voor 't oogenblik de staatsfinanciën gered hebben, de financiën op haar beurt zullen de decreten moeten redden. De patiënt is behandeld zonder zijn toestemming, tegen zijn zin. Opgepast voor den dokter wanneer het medicament verkeerd uitwerkt. Volgens recente tellingen van de Banque de France ontbreken dertig milliard aan biljetten, munt en goud op het periodieke appèl.

Geld dat bang is, dat zich ingroef, overwintert en slaapt als marmotten. Drie milliard gulden! Hoe men dit verscholen Klondyke bij elkaar kreeg (terwijl iedereen jeremieert) is zonder twijfel een onoplosbaar raadsel. Maar hoe krijgt men de myriaden vertakkingen van dezen bevroren ader los en vloeiend? Hoe herstelt men de verstopte circulatie? Met zachtheid of met geweld, met overreding of met dwang, de ontdooiing dezer massa's zenuwmerg wordt na de decreten een geval van: erop of eronder, van leven of dood. Maar hoe, met een ballast van vijftig duizend faillissementen? Met een Beurs die zes jaren slecht was? Zal het begraven geld ontwaken en herrijzen als zij zes weken goed is?

Laten wij hopen dat de Franschen niet minder vertrouwen schenken dan Tannery die de kluizen ontsluit zijner schatkamers. Naar het oordeel der sleutelbewaarders zijn de technische voorwaarden voor een wederopbloei, financieel en economisch, aanwezig. De decreten overschrijden reeds de honderd en de orders welke ze van het papier transponeeren in de werkelijkheid volgen hen in hetzelfde tempo. Laval domineert de pers zooals geen enkel vorig minister-president het ooit gedaan heeft en als wij de openbare meening slechts bij benadering kunnen peilen, wij merken daarentegen bijna elken dag dat hij niet terugschrikt voor groote middelen. Hij riep de prefecten samen in een concilie, wat sinds de stichting der Republiek nog niet gebeurde, en gaf hun te verstaan dat zij niet moesten rekenen op een spoedige regeeringswisseling. Het ministerie van Handel begiftigde hij met een commissie die functionneeren zal naast den minister om alle voorstellen te doen of te onderzoeken welke de herleving van het ruilverkeer kunnen verhaasten. Wie de installeering leest eener commissie is bij ervaring geneigd om te glimlachen. Maar deze Commissie van Handel werd geplaatst onder leiding van Charles Rist, honorair onder-gouverneur der Banque de France, competentie van den allereersten rang, specialist wiens consult gevraagd werd door verschillende buitenlandsche gouvernementen. In zijn naam al ligt de waarborg dat hij zich niet leenen zal voor een schijnvertooning. De tweede serie der decreten bevatte reeds de opheffing van twintig invoer-contingenten. Dat is niet veel op een ellenlange lijst. Doch als men, bedenkt dat Frankrijk (gedwongen door de manipulaties van sterling, dollar, yen etc.) de zoogenaamde uitvinder is der contingenten dan behelst die voorzichtige afschaffing minstens een belofte. De Franschen zullen in deze richting stellig niet voortrukken met zevenmijlslaarzen. Meer dan ooit echter past hier het spreekwoord van: il n'y a que le premier pas qui coûte.

Alles en alles heeft dus zoowel de buitenlander als de Franschman er buitengewoon belang bij dat het experiment van Laval zijn natuurlijk beloop neemt, niet voortijdig onderbroken wordt, en noch twijfel noch onzekerheid achterlaat over het nut dat het al of niet had kunnen afwerpen. Want in zijn geheel en in zijn beste onderdeelen probeert het een terugkeer naar de logica, of naar wat wij ten minste tot nu toe beschouwd hebben als de logica.

[verschenen: 4 september 1935]