Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De goede formule

Parijs, 24 Mei 1935

Wij hebben Zondag voor den derden keer den vliegwedstrijd bijgewoond waaraan slechts één firma op de gansche wereld deelneemt hoewel mademoiselle Deutsch de la Meurthe voor den winnaar een zilveren beker uitlooft en een prijs van honderd duizend, het ministerie van Luchtvaart een premie van meer dan een millioen. Het geld niet, noch de roem, noch de eigenliefde, noch het genoegen om den Franschman een lauwerkrans te ontnemen, heeft eenig constructeur kunnen overreden om zich in te schrijven als mededinger. Niet in Frankrijk, niet in 't buitenland. Zelfs de kapitaalkrachtigsten, d.w.z. zij die werken voor de nationale defensie, hebben zich afzijdig gehouden. Het ontbrak hun stellig niet aan lust. Zij wisten dat zij overladen zouden worden met verwijten en hatelijkheden. Zij hadden echter niet de flauwste kans om te winnen of ook maar een draaglijk figuur te slaan. Amerikanen, Engelschen, Italianen, Duitschers, Polen, niemand uitgezonderd.

Van een bioscopisch en journalistiek standpunt was de wedstrijd meer dan middelmatig. Rondweg vervelend. Een ware corvee. Over het vliegveld van Etampes waar de klaver reeds begon te bloeien, woei een koude en Februari-wind. De grijze lucht hing laag en bleef tot den middag buiïg. Het weerbericht voorspelde regen en slechts enkele honderden bezoekers hadden hun wekker op zes uur zomertijd gesteld, om 60 k.m. van Parijs te negen uur vijf machines te zien starten die op platte wagens werden aangereden. Elke minuut steeg een der renners op en verdween in een handomdraaien aan den horizon. Te 9.04 was de laatste mededinger vertrokken. Daar de wedstrijd gevlogen werd langs de zijden van een driehoek van honderd kilometer lengte, welke tienmaal in den morgen en tienmaal in den middag zou worden afgelegd concentreerde zich de aandacht uitsluitend op den mast langs welken de machines moesten draaien. Een stip in de verte. Het jankend geloei van een motor. De eene piloot nam zijn bocht wat ruim, de ander nauw, kaarsrecht op de verticale vleugels. Men had nauwlijks den tijd om de oogen te richten naar het geluid of de meteoor was uit het gezicht: 125 meter per seconde! Deze sensatie, vrij merkwaardig overigens, herhaalde zich ongeveer elke dertien minuten en werd spoedig eentonig. Om de lacunes te stoppen hadden de verkleumende toeschouwers niet de geringste verstrooiing wijl elke demonstratie veiligheidshalve verboden was. Het interessantste gebeurde op enkele kilometers afstand van Etampes waar de commando-posten waren geïnstalleerd. De piloten vliegend op 20 à 100 meter hoogte, kregen hun orders door middel van cijfers, welke de ingenieur die den wedstrijd regelde aan enorme schuttingen vasthaakte. De cijfers, op 4 k.m. zichtbaar, gingen tot 54 en elk correspondeerde met een aanduiding welke alleen de bestuurders doorgrondden. Een geheime code; 27 b.v. beteekende volle kracht; 31: niet te dicht bij de mast; 26: 3200 omwentelingen; 32: lager! 33: hooger. Etc. Doch ook hier raakte men spoedig uitgekeken. Na die eerste manche van duizend kilometer en na de lunch aan een primitief geproviandeerd buffet bleven er nog slechts drie mededingers in competitie. Arnoux, de winnaar van 't vorig jaar, had zijn motor in een ronde van 12 min. 47 sec. (470 k.m. per uur!) verhit tot een temperatuur waarop de assen smelten. Een ander zag zijn tochtscherm losgerukt door het geweld van den wind. Doch al waren alle vijf gearriveerd aan het eindpunt der 2000 k.m., al waren zij tien of twintig geweest, ik zou geen enkel impresario durven raden om een snelheidsvlucht van vliegtuigen te organiseeren. Een vertooning waarbij 't publiek geen raad weet met zich zelf is een onderneming die nimmer rendeeren zal. Het tijdverdrijf blijkt abstracter dan de transcendentaalste filosofie. Wij hebben prestaties aanschouwd welke nergens geëvenaard kunnen worden. Bij het slot hebben wij Delmotte als een vuurpijl in de hoogte zien stuiven, zijn vaart remmend door een bruusken klim. Zelfs zulk een verblindend moment kan geen ganschen dag vullen.

Doch alles wat deze wedstrijd wegens zijn reglement inboet aan spectaculaire romantiek vergoedt hij door zijn technische resultaten. Het behoeft mij niet te spijten dat ik de Coupe Deutsch bij hare stichting in 1933 heb aangekondigd als een evenement van mondiale strekking. Herinner u even haar formule. Primo: maximum cylinder-inhoud van den motor acht liter. Dat is ongeveer het dubbele van den cylinder-inhoud eener automobiel van 23 p.k. Secundo: eruit halen wat erin zit over een traject van twee duizend k.m., af te leggen in twee etappen van duizend. Dat is ongeveer de afstand Amsterdam-Gibraltar.

Het programma verschilt diametraal met de methode welke tot dusverre gevolgd is voor de vermaarde Coupe Schneider en de Italiaansche records. Het Fransche motto luidt: maximum effect met minimum inspanning. Geen enkel buitenlander wil zich plooien naar deze beperkende bepaling. Men oordeelt haar perspectief begrensd. Men vindt acht liter een mondjesmaat. Op dit werktuigkundige thema echter gaan vijf à zes Fransche ingenieurs aan den arbeid. Wat was er 't eerst: de formule of de ingenieur? De ingenieur of de formule? Ik weet het niet. Maar de ingenieur maakt de formule overtuigend met welsprekende cijfers. Het idee ontpopt zich als ongeloofelijk vruchtbaar. Zonder den cylinder-inhoud te vermeerderen won de motor elk jaar gemiddeld 60 p.k. aan effectief vermogen. In 1935 ontwikkelt hij 330 p.k. met gelijke consumptie. Men is gereed om een nieuwen en geweldigen sprong te doen. De zes-cylinder wordt twaalf-cylinder en de inhoud van acht liter blijft ongewijzigd. Hij zal 550 p.k. geven zonder in omvang of gewicht noemenswaardig uit te dijen. Zijn heele geheim is een kwestie van verbranding. Een wijde cylinder laat een gedeelte der gassen onbenuttigd ontsnappen. In een engen cylinder ontploffen de gassen tot de laatste molecule. En vergelijk deze lichte, kleine, zuinige juweeltjes met de volumineuze, verslindende actueele modellen van 550 p.k. Bereken hun mogelijkheden op alle soorten van toestellen. Taxeer de revolutie welke zij zullen veroorzaken in de vliegtuig-techniek. De tooverformule is nog niet uitgeput. In 1933 vloog de acht-cylinder 322 k m. per uur over 2000 k.m. In 1934 bereikte hij 389 k.m. In 1935 wordt hij opgevoerd tot 444 k.m. Met het toestel dat klaar staat belooft Delmotte ruim 500 k.m. te halen. Vier uren voor Amsterdam-Gibraltar, Amsterdam-Athene. Van vooruitgang gesproken, ziedaar een staaltje dat achting en aandacht verdient. Men onderschatte noch de bruikbaarheid noch de soliditeit dezer machines. Het wereld-record over 100 k.m. (431) is Zondag twee-en-dertig maal geslagen. Het wereld-record over 1000 k.m. (409) viermaal.

Twee zeldzame mannen hebben elkaar ontmoet en leeren waardeeren: Marcel Riffard die voor Caudron de vormen van het type, in welks silhouet men bij den eersten oogopslag het scheppend genie ontdekt; Louis Renault die de motoren fabriceert en de langdurige experimenten bekostigt. Zooals Ford breidde Renault zijn activiteit uit tot de luchtvaart. Doch terwijl Ford zich blijkbaar moest behelpen met talentvol, uitmuntend personeel, had Renault het geluk en het flair om de hand te leggen op een creatieve persoonlijkheid. De vroegere mécano, die debuteerde in een werkplaats van vijftien vierkante meter en heden aan 't hoofd staat van twintig duizend arbeiders, had op zijn ouden dag nog genoeg intuïtie om in Riffard den mees [ontbrekende regel] komst der luchtvaart zou domineeren. Zij zijn geen twee jaren geassocieerd en reeds richt Renault binnenlandsche lijnen op. Hij verklaart zich bereid om de Air-France over te nemen en zonder subsidie te exploiteeren. Een origineel, zoowel de een als de ander. Zij hebben begrepen dat motoren van 2 à 3000 p.k., motoren van gigantischen cylinder-inhoud, gedurende een paar minuten 700 k.m. per uur kunnen leveren maar ons geen stap verder brengen. Wanneer het onzeker lot aan Riffard en Renault nog enkele jaren gunt, hoogstens vijf, de tijd om consequenties te trekken en te realiseeren, winnen zij niet alleen de Coupe Deutsch in een tempo van 750 k.m. per uur, doch binnen het etmaal zullen wij naar de antipoden vliegen. Van nu af hebben zij een voorsprong, die, tenzij ergens wonderen geschieden, door geen enkel land zal worden ingehaald.

[verschenen: 12 juni 1935]