Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Bondgenooten

Parijs, 6 Mei 1935

Zooals het Fransch-Russisch verdrag gepubliceerd is lijkt het niet beter of slechter dan iemand hepen en vreezen kon die een nieuwen oorlog in de Westelijke helft van Europa als een onzinnige misdaad beschouwt.

Het contract, geldig voor vijf jaren, bevat de noodige termen over welker opvatting de juristen altijd getwist hebben, en bevat er meer dan genoeg om de waarde der verbintenis onderhevig te maken aan de casuïstiek, aan de sophismen der interpretatie. Volgens den tekst zal Frankrijk Rusland ter hulp snellen wanneer de Russen aangevallen worden door de Duitschers. Volgens de letter evenwel moet de aanval niet zijn uitgelokt. Ten overvloede blijft het Fransche ingrijpen afhankelijk van een beslissing van den Volkenbond. De drie voorwaarden ‘aanval, niet uitgelokt en beslissing’ behelzen een zoo onbegrensde hoeveelheid stof tot polemieken, debatten en disputen dat een Duitsch-Russisch conflict ontbrand en bijna geëindigd kan zijn alvorens de Franschen voldoende met zichzelf accoord gaan over de appreciatie der omstandigheden.

De vraag of Frankrijk den degen zal trekken wordt louter een nuance van gouvernement, van publieke opinie, van opportuniteit. Een socialistisch en communistisch ministerie b.v., gesteld dat Frankrijk ooit in zulke klauwen valt, zou bij het eerste Duitsche onraad onverwijld mobiliseeren tegen Berlijn. Maar binnen afzienbaren tijd zal de Fransche massa nimmer tot dien graad marxistisch worden dat een roode regeering zich zonder vervaarlijk risico zou kunnen storten in een oorlogsavontuur. Een gematigd of gemengd gouvernement daarentegen dat de zaak aan 't lijntje wil houden zal ongehinderd kunnen schipperen, laveeren en muggeziften. Het heeft bij zijn dralen niets te duchten van een pressie der openbare meening.

De mentaliteit eener natie is nimmer gegarandeerd kleurhoudend. Zoo koortsvrij de Franschman zich op 't oogenblik voordoet, niemand zal er voor durven instaan dat sommige prikkels en zorgvuldig gedoseerde injecties hem nimmer temperatuur bezorgen. Maar zoo krijgshaftig hij zich gedraagt op een slagveld zoo weinig krijgszuchtig toont hij zich in de alledaagsche bezigheden en het is uiterst onwaarschijnlijk dat hij zijn rustige tint met het gemak van een cameleon zal verwisselen. De propaganda krijgt hier een prachtig arbeidsveld. Men mag echter ernstig betwijfelen of de klinkendste argumenten ooit het mirakel zullen verrichten eener metamorphose. Op dit speciale punt blijft Duitschland eigenmachtig beschikken over zijn lot en over de Fransche gedragslijn. Wanneer Berlijn nimmer vergeet dat het in 1914 Frankrijk letterlijk tot den oorlog gedwongen heeft door als onderpand der Fransche neutraliteit de bezetting te eischen der vestingen Verdun en Toul - een extravagante en absoluut onaannemelijke eisch - dan zal het Fransch-Russische pact de bewegingsvrijheid geenszins belemmeren welke Duitschland in Oost-Europa bij gelegenheid kan opvorderen. Het spreekt vanzelf dat Berlijn zonder de minste moeite Frankrijk kan plaatsen voor een casus foederis welke Parijs met alle spitsvondigheid niet zal kunnen ontwijken. Doch zullen de Duitschers nog ooit zoo vermetel, roekeloos en dom zijn als in 1914? Het is niet waarschijnlijk, maar alles tezamen genomen ook niet volstrekt onmogelijk. Ziedaar voor Frankrijk het aleatoire zijner nieuwe alliantie. Haar schaduwzijde. Haar gevaar. De kwade kans. Zij is niet te verwaarloozen doch ook niet fataal.

Men kan dus niet zeggen dat de redactie van het pact bijster gunstig uitviel voor de Russen. Als de dubieuze termen Duitschland aansporen tot behoedzaamheid, zij vermanen Moskou tot de grootste kalmte. Wanneer het Kremlin effectieve waarde toekent aan het verdrag zal Rusland zich de inspanning moeten getroosten om de uitvoerbaarheid niet te bemoeilijken. Vijf jaren vormen een interval van korte tusschenruimte en als de handteekening van Laval slechts verkregen werd na lange aarzelingen, het Parlement zal de ratificatie niet verleenen met algemeene stemmen. De verwerving der alliantie ging niet zonder horten en stooten, haar verlenging, na een periode welke de Fransche natie oordeelt als een proeftijd, zal van de communisten een omzichtigheid vergen waartoe zij zich zullen moeten plooien met een lenigheid die men enkel waardeeren zal naar haar resultaten. Het ongeschrevene van een alliantie is meestal niet minder gewichtig dan de enkele clausules welke de contracteerende partijen na eindelooze haarklooverijen in woorden formuleeren. De vorm bepaalt hier niet den inhoud. Om eruit te halen wat erin zit en wat zij stilletjes hopen erin te vinden zal de Sovietistische Unie niet moeten rekenen op de kameraden van Parijs en hun grooten bek, doch op de meerderheid der Franschen die behalve de Tsaristische leeningen en het verraad van Brest-Litovsk zich ook herinneren met hoeveel ongegeneerdheid de bolsjewisten de huik naar den wind hangen die straks zal blazen. Het verdrag was nauwelijks geteekend of geruchten liepen over een voorschot. Zij waren niet geheel los maar voorbarig. Het is normaal dat de Russen vlassen op credieten van een zoo kapitaalkrachtigen bondgenoot als Frankrijk maar de Franschen zouden handelen als onverbeterlijke idioten wanneer zij voor hun financieelen steun geen voorwaarden stelden die duurzamer uitwerken dan materieele waarborgen. Sommigen hebben geëischt dat de Communistische Partij in Frankrijk ontbonden worde als bewijs van Moskou's goede trouw. Zoover zal het Fransche gouvernement niet gaan. Zoover trouwens behoeft Parijs niet te gaan, want Moskou zal spontaan begrijpen dat men de meeste vliegen vangt met honing, en zoowel in Frankrijk als in de koloniën zal het Kremlin een actie adopteeren welke de geldschieters niet afschrikt noch probeert te ruïneeren. Van dit standpunt bekeken zou het Fransch-Russische pact, door Moskou te overreden om zijn schadelijke theorieën te reviseeren of tenminste te eclipseeren, een weldaad kunnen worden voor het gansche menschdom en voor de Russen in de eerste plaats. Van uit dezen gezichtshoek en mits Frankrijk zijn roeping van regelaar trouw blijft, is het pact ook een geruststelling voor de naaste toekomst. Op voorwaarde natuurlijk dat de Soviets het beschouwen en benuttigen als een middel tot opbouw en niet, gelijk het verdrag van Rapallo met Duitschland, als een werktuig tot afbraak. Ook van Moskou moet men hopen dat het door de ervaring geleerd heeft.

Geanalyseerd onder zijn dubbel aspect bevat het pact voor Frankrijk de kiemen van het ergste: een veldtocht tegen Duitschland met hernieuwde hekatomben, en van het beste wat met Russen beoogd kan worden: een remming en een geleidelijke humaniseering van het communisme. Een meer bezonnen en minder hersenschimmige diplomatie dan de Fransche zou het waagstuk vermeden hebben. Misschien zal men haar later prijzen om den moed waarmee zij schrikwekkende verantwoordelijkheden aanvaardt. Misschien zal zij eenmaal beklaagd en verwenscht worden wegens de verblinding waarmee zij zich werpt in een onherroepelijk avontuur. Met labiele gegevens als de Moscovietische dubbelhartigheid en de Duitsche Faustiaansche gisting kan men geen dag vooruitloopen op de vermoedelijke evolutie van het bedrijf dat de ingezette handeling zal vervolgen. Een elementair detail echter dat de Franschen het minst naar voren gebracht hebben, maar dat de Russen gewis en heftig heeft gespeten, is belangrijk genoeg om vertrouwen te schenken in het beleid en de wijsheid der Fransche diplomaten die de besprekingen leidden. Om zelfs vertrouwen in te boezemen tot vergezichten en achtergronden waar niemand hen kan controleeren: de Fransch-Russische alliantie bleef uitdrukkelijk beperkt tot Europa. Wat den Russen gebeurt in 't Verre Oosten zal Frankrijk gadeslaan met een filosofisch lodderoog.

[verschenen: 25 mei 1935]