Interferenties
Parijs, 21 December 1934
Twee indicaties moeten deze week gesignaleerd worden als verdachte stippen aan een horizon waar men nog altijd iets goeds ziet opdoemen met verbazing, en iets slechts met een gebaar van: ik had 't wel gedacht.
De eene hangt samen met de zonderlinge wederwaardigheden van Gaté, adjudant-chef der luchtvaart van Fransch West-Afrika, en Constant Brée, zijn sergeant-waarnemer. In den morgen van 30 Juni van 1930 stijgen zij samen op te Dakar, aan de Afrikaansche kust, om met een Potez-25, stevige maar niet zeer snelle machine, een hoogte-oefening te doen. Kort na hun vertrek breekt een der tropische tornado's los welke te schielijk opstuiven om door barometers te worden aangekondigd. De aviateurs keeren niet terug. Zij hadden benzine voor vier uren en ongeveer 800 kilometer. Men zoekt dezen radius af zonder hen of hun overblijfselen te bespeuren. Zij worden opgegeven als verloren. De bureau's zeggen dat zij door den orkaan in zee gedreven zijn en verzwolgen.
Voor iedereen was deze lezing aannemelijk. Maar Gaté had een vrouw van het type welks bestaan betwijfeld wordt omdat het nimmer voorkomt in romans, tooneelstukken en films. Een der vrouwen, minder zeldzaam dan men denkt, wier liefde sterker is dan de dood. Zij gelooft niets van de geschiedenis waarmee de administratie het wezen dat zij bemint schrapt uit het boek der levenden. Zij zendt verkenners uit naar de woestijn en naar de oer-wouden. Zij vergaart de geruchten die uit de omgeving aanwaaien en vergelijkt ze. Wanneer zij meent juist genoeg georiënteerd te zijn, onderneemt zij een expeditie door de wildernissen der ongebaande binnenlanden. Al kon de Potez van haar man niet verder vliegen dan zij wist en dan wat alle kameraden haar voorrekenden, zij zou hem gezocht hebben tot aan de andere kust van Afrika, tot aan het einde der wereld.
Zoo komt zij na moeilijkheden, waaraan twee harer Fransche metgezellen sterven, tot in Portugeesch Guinea, op ongeveer 3500 k.m. van Dakar. Zij doolt van hut tot hut, de inboorlingen ondervragend, en ontdekt door het wonderbaarlijkste der toevallen een lap linnen dat onmogelijk iets anders kan zijn dan een stuk doek waarmee de vleugels bespannen zijn van een Potez-25. Zij verzamelt nog verdere bewijzen, even overtuigend, reist terug naar Dakar en deelt de Fransche autoriteiten als haar bevinding mede, dat Gaté en Brée, op zeer groote hoogte verrast door den cycloon, zeilend zijn voortgestuwd naar de Golf van Guinea, dat zij een ongelukkige landing deden op het strand van Djufung, dat beiden gewond werden doch niet bezweken, dat inboorlingen hen gevonden hebben en gespaard, maar dat zij vervoerd zijn naar een der Bissagos-eilanden, waar men hen gevangen houdt.
De Franschen, geenszins happig op complicaties, deelen deze conclusies zonder ijver en zonder aandrang mede aan de Portugeezen. Alsof zij er geen hand voor omdraaien en het weinig zouden betreuren wanneer het geval blauw-blauw gelaten werd. De Portugeezen echter, die de vrouw van Gaté bij haar onderzoek reeds alle geoorloofde hindernissen legden, vatten het anders op en veel minder gemoedelijk. De eigenaars van dit brokje Guinea krijgen 't op de zenuwen alsof ze gestoken zijn door de tarantuul. Onverwijld gebieden zij een straf-expeditie, verwoesten drie dorpen in welker nabijheid de Potez neerkwam, roeien de inwoners uit die niet kunnen vluchten, brengen de overlevenden op de pijnbank en folteren hen tot zij geen geluid meer geven. Zonder eenig resultaat natuurlijk, behalve een menigte dooden. Gaté en Brée bleven genoteerd als spoorloos verdwenen.
Toen nam de dappere vrouw een beroemd advocaat, maître Le Coq de Kerland. Zij interesseeren voor hunne thesis een krant(Le Journal), die een medewerker, den aviateur Didier Poulain, uitstuurt om het onderzoek van meetaf te hernemen. Poulain maakt denzelfden tocht als de echtgenoote van den piloot en ondanks de terreur en de massa-executies der Portugeezen, ondanks de lacune van drie vervlogen jaren, oogst hij een aantal getuigenissen die de stelling van madame Gaté, hoe onwaarschijnlijk ook, ten volle bevestigen: De Potez landde te Djufung; maar de bemanning kwam niet om; zij werd niet vermoord en opgegeten; zij is gesequestreerd.
Goed. Een zweefvlucht van 3000 kilometer onder zwiependen storm behoort misschien tot de prestaties die in spe doenbaar zijn, ofschoon ze niet dikwijls zal worden nagedaan. Dit fantastische record heeft een oorzaak, een verklaring: de orkaan, het meesterschap van den piloot. Ook de intuïtie van madame Gaté, haar energie en haar volharding kunnen beschouwd en bewonderd worden als redelijke en begrijpelijke eventualiteiten. Het onverklaarbare begint pas bij de Portugeezen. Wat voor belang kon Portugal, bevriende mogendheid, erbij hebben om Fransche piloten achter slot en grendel te zetten, om een landstreek te extermineeren zoodra hun kerkering uitlekt? Welk soort van geheim hoopten de Portugeezen met hun geweldenarijen te verbergen, of zijn onthulling te vertragen? Waarom toonde het Fransche gouvernement zoo weinig animo om zich te bekommeren over het lot van twee verdienstelijke en wederrechtelijk geknevelde onderdanen?
De klacht welke madame Gaté gisteren heeft ingediend bij den Franschen Minister van Justitie geeft een antwoord op deze vragen en bovendien op enkele andere. Volgens de echtgenoote van den rampspoedigen adjudant en volgens haar advocaat, die verzekert zijn beschuldigingen te zullen staven met nauwkeurige documenten, verzeilde de Potez-25 in een geheime Duitsche onderzeeërs-basis welke reeds bestond in 1918 en nooit werd opgeheven. De Duitschers, betrapt op hun verboden toebereidselen, en de Portugeezen, overrompeld in hun medeplichtigheid, hadden geen beter middel om ontmaskering en ruchtbaarheid te verhinderen dan door de onvrijwillige getuigen op de menschelijkste wijze den mond te snoeren. Zoo beperkten zij de grieven tenminste tot een minimum voor den dag waarop de kraaien deze waarheid zouden uitbrengen. Want men verdonkeremaant geen vliegmachine gelijk een zoek geraakt voorwerp. Het lukte zoo weinig dat Le Coq de Kerland voldoende argumenten en bescheiden beweert te bezitten om de Fransche regeering niet alleen te dwingen tot een nader onderzoek en tot vertoogen jegens Portugal, maar om haar uit te noodigen de zaak aanhangig te maken voor den Volkenbond.
Wij noemen dit romantisch avontuur een indicatie omdat madame Gaté, over welke telepathische eigenschappen, zielsadel en standvastigheid zij ook moge beschikken, haar moedige nasporingen nimmer, en wij onderstrepen nimmer, tot een goed einde had kunnen leiden zonder den discreten steun van een deel der Fransche autoriteiten. Wij onderstrepen nogmaals een deel. Wanneer het overige deel dier autoriteiten haar niet even discreet geremd had, zou zij in de bevrijding van haar echtgenoot onvergelijkelijk veel sneller geslaagd zijn.
De andere indicatie wordt geleverd door het bericht dat de Koningin van Yoegoslavië zich civiele partij stelt in het proces tegen de moordenaars van haar gemaal Alexander Karageorgewitch, en Paul-Boncour belastte met hare verdediging.
Het is de eerste keer in den loop der geschiedenis dat een rouwende vorstin als eischeres zal optreden voor een rechtbank. Reeds in de uren, volgend op de Marseillaansche tragedie, had Marie van Yoegoslavië tegenover de Fransche bewindvoerders haar smart en haar verontwaardiging geuit in woorden en in maatregelen welke de harde beslotenheid verrieden van een bitter lijdend hart dat nog slechts klopte voor vergelding. Voor dit gewond gemoed was de misdaad te afgrijselijk en het leed te vlijmend om stilling te vinden in de platonische debatten van Genève. Er was te veel wat de Volkenbond farizeesch of angstig meende te moeten verzwijgen en wegmoffelen, te veel om haar lijden en haar wil tot wraak niet te verscherpen.
Als de minste der wenschen vervuld wordt van deze koninklijke aanklaagster, wier vendetta gedeeld en waarschijnlijk aangewakkerd wordt door de meerderheid van haar volk, dan zal alles wat te Genève gesust en gesmoord werd, met verdubbelde kracht opbruisen, opvlammen voor de Cour d'Assises van de Bouches-du-Rhône. Het besluit der vorstin noopt den rechter om een instructie, welke hij nagenoeg gesloten achtte, te heropenen en te completeeren. Het verheft de rechtbank van Marseille tot den rang van internationaal tribunaal, het verzwaart de verantwoordelijkheid der Justitie en verhoogt de politieke draagwijdte harer uitspraak. Bovendien zal de Koningin inzage hebben van alle stukken in het dossier welke Yoegoslavië langs diplomatieken weg niet verkrijgen kon. In den persoon van Paul-Boncour koos Hare Majesteit niet voornamelijk een welsprekend lid der Fransche balie, maar in de eerste plaats den politicus, den staatsman, den voormaligen Minister van Buitenlandsche Zaken, en een der meest representatieve figuren der Republiek. De advocaat Paul-Boncour kon de hem opgedragen zending niet afwijzen. Hoe zal hij ze als staatsman vervullen? De Yoegoslaven zullen hem oordeelen als vertegenwoordiger van Frankrijk. Maar ook de Italianen, de Hongaren, de Duitschers, de Oostenrijkers en menig andere natie. Van zijn gerechtelijke actie en zijn pleidooien zal niet enkel een vonnis afhangen, doch de gansche diplomatieke structuur van Europa. Zoo leggen de Yoegoslaven, door het kapitale besluit hunner Koningin, nogmaals beslag op de Fransche natie, een hypotheek benuttigend welke niet kan worden afgelost.
[verschenen: 19 januari 1935]
Auteursrechtelijk beschermd