Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

In het teeken der snelheid

Parijs, 17 November 1934

Het Grand Palais, voor de gelegenheid gedecoreerd met de rozige wolkjes van het ochtendgloren, opende zijn poorten voor de veertiende Luchtvaarttentoonstelling sinds 1909. Er staan 54 levensgroote machines en 63 motoren, die de kunst en de nijverheid vertegenwoordigen van de industrieelste naties der aarde. Doch waarom ontbreken de Vereenigde Staten? Waarom missen wij Fokker? Het is mij niet helder geworden wat te denken van deze afwezigheid. Speciaal voor de Amerikanen lijkt me de ontstentenis een psychologische fout. Men heeft zoo geweldig de trom geroerd over de superioriteit der Yankees en zij hebben aan hun reclame zulke enorme sommen besteed dat de voornaamste merken tot elken prijs hadden moeten exposeeren, al ware het onder den vrijen hemel, op een drassig veld. Ik kan niet goed aannemen dat de Chambre Syndicale der Aëronautiek, die Heinkel en Junkers toeliet met het Hakenkruis op hun stuur en al hun andere kwaliteiten, bijzondere hinderpalen opgestapeld zou hebben voor de deelneming van een Douglas. Ik kan nog minder gelooven dat die struikelblokken onomstootbaar waren. Een onmetelijk en internationaal publiek was juist voldoende gebiologeerd om de Amerikaansche wonderen van natuur en techniek te aanvaarden als openbaringen en dat de Yanks deze unieke kans ongebruikt lieten voorbijgaan is mij een raadsel. Voor het ontbreken van een aantal Fransche firma's (onder wie de beste) vindt men tenminste een reden: Zij hebben geen geld, zij weigerden te fusionneeren met kapitaalkrachtige fabrikanten en zij houden niet van bluf.

Want een expositie van luchtvaart blijft in de eerste plaats een onderneming tot verhooging van het prestige, waar de kouwe drukte somtijds daalt tot verschillende graden onder nul. Gelijk voorgaande tentoonstellingen onderscheidt deze zich in twee groepen: de machines die reeds gevlogen hebben en de machines die nog moeten vliegen. Wat zal een journalist u vertellen van deze laatste? Wat zal zelfs een technicus, een specialist, een concurrent erover te berde brengen? In de lucht ontmoeten de beroemdste, de geroutineerdste constructeurs meermalen pech en tegenvallers welke op papier, in cijfers en formules niet voorzien konden worden. Het geldt als een axioma in Frankrijk dat men niet oordeelen kan over een vliegtuig alvorens het drie honderd uren gevlogen heeft. Hoe zal men dan oordeelen over een toestel dat nimmer opsteeg? Gebeurde het niet ontelbare keeren dat een machine, veelbelovend in teekening, en nog magnifieker voor het oog, na tientallen proefvluchten en menigvoudige transformaties, verzeilde naar het oud roest? De eminentste technicus tast op dit terrein in het empirisch halfduister en is aangewezen op de ervaring. Niemands woord verdient op deze markt een oortje crediet. Zoo min als een Beethoven, een Mahler of een Debussy met absolute stelligheid weten hoe een partituur in noten-schrift zal klinken alvorens haar gehoord te hebben, zoo min weten een Bréguet of een Junkers alvorens een vliegtuig geëxperimenteerd te hebben, hoe het zich zal gedragen in zijn element.

De bezoeker eener automobiel-tentoonstelling kan de wagens die hem merkwaardig schijnen, beproeven bij den uitgang waar zij wachten in de rij. De handel in vliegtuigen bereikte nog niet dezen graad van ontwikkeling en gerief. Ofschoon er dus niet het geringste gevaar bestaat voor het publiek moest de expositie van onopgestegen machines niettemin verboden zijn als dingen die buiten de contrôle vallen der zintuigen en als zoodanig den realist meer ergeren dan verwonderen. Wanneer de mooiste machines de beloften verwezenlijken welke zij doen op papier, dan herovert Frankrijk binnen twaalf maanden den voorsten rang dien het eertijds innam. Naast den postjager van Caudron (snelheid 380 per uur, radius 7500 k.m.) kan de Comet van Havilland opdoeken. Caudron's ‘Simoun’, sportvliegtuig voor 4 à 5 passagiers, een waar kleinood dat elken toeschouwer lyrisch zal stemmen (300 per uur) slaat alle records zijner categorie. Bij den Fulgur van Bréguet, welke den naam voert van den bliksem, verkeersvliegtuig voor 12 à 14 personen (385 per uur) mogen de Amerikanen op hun tellen passen. Een maquette van den in aanbouw zijnden Latécoère 521, watervliegtuig in twee verdiepingen voor 72 personen, dat de vaart zal inaugureeren op New-York, belooft mirakelen: 37 ton, 6 motoren van 850 p.k. elk, snelheid 250 per uur, radius 4500 k.m., 12 luxe-kajuiten voor twee personen, even confortabel als de kajuiten van pakketvaarders, 52 fauteuils 1ste en 2de klas, keuken en bar. Vergeleken daarbij is de Do-X van Dornier eene nachtschuit. Maar al deze brillante machines hebben nog niet gevlogen. Ik heb geen enkel motief om te twijfelen dat zij zullen opstijgen. Doch niets scheidt hen van deze werkelijkheid dan de kloof die soms gaapt tusschen den beker en de lippen.

Zelfs machines die vlogen versmaden niet het part van humbug en gezichtsbedrog. Een militaire jager b.v. beweert 404 en 416 k.m. te halen per uur. Hij vermeldt echter niet dat hij deze prestatie verrichtte zonder bewapening. Dichte drommen verdringen zich rondom Agello's rooden Macchi, berookt en geblakerd door de uitlaatkleppen na zijn record van 709 k.m. per uur. Verblindend getal! Maar niets licht den onbevangen toeschouwer in dat de piloot langer dan een jaar moest wachten alvorens de rimpeling van het water, de temperatuur der lucht, de pressie der atmosfeer, de stilte van den wind alle voorwaarden vervulden waarin met 3000 p.k. een dergelijke snelheid geforceerd kon worden voor enkele minuten. Prestige is zelden practisch. En anderen weer speculeeren op een goedkoope sentimentaliteit. Wat anders dan banale reclame bewoog de Russen, om naast een wiel van den Maxim Gorki en den bol der stratosfeer, het op zichzelf geenszins interessante toestel te exposeeren waarmee Molotof de schipbreukelingen van de Tsjelioeskin redde op de ijsschots? Dat is geen techniek meer. Dat zweemt naar loutere vertooning. Bij de kenners zou één enkele Russische motor oneindig meer vertrouwen ingeboezemd hebben dan deze intensieve exploitatie eener daad van eenvoudige menschelijkheid.

Over motoren gesproken, deze verrukkelijke kristallen van staal, aluminium, magnesium die de energie tooveren uit de figuren van zeesterren en blokken metaal: de luchtkoeling begint 't te winnen van de waterkoeling en de courante macht klom tot 1200 p.k. per eenheid. De olie-motoren, gerealiseerd door Pierre Clerget en Junkers, overschreden het laboratoriumstadium na twaalf jaren zwoegen, waarin de afmetingen en het gewicht gecomprimeerd werden tot de limiet waar de utilisatie voor vliegtuigen niet alleen mogelijk bleek doch bijna voordeelig en wenschelijk. Het ministerie van Luchtvaart loofde een premie uit van tien millioen francs voor den Franschman, van vijf millioen voor den buitenlander, die vóór 1936 met een vliegenden Diesel het uurrecord over 10.000 k.m. verbetert dat op Franschen naam staat en met benzine de 149 k.m. per uur nog nimmer te boven ging. Als de prijs niet op tijd kwam, zou hij vermoedelijk niet zijn uitgeschreven. Men vreest achterop te komen en geeft een spoorslag welke niet alleen de inspanning loont, maar ook gissen laat dat de eindpaal in 't zicht is.

Een tak van bedrijvigheid, welke vervult met bewondering en verbazing, is de photogrammetrie, waarin Holland uitmunt door kaarten, plannen en apparaten der Delftsche firma en der topografische diensten van Java. Welk een universeele activiteit in dezen bijzonderen kronkel der menschelijke hersens! Welk een variëteit en welk een verfijning in de gebezigde toestellen, van de kleinste welke men om de borst gordt eener postduif tot de grootste welker lenzen langs alle zijden spieden uit een vliegtuig! Welk een verscheidenheid en virtuositeit in de kadastrale beschrijving eener provincie, de cartografie van een land, de uitbeelding van een stadsplattegrond! Welk een onderlinge naijver tusschen de mogendheden der oude en der nieuwe wereld in deze branche van het vernuft! Weldra zal de gansche wereld-bol gephotogrammetreerd zijn en de volken zullen elkaars geheimen lezen als een open boek. Zullen ooit de alarm-sirenes loeien boven deze magistrale opnamen waar men den weg vindt als in zijn eigen huis?

Een notitie bij het diorama van een lucht-aanval zegt: ‘Het mechanisme van den bommenwerper corrigeert automatisch de afwijking die ontstaat door snelheid en windstroom!’ Met zulke panorama's, uitgevouwen in den bombardeerder, en met zulke instrumenten, gevoelig als een barometer, wordt elke overhaling van een genummerden hefboom een treffer. Vier der modernste Fransche luchtkruisers spreiden zóó breede en donkere vlerken uit over een décor van morgenspel en sterrevaart, dat men de sombere keerzijde van al die wetenschap geen seconde vergeten kan. Een competente autoriteit heeft van die luchtkruisers verzekerd dat zij slechts op één manier bevochten kunnen worden met succes: door pal op hen in te vliegen en met den tegenstander onder te gaan.

[verschenen: 6 december 1934]