Executie
Parijs, 15 September [1932]
In den middag vernam men, dat het verzoek om gratie verworpen was door den President der Republiek. Dit beduidde dat onthoofding den volgenden morgen zou geschieden bij het krieken van de dageraad. Voortaan wist elkeen, dat binnen vier en twintig uren Gorguloff getweeëndeeld zou zijn. Elkeen wist het bij zijn diner, behalve Gorguloff zelf. Zooals iederen avond sliep hij rustig in, terwijl duizenden hun toebereidselen troffen voor zijn terechtstelling: het technisch personeel der valbijl, de beul, de pope, de barbier, de rechters, de advocaten, de gewapende macht en een ontelbare menigte nieuwsgierigen.
De nacht was warm, klam, zomersch en pikdonker, hoewel er ergens aan den hemel een bijna volle maan moest zweven achter de dikke, effen wolken. Als de klok twaalf slaat, begint de politie te paard en te voet de ontruiming van den Boulevard Arago. Over een lengte van anderhalven kilometer wordt deze lugubere avenue, aan welke men den naam gaf van een sterrenkundige, leeggemaakt en versperd. Zij vormt bij haar begin een breeden, eentonigen, onbewoonden corridor, aan beide kanten afgezet door de vensterlooze muren van een asyl, van het Observatorium, de bijgebouwen van het Hôpital Cochin, en de hooge, barsche rotsachtige ompantsering der gevangenis La Santé, waar de terdoodveroordeelde sinds vijftig dagen zijn lot afwacht. Langs dit eindelooze en grauwe blok steen zal straks de guillotine worden opgeslagen tusschen een dubbele rij kastanjeboomen. Hun loof is vroegtijdig verschroeid. Maar achter de roestige, verschrompelde bladeren spruit een bleek, jong groen en bengelen trossen van spitse kaarsen, rozig-witte tooi, alsof een nieuwe lente aanving. Als Gorguloff, die verzen schreef, het hoofd opricht, kan hij aan dezen bedrieglijken en teeren bloesem de hardheid meten zijner laatste minuten.
Het luidruchtige publiek is door een brigade cavalerie teruggedrongen in de richting van den cyclopischen bronzen leeuw der Place Denfert-Rochereau, gedenkteeken van 1871. De amateurs van schokkende sensaties dragen vouwstoelen, voetbanken, trapjes en zelfs ladders. Zij slepen volle zakken aan en stapelen ze op tot heuveltjes. Zij klimmen in de boomen en op het standbeeld van Arago. Chauffeurs verhuren het dak hunner auto's. Niemand evenwel passeert de barrière der bereden troepen, uitgezonderd de echte of geveinsde journalisten, die erin slaagden een ‘coupe-file’ te bemachtigen van de politie. Onophoudelijk vragen inspecteurs naar hun papieren. Dames worden zonder omhaal geweigerd, ook wanneer zij de noodige kaarten bezitten. Een jonge vertegenwoordigster van de Chicago Tribune, afgewezen bij de toegangen, spoedt zich naar haar hotel, verkleedt zich als man, snelt terug, overreedt de bewakers, klautert op een muur en mag erop roemen de eenige vrouw geweest te zijn, die de executie bijwoonde.
Een klokje in de buurt slaat elk kwartier. Te drie uur rijdt een wagen aan met de ‘bois de justice’, de gerechtsblokken van Monsieur de Paris: planken, balken, piketpalen en een vat houtzaagsel. Bij het licht eener groote acetyleen-vlam wordt het rood-bruine, nauwe, spichtige gebinte in elkaar geschroefd en gehamerd, als de schommel of het hoofd van jut op een dorpskermis. Het diagonale mes, blinkend in het schijnsel van de lantaarn, wordt omhoog geheschen. Aan den voet van de stellage gaapt de halsbeugel of ‘bril’ (lunette) boven een mand, die den kop zal opvangen. De schuifgleuven, de katrollen worden gesmeerd. Als de opstelling klaar is, komt een klein, dik mannetje haar probeeren. Hij draagt een bolhoedje en een grijs costuum. Uit de verte lijkt hij op Poincaré. Het is Deibler, de beul, die goed werk wil leveren. In de verte kraaien de eerste hanen. Hij drukt op een knop en wanneer hij geconstateerd heeft, dat de machine regelmatig loopt, begeeft hij zich te voet naar de ijzeren poort van de gevangenis, twee honderd meter verwijderd van de vier bloeiende kastanjebomen, die het roode raam omlijsten als boeketten.
Ginds in zijn cel wordt Gorguloff gewekt door zijn verdedigers, den pope en de leden van het gerecht, op het juiste moment, dat te Parijs de zon opgaat. De gevangene richt zich overeind in zijn bed en zonder omwegen deelt de advocaat-generaal hem mee, dat het uur der boete gekomen is. Sommigen zeggen, dat de moordenaar van President Doumer bij 't hooren dezer ruwe boodschap, sidderde. Anderen beweren, dat hij een melodisch gejammer aanhief. Weer anderen verhalen, dat hij raaskalde als bij de zittingen der rechtbank. Geen enkel buitenstaander echter was bij dit macaber ontwaken aanwezig. Na een paar kleedingstukken te hebben aangeschoten, woont Gorguloff aan een geïmproviseerd altaartje een korte godsdienstoefening bij, die verloopt als een weeklagende dialoog. Zoodra de grijsgebaarde pope, die een Franschen naam heeft en het uiterlijk van een profeet, zijn biechteling moed en troost heeft ingesproken, nadert een beulsknecht. Met een tondeuse scheert hij den veroordeelde de haren uit den nek en knipt een breede strook uit de halsopening van het hemd. Wijl Gorguloff niet rookt, blijft de traditioneele sigaret achterwege. Men biedt hem alleen de flesch met rum aan, waarvan hij een paar flinke glazen drinkt. Dan worden hem de handen op den rug gebonden, de beenen omwikkeld met losse koorden. Zijn begeleiders hijschen hem over een treeplank in den gesloten wagen, welke hem naar het schavot zal voeren. Daar wijkt langzaam de nacht voor de onweerswolken van een valen dag. Daar wacht ook een voortdurend aangroeiende menschenmassa van minstens tien duizend toeschouwers, met moeite bedwongen achter de blanke sabels der ruiters.
Het dichte rijtuig, bespannen met twee zwarte paarden, schonkige, oude knollen, nadert op een sukkeldrafje langs den leegen boulevard. De hoeven kletteren. De wielen, beslagen met ijzeren banden, kraken als ratels over het steenen plaveisel. Op den bok zit Deibler tusschen zijn helper en den koetsier. Hij haast zich niet en stopt op drie meter van de guillotine. Een andere treeplank wordt traag aangeschoven en het duurt eeuwigheden, alvorens de dubbele deuren openslaan. In dezelfde seconde gaan de electrische lichten uit der straatlantaarns. Terwijl Gorguloff naar buiten strompelt, klept van een nabij klooster het Angelus. Zijn bonkige gestalte is gebogen. Wit als krijt mompelt hij onverstaanbare woorden en laat zich zonder tegenstand in den ‘bril’ leggen. Nauwelijks evenwel omsluit de beugel zijn ruigen nek, of hij worstelt achteruit en Deibler moet hem aan de ooren trekken, om zijn positie te verbeteren. Een schorre stem, leidt de aandacht af van dit beulsgebaar: Russie! Russie! ma patrie! Plotseling flikkert en dendert het mes. Een geknars dat verdoovend lijkt, scheurt de onmetelijke stilte en rommelend ploft het zware hoofd in de ben met houtzaagsel.
Justice est faite! Het bloedend lijk wordt in een mand gelegd en onder escorte door denzelfden wagen weggereden naar een kerkhof. Het populaire koor, dat het sinistere drama begeleid heeft met getier en gesnater, verspreidt zich naar de vier windstreken. Tienmaal sneller dan zij haar opbouwden, breken de dienaars ‘la veuve’ af. Zij wordt ingeladen voor onbekende bestemming, terwijl de stadsreinigers het trottoir schrobben en zand strooien. Wanneer de klokken half zeven wijzen, verraadt geen spoor meer de straf die onder deze paradoxaal gebloemde en verwelkte takken langzaam en afgrijselijk voltrokken werd.
Zoo stierf Paul Gorguloff. In het tweede artikel zijner geloofsbelijdenis schreef hij: ‘Gij zult geen enkel levend wezen dooden’ en schoot koelbloedig een weerloozen grijsaard neer. Hij nam het geheim dezer inconsequentie mee in zijn ongeschaafde kist. Wij zullen nooit weten wie hem wapende, wie hem dreef. Maar wat hem persoonlijk betreft, mag men denken, dat de uitgesponnen verschrikkingen, waarmee zijn laatste twee en dertig minuten vervuld waren (hij werd gewekt te 5,23 en onthoofd te 5,55.) opwegen tegen de wandaden van zijn raadselachtig leven. Met deze balans voor oogen krijgt het ijzingwekkende ceremonieel waarmee ‘la veuve’ recipieert nog een zekere grootheid en zin.
[verschenen: 15 oktober 1932]
Auteursrechtelijk beschermd